Black Lives Matter NL: Een losjes netwerk dat groeit en groeit

Ineens stond de Dam in Amsterdam vol. De demonstratie van 1 juni tegen racisme, ook in solidariteit met demonstraties in de Verenigde Staten, bracht een enorme mensenmassa op de been. Dat was geen toevalstreffer, bleek de afgelopen dagen. Overal in ­Nederland, van Middelburg tot Groningen, vonden grote en kleinere demonstraties plaats, allemaal ­onder de noemer Black Lives Matter NL. Waar komt deze beweging vandaan? En wat wil ze bereiken?

Black Lives Matter NL is geen organisatie in de traditionele zin van het woord. In verschillende steden werken verschillende organisaties en individuen samen om protesten op poten te zetten.

Het protest op de Dam bijvoorbeeld werd georganiseerd door Kick Out Zwarte Piet – dat weer een samenwerking is tussen Zwarte Piet is Racisme en Stop Blackface – en Black Queer & Trans Resistance NL. Die laatste groep komt op voor de rechten van zwarte Nederlanders, transpersonen en niet-hetero’s.

In Den Bosch echter was de organisatie in handen van ‘Den Bosch kan het’, dat strijdt tegen zwarte pieten tijdens de Sinterklaasintocht, in Middelburg organiseerde politica Angelique Duijndam de demonstratie en in Groningen namen het Groningen Feminist Network, Women’s March Groningen en Black Ladies of Groningen het initiatief tot de sit-in op de Grote Markt.

Klein beginnen

Het idee voor een sit-in in Groningen ontstond in de app-groep van studente Stacey Lamptey en twee vriendinnen, vertelt ze. “In eerste instantie uit solidariteit met slachtoffers van ­racistisch geweld in de VS. Maar het is veel groter geworden dan dat”, zegt Lamptey. “Het gaat ook over het erkennen van het bestaan van racisme in Nederland.”

Op hetzelfde moment dat Lamptey en haar vriendinnen het idee van een sit-in bespraken, namen de vrouwen achter de Women’s March Groningen contact met haar op. Lamptey is oprichter van Black Ladies of Groningen en zodoende kent ze veel vrouwen van ­andere organisaties. “Er is in Groningen een groot netwerk van vrouwen die ­andere vrouwen kracht geven en ondersteunen. We hebben over de sit-in geen contact gehad met organisaties in andere steden.”

Omdat de organisatie in handen was van drie feministische organisaties, ging de monstratie in Groningen onvermijdelijk ook over seksisme. “Die twee zijn onderdeel van hetzelfde gesprek”, zegt Lamptey. ­“Helemaal als zwarte vrouwen moeten we dealen met beide problemen. Ze beïnvloeden elkaar.” Dat besef is ­belangrijk. Het zwaartepunt van Black Lives Matter ligt weliswaar op racisme, maar wie demonstreert doet dat tegen allerlei vormen van uitsluiting. Geweld ­tegen zwarte Nederlanders is voor ­demonstranten niet los te zien van ­geweld tegen vrouwen of homo’s.

Black Lives Matter is een wereldwijde beweging die in 2013 in de Verenigde Staten begon op sociale media, nadat de 17-jarige zwarte Trayvon Martin werd doodgeschoten door een witte buurtwacht. Na de moord op George Floyd laaiden de demonstraties opnieuw op en vonden ze navolging ver buiten de grenzen van Amerika. In elk land en in elke stad krijgt de mondiale onvrede ­tegen racisme en geweld echter een ­eigen karakter. Typisch Nederlands daarin is het verzet tegen de figuur Zwarte Piet.

Sinds Jerry Afriyie en Quinsy Gario in 2012 met hun project ‘Zwarte Piet is ­racisme’ en de daaropvolgende arrestaties tijdens intochten het nieuws haalden, is er veel gebeurd. Waren de twee mannen toen nog roependen in de woestijn, inmiddels is er bij wit en zwart steeds meer verzet tegen de racistische karikatuur. De afgelopen jaren besloot de een na de andere stad Zwarte Piet tijdens de Sinterklaasintocht in te ruilen voor Roetveegpiet. Ook premier Mark Rutte, die ooit verkondigde dat Zwarte Piet ‘nu eenmaal zwart is’, zei vorige week wel te begrijpen dat ­mensen de karikatuur als racistisch ­ervaren.

Vruchten plukken

Dankzij de antizwartepietprotesten kennen mensen door het hele land ­elkaar. Die contacten worden nu ­gebruikt om met vereende krachten Black Lives Matter demonstraties op te zetten. “Er wordt al jaren gebouwd aan een landelijk netwerk van antizwartepietactivisten”, zegt Naomie Pieter van Black Queer & Trans Resistance NL. “Kick Out Zwarte Piet heeft hard ­gewerkt om door heel Nederland mensen te organiseren die willen protesteren tegen de intocht in hun stad.” Zelf is ze sinds een jaar of zes betrokken bij de antiracismebeweging. “Het voelt alsof we nu de vruchten beginnen te plukken van jaren hard werk”, zegt Pieter.

Voor het protest op de Dam werd ze uitgenodigd in een groep van berichtendienst WhatsApp. “Daar werden steeds meer mensen aan toegevoegd met de vraag: wat kunnen we doen?”, vertelt ze. “Iedereen die connected is, kwam ­erbij. Uiteindelijk hebben we de knoop doorgehakt en een demonstratie aangemeld bij de gemeente.” Black Lives Matter NL is geen ‘gelikte organisatie’, zegt ze. “Ik denk dat dit ook de grote kracht is.” Datzelfde geldt overigens voor de beweging in de Verenigde Staten. Ook die komt voort uit netwerken van lokale activisten door het hele land.

