Arnold Odermatt (1925-2021): van agent die gecrashte auto’s vastlegde, tot wereldberoemd fotograaf

Met tien zusjes en broertjes groeide Arnold Odermatt op in het gebied Nidwalden, hoog in de Zwitserse Alpen. Vader was cavalerist, zoals de meeste mannen in Nidwalden, en was bijna altijd weg met het leger. Moeder zorgde voor de kinderen, voedde hen met groenten uit de tuin, zorgde voor de stallen en het huis. Zo ging dat bij elk gezin daar in de bergen.

Maar Odermatt droomde van meer. In zijn werk bij de bakker creëerde hij het liefst extravagante bruidstaarten, wat hem het gevoel gaf een kunstenaar te zijn. Maar toen hij een stofallergie ontwikkelde en niet langer bij de bakkerij kon blijven, zag hij zijn kans schoon om het voorspelbare Nidwalden te ontvluchten, naar Belgisch Congo. Dat zag zijn vader niet zitten, die vervolgens hemel en aarde bewoog om voor zijn zoon een goede baan bij de politie te regelen.

Geen spannende baan. Wetsovertreders werden toen nog op de fiets achternagezeten. Veel misdaad was er in die tijd niet, op wat stroperij en avondklokschendingen bij de lokale kroeg na. Toch nam het aantal auto-ongelukken zorgwekkend snel toe. Door alcohol, het gebrek aan een snelheidslimiet en ‘het temperament van boeren met een kort lontje’ reden auto’s steeds vaker van de bergen of het water in.

Zijn foto's bleken van ongekende waarde

Odermatt kreeg de taak om de plaats van het ongeval te schetsen. Tekenen kon hij alleen niet, dus besloot hij op een dag de gedeukte en van de weg geslingerde auto’s te fotograferen. Hij wist hoe dat moest, want op zijn tiende had hij een boxcamera gewonnen in een wedstrijd van een zeepfabriek. Zijn baas was niet enthousiast. Hij wantrouwde de nieuwe techniek, die volgens hem gemakkelijk gemanipuleerd kon worden.

Maar al snel bleek Odermatts fotografie van ongekende waarde. Zijn zwart-witfoto’s nam hij mee naar een conferentie voor politiechefs in Zürich en hij vertelde daar aan de hand van zijn beeldmateriaal wat zich afspeelde in de Zwitserse bergen. Na het zien van de beelden besloten de chefs vaart te zetten achter het invoeren van een snelheids- en alcohollimiet voor het autorijden.

Daarna raakte Odermatt steeds meer in de ban van de fotografie. Tot grote ergernis van zijn vrouw ontwikkelde hij zijn foto’s in het weekend in de badkamer van zijn eigen huis. Hij kende geen andere fotografen, maar experimenteerde in zijn eentje rijkelijk onder werktijd. “Niemand weerhield me ervan om boven op een busje of in een hijskraan te klimmen, of de autoweg een uur af te sluiten voor het perfecte plaatje. Ik droeg het uniform van de politie.”

Al gauw hing zijn werk naast dat van Andy Warhol

Kunstenaar werd hij pas toen hij tegen zijn zin in met pensioen moest. Zijn zoon besloot een boek over zijn vaders werk te maken. Odermatt senior stelde een mapje samen met prachtige foto’s van het landschap van Nidwalden. Maar zijn zoon bleek tot zijn verbazing meer geïnteresseerd in de foto’s van de auto-ongelukken. Dat begreep hij pas toen zijn zoon hem meenam naar een boekwinkel in Zürich, die barstte van de fotoboeken. “Toen realiseerde ik dat die foto’s mij uniek maken.”

Na de publicatie van zijn boek heeft hij al snel zoveel succes dat hij in 2001 met zijn zoon in het vliegtuig naar Chicago vliegt, waar zijn werk in het Chicago Art Institute naast dat van Andy Warhol wordt getoond. “Wie is die Andy?”, vraagt hij zijn zoon nog. Voor de lezing van de curator over zijn werk heeft Odermatt zijn beste stropdas ingepakt en een paar Engelse begroetingen uit zijn hoofd geleerd. Maar uiteindelijk vergeten ze hem het podium op te vragen.

Jammer, maar heel erg vond hij het niet. “Waardering in Nidwalden is veel belangrijker voor mij dan waardering van de wereld”, zegt hij. Maar nuchter als de Nidwaldeners zijn, was dat ook niet gemakkelijk te ontcijferen. “Ik zou graag foto’s willen maken van de gezichten van mijn bezoekers”, zei hij vorig jaar op 95-jarige leeftijd. “Is deze nieuwsgierigheid ijdel? Vergeef me, ik heb thuis nooit een overdosis aanmoediging gehad.”

Arnold Odermatt werd geboren op 29 mei 1925 en stierf 9 juni 2021.