Voormalig diplomaat Richard Osinga weeft een spannend plot rond een oude munt in Congo

In deze knappe ideeënroman zet Richard Osinga zijn personages uit diverse windstreken in een gevaarlijke, historisch beladen omgeving.

Sommige verhalen klinken enorm deprimerend als je ze navertelt, maar zijn gek genoeg toch opbeurend: het heeft iets vertrouwenwekkends als iemand de zaken niet rooskleuriger voorstelt dan ze zijn. Munt van Richard Osinga is zo’n verhaal.

In zijn stevig onderlegde ideeënromans onderzoekt Osinga (1971) op welke manieren mensen door tijd, cultuur en ruimte heen met elkaar verbonden zijn. Zijn ervaring als diplomaat in Afrikaanse landen werkt merkbaar door in zijn zevende roman: in Munt worden de verhaallijnen bij elkaar gehouden door een – inderdaad – munt uit een eeuwenoud Congolees graf.

Die munt verknoopt de levens van drie personages uit tegengestelde windrichtingen. De jonge Chinees Xiao Wei is door zijn familie naar Congo gestuurd om schaarse metalen in te kopen. Zijn dagen in de stad Butembo zijn eentonig en troosteloos, tot er een onbekende man met een munt voor zijn toonbank staat. De munt is gevonden door Plamedi, een geboren Congolees, die werkt als gids op expedities door het ondoordringbare woud en zo spaart voor een opleiding in Brussel. Hij begeleidt het team van de pas gescheiden Eva, een Nederlandse wetenschapper die archeologisch onderzoek doet naar de omgeving waar de munt is aangetroffen. Alle drie hopen ze dat de munt de poort naar hun gedroomde leven opent, maar dat is buiten andere, duistere krachten gerekend.

Munt is een knappe balanceeract tussen het concrete en het abstracte, het aardse en het esoterische. Osinga zet zijn personages in een gevaarlijke, historisch beladen omgeving, en weeft daar een spannend plot omheen terwijl hij ook een indrukwekkend ruime gedachtewereld creëert. Daarin gaat het om grote vragen rond lotsbestemming en zelfbeschikking, religie en zingeving, maar ook om de nasleep van het koloniale bewind in Congo.

De uiteenlopende perspectieven van zijn personages maken de veelkantigheid van zulke vragen inzichtelijk. Plamedi doorziet het opportunisme van buitenlandse filmploegen die geld uitgeven aan hun antropologische prestigeprojecten, terwijl ze niks geven om de uitzichtloze situatie van de Congolezen: ‘Het gaat niet om de reconstructie van een eeuwenoud verleden, maar ze komen voor de creatie van een nieuw verhaal waarin ze nog steeds de witten zijn die Afrika komen helpen, waarin wie er in die grot begraven ligt belangrijker is dan wie er morgen sterft.’ Precies dat schurende probeert Eva te rechtvaardigen: ‘Ze zijn hier voor zichzelf. Omdat ze het leuk vinden. Omdat ze willen begrijpen hoe de wereld werkt. Zo eenvoudig is het. En misschien is dat genoeg.’

Aan zulke confrontaties tussen personages ontleent de roman haar diepte, meer dan aan hun psychologische uitwerking. In het koele, zakelijke proza van Osinga krijgen Xiao Wei, Plamedi en Eva net genoeg reliëf om te willen weten hoe het met ze afloopt. Wanneer zich op tweederde van de roman een gruwelijke gebeurtenis voltrekt, wordt dat ook de meest prangende vraag. Daarvóór schuilt het leesplezier vooral in het ontrafelen van de slimme constructie, in het spel met lineaire en circulaire tijd. Pas daarna sleept het verhaal je echt mee.

Het inzicht dat Osinga aan het einde over de roman laat neerdalen klinkt verrassend banaal: alles is een verhaal, elke mens geeft betekenis aan wat hem omringt. Toch voelt het na de verschrikkingen die de personages meemaken niet meer als een platitude. En Osinga doet wat hij predikt: Munt nodigt je uit je eigen leven al lezend te ontstijgen en betekenis te geven aan een verhaal dat de wereld omspant.

Richard Osinga
Munt
Wereldbibliotheek; 288 blz. € 22,99