Er bestaat wel een facebookpagina Black Lives Matter NL. Die werd op 2 juni aangemaakt, een dag na het protest op de Dam, en fungeert als een verzamelplaats waar demonstraties worden aangekondigd en (nieuws)berichten worden verzameld.

De pietactivisten kregen afgelopen jaren ook voor elkaar dat verschillende bekende Nederlanders, wit en zwart, zich uitspraken tegen Zwarte Piet en racisme. Ook dat lijkt nu vruchten af te werpen: op sociale media lieten verschillende BN’ers en influencers, die vaak een grote schare volgers hebben en naar wie mensen opkijken, weten achter de protesten te staan of er bij aanwezig te zijn.

Breed en wijdverspreid

Maar Zwarte Piet is niet de enige ­reden dat mensen de afgelopen weken in ­groten getale op de been kwamen, zegt universitair docent Karwan Fatah-Black van de Universiteit Leiden. “De enorme opkomsten zijn niet alleen te verklaren uit het voortslepende ­debat over Zwarte Piet. Het gaat ook over de toeslagenaffaire bij de Belastingsdienst, waar mensen vanwege hun dubbele ­nationaliteit zijn aangepakt. Of over de mensen die minder kans maken als ze solliciteren onder hun eigen naam.”

Wellicht heeft ook de coronacrisis invloed gehad, zegt hij. “Mensen zitten nu veel thuis. Dat geeft tijd en ruimte om na te denken in wat voor land ze willen terugkeren.” Het valt hem verder op hoe jong en gekleurd de protesten zijn. “Ook op plekken waar je het niet verwacht. Dat laat zien dat dit geen Randstedelijk fenomeen is.” De wereldwijde beweging Black Lives Matter en de lokale organisaties versterken ­elkaar, zegt hij. “Er is sprake van een wisselwerking.”

Toch kent elke demonstratie zijn ­eigen dynamiek. Hoewel donderdagnacht in Rotterdam een beeld van Piet Hein werd beklad, is er minder sprake van een beeldenstorm, zoals die in ­andere landen wel te zien is. In de ­Engelse plaats Bristol werd een standbeeld van slavenhandelaar Edward Colston omver getrokken en in het water gegooid, in Londen werd een beeld van een slavenhandelaar uit voorzorg verwijderd en in België werd een beeld van koning Leopold II beschadigd.

“Wij hebben ook niet zo veel standbeelden”, zegt Fatah-Black. Hij denkt wel dat de antiracismebeweging nu een nieuwe fase in gaat. “We zagen de afgelopen jaren verschillende steden die stopten met Zwarte Piet, maar het gesprek ging een beetje vastzitten. Ik heb wel het idee dat de antiracismebeweging nu zal verbreden naar meer thema’s.”

Hoopvol en optimistisch

Wat het moeilijk maakt te voorspellen hoe Black Lives Matter NL zich zal ontwikkelen, is het gegeven dat de wens van demonstranten zo simpel is dat die razend ingewikkeld wordt: stop racisme en discriminatie. Het gaat ­allang niet meer enkel om politiegeweld of Zwarte Piet, maar ook om discriminatie op de arbeids- en woningmarkt. Om de keuzes die kranten en talkshows maken, het witte parlement, de manier waarop Europa omgaat met vluchtelingen, de flauwe grappen richting zwarte Nederlanders, de veiligheid van transpersonen in het uitgaansleven of homofobie op het voetbalveld.

Hoe groot dat ook klinkt, Pieter van Black Queer & Trans Resistance NL en Lemptey van Black Ladies of Groningen zijn hoopvol. “Er hangt iets in de lucht”, zegt Pieter. “Ik weet nog niet precies wat, ik kan er nog geen woorden aan verbinden. Dat Rutte heeft gezegd dat hij begrijpt dat Zwarte Piet als racistisch kan worden ervaren, zou je ­inhoudsloos kunnen noemen. Dat is het natuurlijk ook. Maar toch, als je mij dit een half jaar geleden had verteld, had ik echt gezegd: ‘Nee joh’. Dit geeft mij hoop.”

Bovendien moeten activisten wel optimistisch zijn, zegt Lemptey. ­“Anders heeft het geen zin om te ­demonstreren. Het belangrijkste is dat we nu een gesprek voeren over racisme, dat we erkennen dat het bestaat.” Dat laatste lukt steeds beter, zegt ze. “De demonstraties zijn nu diverser dan voorheen. Ik zie veel witte mensen die begrijpen dat ze bondgenoot kunnen zijn. Daar zitten jaren van hard werken in. Langzaam maar zeker betaalt zich dat uit.”

Lees ook:

Raadsleden in twaalf gemeenten willen cijfers politiegeweld

Juist nu wereldwijd wordt geprotesteerd tegen racisme en politie-agressie, buigt de Eerste Kamer zich over een wet die agenten die geweld hebben gebruikt moet beschermen. In navolging van landelijke partijen mengen nu ook raadsleden zich in het debat.

Vader Pape tegen dochter Marie: ‘Bij de volgende demonstratie sta ik naast je’

Marie Seck (26) demonstreerde maandag tegen racisme op de Dam, haar vader Pape Seck (55) praat liever niet over het onderwerp. Toch gaan ze vandaag het gesprek aan. “Jij hebt oogkleppen op om jezelf te beschermen.”