Boris Johnson ontwaart een toekomst van wereldformaat

Hij zal zijn gasten zaterdagavond trakteren op een barbecue op het strand met kreeft, krab, geroosterde marshmallows en zeemansliederen vertolkt door een koor uit de buurt. Boris Johnson wil een goede indruk achterlaten bij de leiders van de G7, de groep van rijke industrielanden die dit weekend in het Zuid-Engelse Cornwall bijeenzijn.

Als gastheer van deze exclusieve groep krijgt de Britse premier de kans te laten zien dat zijn land nog meedoet en ook na het vertrek uit de Europese Unie een plek op het wereldtoneel verdient. ‘Global Britain’ is de term die hij voor de nieuwe Britse rol reserveert.

Om de wereld te doordringen van de Britse mondiale ambitie haalt Johnson alles uit de kast. Een nog te bouwen nationaal vlaggenschip bijvoorbeeld dat als visitekaartje van zijn land de wereldzeeën zal bevaren. De premier ziet het al helemaal voor zich. “Alles aan dit schip zal het beste van het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigen en promoten, en een duidelijk symbool worden van onze inzet om een actieve speler op het wereldtoneel te zijn.” Het zal in de toekomst bijvoorbeeld aanleggen op plekken waar een internationale top of belangrijke handelsbeurs georganiseerd wordt.

Een promotie-concept van ‘minstens twee generaties geleden’

De aanbesteding voor de bouw – waar zo’n 200 miljoen pond mee gemoeid is – gaat binnenkort de deur uit. Het schip zal “de status van het Verenigd Koninkrijk als een grote onafhankelijke maritieme handelsnatie” weerspiegelen en “het eerste in zijn soort zijn”, zo belooft Johnson.

Johnsons plan werd hier en daar ontvangen met hoongelach. “Misschien is er wel een reden dat andere landen niet zo’n schip hebben”, twitterde lid van het Hogerhuis Peter Ricketts bijvoorbeeld. Johnson slaat volgens deze oud-diplomaat de plank volledig mis met dit ‘gedateerde idee’. Mensen uitnodigen voor een cocktailparty op een schip is een promotie-concept van ‘minstens twee generaties geleden’, sneerde hij. Bovendien, zo benadrukte Ricketts, is een ander groot Brits schip, de HMS Queen Elizabeth, al aan een wereldtournee begonnen. Dat nieuwe vliegdekschip toont de Britse militaire spierballen met een tocht richting Japan via de Middellandse Zee, het Suezkanaal, de Stille Oceaan en de Zuid-Chinese Zee waar Peking zijn claim aan het uitbreiden is. Een machtig symbool van ‘Global Britain’ als je de Britse regering mag geloven.

De term Global Britain waart al een paar jaar in Westminster rond. Echt concreet wilde het tot voor kort maar niet worden. Dit voorjaar kwam de regering met een document van ruim honderd pagina’s op de proppen waarin ze aantoont dat Global Britain meer is dan een gelikte slagzin. Global Britain in a Competitive Age is een optimistische routekaart naar meer leiderschap in de wereld in dit decennium. Aan ambitie geen gebrek, blijkt uit het voorwoord van John­son. Het Verenigd Koninkrijk zal als supermacht op het gebied van tech en wetenschap verrijzen, leiderschap tonen als het gaat om veiligheid, defensie, armoedebestrijding en het oplossen van conflicten. Als een maritieme handelsnatie zal het wereldkampioen worden in de categorie vrije en eerlijke handel. Daarbij zal de Britse samenwerking in de hele wereld worden gewaardeerd en gezien als model voor een geïntegreerde aanpak van de mondiale uitdagingen. Kortom, concludeert de premier: “Het Verenigd Koninkrijk zal een van de meest invloedrijke landen in de wereld zijn.”

Theatrale leegheid

Een opsomming van zelffelicitaties als je het Nick Witney van de denktank European Council on Foreign Relations vraagt. “Het land is een blauwdruk voor dit, een model voor dat, een voorbeeld van goed bestuur en nog een hoop andere blabla.” Toch is hij zeker niet alleen maar negatief over het Global Britain-document. “Het is een goede algemene analyse van de wereld om ons heen en het snel veranderende karakter van de dreigingen.” Maar de vervolgstap – hoe moeten die gevaren worden aangepakt – wordt volgens hem onvoldoende gezet. “Die nieuwe dreigingen ga je niet te lijf door met een grote vloot door de Zuid-Chinese zee te varen. Voor Johnson is dit schip een symbool van Global Britain. Voor mij staat het symbool voor theatrale leegheid, een militair anachronisme.”

Witney vreest dat de tocht van de HMS Queen Elizabeth eerder contraproductief zal werken. “Militair gezien is zo’n vliegdekschip enorm kwetsbaar. Aan de vloot nemen ook een Amerikaanse torpedobootjager, een Nederlands fregat en een kernonderzeeër mee. Maar ik vraag mij ernstig af of zij – als het er op aankomt – genoeg bescherming kunnen bieden tegen de moderne hypersonische ballistische raketten van de Chinezen. Het lijkt mij erg ingewikkeld om een vliegdekschip door de Zuid-Chinese Zee te laten varen zonder de Chinezen te irriteren.”

