Wiskunde en natuur gaan hand in hand op deze Friese buitenplaats

Landgoed De Slotplaats in het Friese Bakkeveen, ooit een exclusief buitenverblijf van de adel, werd deels aangelegd door een hovenier die ook wiskundige was. En dat is terug te zien.

1. DE SLOTPLAATS – Een statig buitenverblijf

Een waterige winterzon schijnt tussen de boomstammen en kale takken door, op de sierlijke klokkentoren van de slotboerderij. De rood-wit geruite luiken zijn opengeklapt, in de voortuin staan de buxus­hagen keurig in een geometrisch patroon.

Ooit moet hier op koude winterdagen het geluid van knappend haardvuur hebben geklonken. Precies in deze voortuin stond het ‘Blauwe Huys’, vertelt natuurgids ­Arjen de Boer. Te midden van verlaten vlaktes, heide en stuifduinen, legde de adellijke familie Aylva in 1668 een buitenverblijf aan. Met daarachter een landgoed om te verpozen. Voor het huis lag een vaart waarin trekschuiten voorbijgleden die vanuit Zuidoost-­Friesland veen naar Drachten vervoerden.

Het Blauwhuis is afgebroken, maar de boerderij ­(pleats in het Fries) die erachter stond, werd in 1922 omgebouwd tot buitenhuis. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd het landgoed opengesteld voor publiek; al wandelend kan iedereen zich nu baron of jonkvrouw wanen.

2. STERRENBOS – Jachtgebied van de adel

Achter de slotboerderij strekt het ‘Bos van Knoop’ zich uit, waar de rust af en toe wordt onderbroken door de roep van een buizerd of het geroffel van een specht. Een scheur in een beuk herbergt een populatie rosse vleermuizen in winterslaap.

De naam van het bos is een eerbetoon aan Johann Hermann Knoop, huisonderwijzer van jonkheer Burmania. Als hovenier ontwierp hij in de eerste helft van de achttiende eeuw een groot deel van het landgoed. In het Sterrebos, zo genoemd vanwege het padenpatroon van ruiten en sterren, jaagde de adel op wild. Knoop – niet alleen hovenier, maar ook wetenschapper en wiskundige – liet de hoofdas precies richting de Martinitoren in Groningen wijzen, zo’n 30 kilometer verderop.

Midden op die zichtlijn staat de Burmaniazuil, een pilaar met daarbovenop een haan. Pasgetrouwde adellijke stelletjes kwamen naar deze zuil, vertelt De Boer, want kinderen zouden dan niet lang meer op zich laten wachten. “Als de haan kraaide, kantelde de zuil en kon je de baby eronder vandaan halen, luidde het bijgeloof”.

3. HET PRODUCTIEBOS – Dennen en douglassparren

Verder gaan de paden, over een verdedigingswal uit de Tachtigjarige Oorlog, het vroegere productiebos in. Her en der liggen boomstammen, geveld door valwinden of tonderzwam – het vermolmde hout als ­oefenblok voor jonge spechten.

Door de veengrond en keileem kon het water moeilijk weg, vertelt De Boer. Kunstmatige, langwerpige ophogingen waren de oplossing. “Op die rabatten werden rond 1730 de eerste bomen aangeplant. Door het hoogteverschil ontstonden er in het bos slootjes waardoorheen het water werd afgevoerd.”

Het hout van beuken en eiken werd destijds gebruikt als zaagplanken voor molens. Dennen en douglassparren groeien recht naar het licht. “Douglashout wordt ook gebruikt voor overkappingen. Het ruikt heerlijk. Als je een takje afbreekt, komt een citrusgeur vrij.” Maar inmiddels is deze handel niet meer rendabel. Houtwallen en wigwammen van takken verraden dat het voormalige productiebos tegenwoordig voor andere doeleinden wordt gebruikt. “Het is nu een speelplek voor kinderen”, zegt De Boer. “En voor hun ouders”.

4. KONINGSDIEP EN VENNEN – Via de houten vlonder naar de overkant

In een bocht opent zich een weids uitzicht. Onder de grijsblauwe lucht grazen schapen, aan het hek hangen plukjes wol. Ernaast spuwt een stuw het water van het Koningsdiep uit, dat het landgoed van de weilanden scheidt.

Tot de jaren zestig meanderde deze stroom nog door het Friese landschap, maar bij de ruilverkaveling werd het Koningsdiep rechtgetrokken. Verscholen in het bos liggen de oude meanders. “Een moerasachtig gebied, je ploept zo weg”, vertelt De Boer. “Dat gedeelte is afgesloten voor publiek; een rustplek voor reeën, vossen en vogels.”

Ook onzichtbaar: de bron van de beek die verderop opborrelt en uitstroomt tot een vennetje. Tussen roestbruine pollen leidt een houten vlonder naar de overkant. Langs de oever groeien pijpenstrootjes, ooit gebruikt en gevlochten voor het samenbinden van plaggen op de hutten. De beek stroomt naar nog zo’n stille slenk verderop, de hoge dennen rondom weerspiegelen in het donkere water.

5. DE BEAKENDYK – Een eeuwenoude handelsroute

Voeten, hoeven en knarsende koetswielen; het brede zandpad van de Beakendyk werd honderden jaren gebruikt als handelsroute tussen oost en west. Ook arme seizoenarbeiders – de hannekemaaiers – trokken tussen de zeventiende en negentiende eeuw vanuit Duitsland over deze zand­rug, op zoek naar werk in Drenthe en Friesland.

Wie weet zagen sommigen Knoop op de sterrenschans lesgeven aan jonkheer Burmania. Vanaf het uitzichtpunt kijk je neer op deze stervormige wal, waar vogels huppen tussen graspollen en plukjes heide. De Boer: “Een sterrenschans werd oorspronkelijk gebruikt als verdedigingswerk. Maar Knoop gaf hier wiskundelessen; de vorm leende zich prima voor het leren berekenen van hoeken.”

De route leidt de wandelaar via de andere kant van de Beakendyk terug naar de slotboerderij. Op een kruispunt van paden groeien nog de machtige takken van een beuk, die rond 1750 werd aangeplant. Adel en jacht, soldaten en hannekemaaiers; deze monumentale boom overzag het al.