Anton de Kom-lezing: De kracht van de multi-etnische samenleving die de cultuur van de ander omarmt

Er leefden twee volkeren lange tijd vredig naast elkaar. Door natuurrampen verhuisden mensen uit het ene rijk naar het andere rijk. Deze migratie nam grote vormen aan. De koning van het land waar de mensen naartoe verhuisden besloot op een gegeven moment de grenzen te sluiten. Hij was bang dat zijn land en volk overspoeld zouden worden door een vreemde cultuur. Maar de mensen bleven komen en verzamelden zich massaal aan de grens, op zoek naar veiligheid en bestaanszekerheid. De grens bleef dicht.

Omdat diplomatieke gesprekken over en weer geen resultaat opleverden besloot de koning, van het land waar de mensen naartoe migreerden, op een symbolische wijze het bestuur in het andere land duidelijk te maken wat het probleem was. Hij stuurde zijn ambtgenoot een pot met melk die tot op de rand gevuld was. De koning van het naburige land begreep de boodschap en stuurde de pot met melk terug naar zijn ambtsgenoot, maar niet nadat hij in de tot op de rand gevulde pot met melk poedersuiker had gestrooid.

De koning begreep niet waarom de pot weer teruggestuurd was naar hem. Hij vroeg om een ontmoeting waarin de koning van de migranten antwoordde: “U heeft de melk die ik teruggestuurd heb helaas niet geproefd. Ik heb in die melk poedersuiker gedaan zonder dat de melk overliep. Mijn volk wil absoluut niet de plek van uw volk overnemen. Wij willen juist geur en kleur toevoegen aan uw samenleving zonder dat u overlopen wordt door onze eigenaardigheden. U heeft een mooie samenleving, maar u heeft geen vertrouwen in de kracht van uw eigen samenleving. Als u dat vertrouwen had, dan had u nooit kunnen denken dat anderen uw cultuur zouden overnemen en u onder de voet zouden lopen.”

Ik wil graag met u spreken vanuit mijn eigen Surinaamse ervaring. Over de kracht van een multi-etnische samenleving die erin is geslaagd de cultuur van de ander te omarmen. Ik wil met u praten over een pot die tot de rand toe gevuld is met melk, waaraan niet alleen poedersuiker is toegevoegd maar ook heel veel kruiden en smaken uit verschillende delen van de wereld.

Ik behandel het onderwerp vanuit het perspectief van een praktiserend politicus, die in de dagelijkse praktijk vormgeeft aan natievorming in een multiculturele setting. Suriname heeft zich de afgelopen 150 jaar ontwikkeld tot een land waar vele herkenbare etnische groepen een plek hebben gevonden. Uit verschillende delen van de wereld zijn we door koloniale overheersers naar de Wilde Kust van Guyana gebracht om te bouwen aan een plantage-economie die voor Nederland lucratief was, en ook voor diverse bedrijven en families. We zijn bijeengebracht uit Europa, Afrika, Midden-Oosten en uit diverse delen van Azië.

In totaal kent Suriname bijkans twintig etnische groepen. De wereldgodsdiensten zijn er aanwezig, alsook de natuurgodsdiensten. Er worden ongeveer dertig talen gesproken. Al deze etnische groepen hebben met hun cultureel erfgoed en met hun way of life vorm en inhoud gegeven aan het Suriname van nu: een dynamische multiculturele samenleving waarin we ondanks de verschillen in levenswijzen geen plek wensen voor etnisch onderscheid en discriminatie.

We hebben in die 150 jaar in het land een systeem ontwikkeld van co-existentie met respect voor elkaars waarden, normen en culturele eigenheden en religies. En met succes! Immers, ons leidmotief is en blijft een van de meeste pregnante zinnen uit Wij slaven van Suriname, het meesterwerk van Anton de Kom: “Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft.”

Suriname is maar een relatief klein land. De eerste bewoners waren de Indianen en later werden slaven uit Afrika en contractarbeiders uit Azië naar ons land gebracht om te werken op de plantages. In de jaren negentig en begin deze eeuw zijn ook vele arbeidsmigranten uit Haïti en China naar Suriname gekomen. Vandaag de dag bestaat de bevolking van Suriname uit ruim 580.000 inwoners. Al deze mensen vormen een dynamische mix van talen, culturen, culinaire en muzikale expressies, kleedgewoonten en ­levensstijlen.

Ik geloof, lerend uit de dagelijkse praktijk in Suriname, dat de multi-culturaliteit van mijn land geen probleem is. En we moeten er ook geen probleem van maken! Het is een kans, altijd geweest! Immers, migratie, en daaraan gekoppeld diversiteit, brengt nieuwe vitaliteit en veerkracht en daardoor ook aan de economische bedrijvigheid in een samenleving. In Suriname hebben we vrij snel gerealiseerd dat we door onze gedeelde geschiedenis lotsverbonden zijn aan elkaar, waar we ook vandaan komen.