De regering maakt volgens Witney overuren met de uitleg dat de hele operatie niet als dreiging bedoeld is, maar gezien moet worden als middel om ‘alle vrienden en bondgenoten’ te bezoeken. “De Britten willen laten zien dat ze ‘terug zijn’ in de regio ten oosten van Suez, ruim vijftig jaar nadat ze zich hebben teruggetrokken.” Die terugtrekking van de overzeese garnizoenen en bases markeerde een belangrijk moment in de afsluitende fase van het Britse rijk. Op het hoogtepunt – ongeveer een eeuw geleden – strekte zich dat uit over bijna een kwart van het aardoppervlak en heerste het over meer dan 400 miljoen mensen.

De afbrokkeling zette zich al na de Tweede Wereldoorlog in. Destijds ging het land ook door een identiteitscrisis heen, stelt Philip Stephens die onlangs het boek Britain alone schreef. De Britse historicus schetst in een podcast van het Institute of International and European Affairs hoe het Verenigd Koninkrijk – net als nu – naarstig op zoek was naar een nieuwe rol in de wereld. “De verheven ambitie die het voelde en de realiteit van de nieuwe economische en politieke positie na de Tweede Wereldoorlog stonden op gespannen voet met elkaar.”

De oorlog gewonnen

Toch kijkt de toenmalige Britse premier Winston Churchill tijdens de conferentie van Potsdam in 1945 even ontspannen en zelfverzekerd de camera in als de andere twee geallieerde leiders: de Amerikaanse president Truman en de leider van de Sovjet-Unie Jozef Stalin. “Het Verenigd Koninkrijk vond het terecht een grote macht te blijven aangezien het de oorlog gewonnen had”, zegt Stephens. Maar ondertussen was het door de oorlog wel bankroet geraakt en stelde het vergeleken bij de andere winnaars – de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie – economisch niet veel meer voor.”

Dezer dagen zal gastheer Johnson als stralend middelpunt op de ‘familiefoto’ van de G7 prijken. Net als later dit jaar als hij de grote internationale klimaatconferentie in Glasgow mag voorzitten. Met nog wat andere lidmaatschappen van exclusieve clubs in zijn achterzak is er zeker reden voor Johnson om met opgeheven hoofd de camera in te kijken. Zo behoort zijn land tot de Five Eyes bijvoorbeeld, een inlichtingennetwerk waar verder de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland, Canada en Australië zitting in hebben. Ook heeft het nog altijd een ­belangrijke stem binnen de Navo en de Commonwealth en is er permanent een stoel in de VN-Veiligheidsraad gereserveerd.

Maar terwijl het Verenigd Koninkrijk veel privileges geniet – al dan niet gestoeld op oude machtsverhoudingen – staat het land er economisch minder rooskleurig voor. Johnson mag dit weekend in Cornwall dan wel de rekening oppakken, zijn land is in vergelijking met de andere G7-landen economisch misschien wel het zwaarst getroffen door de coronacrisis. Bovendien is de handel met de EU na de brexit drastisch gedaald; in januari wel met 40 procent. Inmiddels is de handel wel weer wat aangetrokken maar het is afwachten wat de nieuwe spanningen tussen Londen en Brussel voor gevolgen zullen hebben. Opvallend is dat de EU in de toekomstvisie in het officiële Global Britain-document nauwelijks wordt genoemd.

Het is de vraag hoe de rest van de wereld de gunfactor van het Verenigd Koninkrijk inschat. De Amerikaanse president Biden had bijvoorbeeld liever gezien dat het land lid van de EU was gebleven. En ook de relatie met de Chinezen is complex. De Londense steunbetuigingen aan Hongkong vallen in Peking niet in goede aarde, net zo min als het afweren van de Chinese technische telecomreus Huawei bij het uitrollen van het 5G-netwerk. Dat er nu een vliegdekschip op stoomt richting de Zuid-Chinese Zee helpt de relatie waarschijnlijk ook niet echt verder vooruit. En Johnson mag dan af en toe wat flirten met de ‘grote geschiedenis’ van zijn land, het imperiale verleden zal bij een voormalige kolonie als India nou niet direct de mooiste herinneringen naar boven halen.

Excellente universiteiten

Ondertussen heeft de premier wel gunstige handelsakkoorden nodig om de economische malaise het hoofd te bieden. De regering heeft noodgedwongen hier en daar al bezuinigingen doorgevoerd. Bijvoorbeeld op het budget van ontwikkelingssamenwerking dat tijdelijk is gekort van 0,7 procent naar 0,5 procent van het bruto nationaal product, wat tot een fel debat binnen en buiten Westminster heeft geleid. De krimp van het ontwikkelingsbudget laat volgens Witney goed zien hoe de visie van Global Britain en de praktijk op de grond elkaar tegenspreken. “Er wordt te veel vastgehouden aan zogeheten ‘hardpower’ als het leger en de marine terwijl ‘soft power’ wordt verwaarloosd. En juist die soft power – de excellente universiteiten van Oxford en Cambridge, de betrouwbare reputatie van de BBC en de befaamde Britse diplomatie – is een middel om de Britse invloed in het buitenland te vergroten, erkent de regering zelf in het Global Britain-document. Maar volgens Witney wordt juist op dat vlak veel te weinig geïnvesteerd.

Tegelijkertijd maakt de premier wel plannen voor een schip van 200 miljoen. “Johnson geeft geld uit als een dronken zeeman.” Met een vrolijke dronk, dat wel, want dat moet Witney Johnson nageven. “De premier heeft altijd een goed humeur.”

Lees ook:

Biden wil de rest van de wereld snel vaccineren, voordat China het doet

Vaccinatie in arme landen staat hoog op de agenda van de G7-top, die vrijdag begint. Of gaat het er eigenlijk om China de pas af te snijden?