Het voorbeeld van de kerk, moskee en synagoge in één straat in Suriname is meerdere malen gegeven. Dat symboliseert voor ons het samenzijn in een open en divers land.

Al deze inspiratie in Suriname heeft gelukkig niet geleid tot de keuze van het model van de meltingpot. Dit model, zo karakteristiek voor de aanpak in de Verenigde Staten, is een model dat assimilatie beoogt. Mensen uit verschillende landen en met verschillende culturele achtergronden worden aangemoedigd om de banden met hun culturele eigenheden als het ware te verbreken en te assimileren in een nieuwe culturele orde.

Dit is niet de richting die wij in Suriname hebben gekozen. Al eerder hebben wij de kracht van eenheid in verscheidenheid gezien, zonder dat mensen hun culturele identiteit hebben hoeven op te geven. In Suriname zijn we op zoek gegaan naar gedeelde waarden. Gedeelde waarden die als het ware een lappendeken vormen van verschillende op zichzelf herkenbare kleuren die samen uiteindelijk een geheel vormen. Ik noem dat de mamio-samenleving: een mozaïeksamenleving, waarbij er ruimte is voor eenieder onder de brandende Surinaamse zon; een veilige en leefbare safe haven voor iedereen.

In plaats van de eigen culturele eigenheden opgeven, of het hebben van een culturele identiteit die samengesmolten is in een groter homogeen geheel, geeft het mamio-model etnische groepen vertrouwen en eigenaarschap over de samenleving waarin ze terecht zijn gekomen en moedigt eenieder aan om zijn herkenbare bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van de samenleving. Voorwaarde is wel dat iedereen moet meedoen. Je eigen verantwoordelijkheid nemen en steeds laten zien wat jouw bijdrage is.

Het mamio-model daagt uit, elke dag steeds weer. En dat hebben we in Suriname op een indringende wijze geleerd. Zeker na de verkregen onafhankelijkheid was er geen weg terug naar de verzuiling of naar de organisatie van de samenleving langs etnische lijnen. Daarom heb ik vanaf 2015 met volle overtuiging geprobeerd om mijn eigen partij, de VHP, om te vormen tot een multi-etnische partij. Een partij die niet alleen herkenbaar is voor alle Surinamers, maar waarin alle Surinamers een thuis hebben.

In de westerse wereld worden in het publieke debat groepen soms gedwongen om hun loyaliteit uit te spreken voor slechts één land of samenleving. Je moet óf voor het één óf voor het ander kiezen. In mijn ogen is dat verkeerd en ook niet behulpzaam voor cohesie in de samenleving. Volgens mij kun je verschillende loyaliteiten hebben en toch kiezen voor het land waar je je verder wil ontwikkelen.

Laat ik mezelf als voorbeeld nemen. Ik ben geboren en getogen in Suriname, heb de Surinaamse nationaliteit, ben een nazaat van uit India afkomstige contractarbeiders, voel mij verbonden met Nederland omdat ik hier mijn opleiding heb genoten en omdat een deel van mijn familie hier woont. Voorts voel ik mij verbonden met de Afro-Surinamer, Javaan en Chinees vanwege onze deels gezamenlijke lotsverbondenheid, omdat ik samen met ze op school heb gezeten en gewoon omdat het mijn buren zijn!

Ik weet dat sommige landen in de wereld de multiculturaliteit als een drama zien. Maar over het algemeen zie je dat juist mensen die ergens naartoe zijn gemigreerd zich binnen een generatie aanpassen aan de ontvangende samenleving. Ze gebruiken de kansen die die samenleving biedt om vooruit te komen, om te zorgen dat hun kinderen en kleinkinderen het beter hebben dat zij. Dát heeft Suriname in al die jaren, van koloniale overheersing tot militaire dictatuur, laten zien.

Het verhaal van de twee koningen en de pot met melk waar ik mee begon is een verhaal dat afkomstig is uit het oude India. Het is natuurlijk een parabel, maar de moraal van het verhaal is nog altijd van toepassing.

Maar, zeg ik er meteen bij: de diversiteit is niet van waarde als mensen die als vanzelfsprekend zien. We moeten onze individuele verantwoordelijkheid nemen om niet alleen de wet- en regelgeving in acht te nemen, maar ook om de omgangstaal te leren, onderwijs te volgen, werk te zoeken en in onze bestaanszekerheid te voorzien.

Het belangrijkste kritiekpunt van mensen op het mamio-model dat ik voor ogen heb is dat dat model geïsoleerde etnische gemeenschappen creëert. In het Westen wordt vaak gesproken over parallelle samenlevingen. En dat die de eenheid van een land bedreigen.

De uitdaging die samenlevingen anno 2021 hebben is naar mijn mening hoe eenheid in verscheidenheid te creëren. Vaak worden modellen gemaakt waarbij je moet kiezen tussen assimilatie en multiculturaliteit. Suriname heeft laten zien dat een multi-etnische samenleving geen drama hoeft te zijn, zolang je de kracht van het verschil blijft respecteren.

In Suriname proberen we juist te benadrukken dat je een eigen culturele eigenheid kunt hebben, maar dat je tegelijkertijd ook onderdeel kunt zijn van het geheel. We hebben in het verleden herkend en erkend dat wij als volk niet alleen een gemeenschappelijke geschiedenis hebben, maar dat we ook bijvoorbeeld culturele uitingen hebben die we met elkaar kunnen delen. Neem nou de feestdagen. Naast christelijke feestdagen zijn hindoeïstische en islamitische feestdagen nationale feestdagen in het land. Feestdagen die door alle groepen worden aanvaard en zelfs met elkaar gevierd.

Dus tegen eenieder die sceptisch staat tegenover het mamio-model zeg ik, wees niet bang. De diversiteit zorgt er alleen voor een krachtige samenleving, omdat we heel nadrukkelijk samen Suriname willen zijn. Makandra, samen!

Ondanks de stevige financiële en economische uitdagingen in mijn land, die steeds weer de solidariteit, het welzijn en het welbehagen op de proef stellen, hebben we ons in Suriname gelukkig niet gefocust op wat ons scheidt, maar op wat ons bindt. Eenheid in visie, beleid en bestuur is ons motto! We willen allemaal voorspoed, een groeiende economie, veiligheid, goed onderwijs en goede zorg. Dit kan alleen worden bereikt als wij sámen Suriname zijn.

Polarisatie kan leiden tot vernietiging van alles wat we in ons jonge bestaan hebben opgebouwd. Kijk maar naar wat slechts 1500 kilometer hiervandaan is gebeurd in de jaren negentig. In de Balkanoorlog zijn samenlevingen uit elkaar gevallen omdat leiders het verschil gebruikten om mensen uit elkaar te drijven. Kijk naar de VS waar leiders niet zo lang geleden groepen tegenover elkaar zetten voor politiek gewin. Dit is niet de manier om een harmonieuze samenleving op te bouwen. Die weg is voor Suriname, voor mij, geen optie. Wij zullen in Suriname blijven kiezen voor eenheid in verscheidenheid. Dat zijn we schatplichtig aan hen die ons voorgingen in onze geschiedenis.

Suriname en Nederland zijn historisch verbonden aan elkaar. Die verbondenheid is uitgedrukt met onze gezamenlijke geschiedenis, soms zelfs ook met vele zwarte bladzijden, zoals het slavernijverleden. Die verbondenheid is nog altijd manifest in our way of life in Suriname. En als een persoon heel nadrukkelijk de verbinding tussen Nederland en Suriname tot uitdrukking heeft gebracht, dan is dat Anton de Kom wel. Hij is het symbool van onze verbondenheid en daarom is het zo geweldig dat hij in de Nederlandse canon is opgenomen. Hij was meer dan een vakbondsleider en een nationalist. Hij is een emancipator, een verzetsstrijder in zowel Suriname als Nederland, hij is daadwerkelijk een heraut van vrijheid, gelijkheid en broederschap.

Ik put heel veel energie uit zijn leven dat als voorbeeld dient, niet alleen voor mij persoonlijk maar ook voor het beleid dat ik voorsta om Suriname uit het moeras te halen. In Wij slaven van Suriname schreef De Kom, en ik citeer: “Wij willen slechts één ding aantoonen: gekleurde landgenooten, gij waart slaven, gij zult in armoede en ellende blijven leven, zoolang gij geen vertrouwen hebt in uwe eigen proletarische eenheid. Onze nationale welvaart zal met eigen handen opgebouwd moeten worden. Dit plan eischt alle inspanning van ons Surinamers. Doch eerst moeten in ons land de proletariërs tot strijdvaardig klassenbewustzijn komen, eerst moeten zij met de oude slavenketenen ook de oude slavenmentaliteit af weten te schudden.”

Ik interpreteer deze woorden als zijnde het feit dat kennis van de geschiedenis onmisbaar is voor respect, eigenwaarde en wederzijds begrip. We staan met elkaar op een crossroad. De keuzes die wij nu in Suriname maken zullen bepalend zijn voor de toekomst van het land. Veranderingen bereik je echter niet met een knip van de vingers, maar door strijd te leveren, offers te brengen en begrip te tonen.

Nederland kan voor de toekomst van mijn land van grote waarde zijn. We hebben alle steun en solidariteit nodig. Maar ook de Surinaamse diaspora kan een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van Suriname. Omarm uw Nederlandse samenleving maar vergeet tegelijkertijd uw roots niet. Met Nederlandse solidariteit en met de inzet en inspiratie van samen in totaal één miljoen Surinamers en mensen van Surinaamse origine kunnen we alle uitdagingen aan. Voorwaarde is wel dat we de kracht van ons verschil erkennen en herkennen en dat we die benutten om onze verbondenheid te vieren.

Ik dank u voor uw aandacht. God Bless you.

Lees ook: Lees hier de Anton de Komlezing door Abdelkader Benali terug

Lees hier de Anton de Kom-lezing van Abdelkader Benali terug.