Schuif je vrees aan de kant: je kunt best veel met kunstmatige intelligentie

Kunstmatige intelligentie is zowel fascinerend als bedreigend. Je kunt ermee praten, het kan schilderen, muziek maken, autorijden, zien of je blij of verdrietig bent. Maar dicht het geen menselijke eigenschappen toe, het blijft techniek. We helpen je op weg.

Een boot met vijf inzittenden drijft richting de vijand. Ontsnappen is onmogelijk. Een van de inzittenden heeft een plan. Ik zal mezelf vernietigen, en daarmee ook de vijand, zegt het personage, een droid. Oftewel: een robot met kunstmatige intelligentie.

Een andere inzittende, wel een mens, wil niets van de zelfvernietiging weten.

“Er is geen reden om verdrietig te zijn”, zegt de droid. “Ik heb nooit geleefd.”

“Ik ben niet verdrietig,” antwoordt de mens.

“Jawel, ik heb je stem geanalyseerd.”

De scène komt uit het eerste seizoen van de sciencefictionserie The Mandalorian uit 2019, die zich afspeelt in een tijd dat kunstmatige intelligentie zo normaal is als een stofzuiger. Overal lopen autonoom handelende en pratende robots. Sci­ence­fic­ti­on is een genre met het realiteitsgehalte van Harry Potter-films, en toch bevat de scène een paar inzichten die relevant zijn voor de mensen van nu. Je krijgt een idee van wat kunstmatige intelligentie is, en vooral niet is, hoe mensen erop reageren. Bovendien zie je welke kant de ontwikkelingen opgaan.

“Er is geen reden om verdrietig te zijn.” Maar de Mandalorian, de menselijke hoofdpersoon, is dat wel.

Vraag het maar aan de poes

Mensen neigen tot antropomorfisme, ze kennen menselijke emoties toe aan van alles en nog wat, aan dieren, aan apparaten. Vraag het maar aan de poes die elke dag ziet hoe het baasje haar uitzwaait. De poes zal het baasje ook vast missen als hij lang wegblijft, er moet immers wel geaaid worden, maar niet op de manier waarop het baasje haar mist.

Ook bij kunstmatige intelligentie zijn menselijke emoties ver te zoeken. Het is en blijft een stuk technologie. Hoe leg je mensen die niets van programmeren weten uit hoe zoiets werkt, wat het is, wat je eraan hebt? Juist: met metaforen. Daarmee verbinden de makers van kunstmatige intelligentie hun technologie met iets waar mensen een beeld bij hebben: hun eigen brein. Technologiebedrijven spreken van neurale netwerken, van lerende machines en ja, van kunstmatige intelligentie dus.

Dat maakt dat mensen geneigd zijn er meer achter te zoeken, te denken dat de nieuwe technologie iets ­gemeen heeft met het menselijk brein. En dat zorgt weer voor misplaatste verwachtingen en angsten.

“Zelfs onderzoekers van kunstmatige intelligentie maken de foutieve claim dat neurale netwerken in computers de werking van het menselijk brein nabootsen”, zegt Ilyaz Nasrullah, digitaal strateeg en technologiecolumnist bij Trouw.

Weten wat een koe is

Neurale netwerken, de digitale, stellen computers in staat om te ‘leren’, zeggen technici. Ook al zo’n metafoor die een verkeerd beeld neerzet, stelt Nasrullah. “De computer leert niet. Wat die doet is statistische relaties uitrekenen. Je kunt de menselijke manier van leren daarmee niet gelijkschakelen.”

Kunstmatige intelligentie is gebaseerd op rekenkracht en statistiek, legt hij uit. Die rekenkracht is gigantisch, vele malen sterker dan mensen in hun hoofd hebben. “Kijk naar een schaakcomputer. Die kan veel meer posities uitrekenen en berekenen dan mensen aankunnen. Je kunt de vraag stellen: hoe kan het dat mensen toch zo goed kunnen schaken, terwijl ze zoveel minder rekenkracht hebben? Dat laat zien dat onze intelligentie anders in elkaar steekt.

“Als je kinderen een tekening laat zien van een koe en zij zien daarna een koe in het echt, dan weten ze dat het een koe is, op basis van het ene, niet fotorealistische voorbeeld. Kunstmatige intelligentie heeft grote aantallen voorbeelden nodig om patronen te herkennen. Die compenseert het gebrek aan intelligentie met een enorme hoeveelheid rekenkracht.”

Ken je Clippy nog?

Wie eind vorige eeuw met computers werkte, kreeg voor het eerst een glimp te zien van een toekomst met kunstmatige intelligentie, zij het in een uiterst primitieve vorm. Kent u Clippy nog, de hinderlijke paperclip in Microsoft Word die in de jaren negentig van de vorige eeuw ongevraagd en ongewenst met adviezen kwam? Iemand hoefde maar het woord ‘geachte’ in te tikken of de paperclip verscheen met de vraag: ‘Wilt u een brief schrijven? Heeft u daarbij hulp nodig?’

Clippy is de voorloper van zogeheten chatbots. En daarmee de voorloper van kunstmatige intelligentie waarmee je kunt ‘praten’. Ook de paperclip ontkwam niet aan vermenselijking. Het had oogjes, en wimpers.

De chatbots die we nu geregeld tegenkomen, hebben ook namen. Geen naam als Clippy, maar mensennamen, als Iris (ANWB), Billie (Bol.com) of Robin (Essent). We komen ze tegen bij de klantenservice-afdelingen die online helpen bij het bestellen van producten, of bij klachten. Een genoegen is dat vaak niet. De chatbots haken af zodra zij een vraag te complex vinden, en dat is al snel. Dan eindigt de conversatie in een niet relevant antwoord, gevolgd door de vraag: was deze feedback nuttig?

Billie, Robin en Iris hebben geen idee wat zij zeggen. Zij kennen de betekenis van woorden niet.

Eind vorig jaar veranderde alles voor de chatbots, en daarmee voor de mensen die deze hulpmiddelen gebruiken. ChatGPT verscheen. Een chatbot die superieur is aan alles dat tot dan toe aan kunstmatige intelligentie op de markt was verschenen. ChatGPT geeft antwoord op ingewikkelde vragen, in goed Nederlands, of Engels, of in welke taal dan ook. En het kan nog veel meer, zoals teksten samenvatten en brieven schrijven, in allerlei stijlen waarbij niet is te zeggen of de schrijfsels afkomstig zijn van een mens of een machine.

Het is geen slimheid

Maar hoeveel er ook veranderde voor chatbots, hoe revolutionair ook, wat bleef is het onvermogen om taal te begrijpen. Ook ChatGPT snapt niet wat het zegt. Het berekent welk woord moet volgen op het voorgaande. Daarom ook dat achter ChatGPT een enorme rekenmachine zit.

Wie dat beseft, begrijpt dat kunstmatige intelligentie niets te maken heeft met slimheid en alles met brute kracht. Kunstmatige intelligentie doet geen kennis op, is niet creatief, is niet empathisch en heeft geen bewustzijn. Om met de droid uit The Mandalorian te spreken: “Ik heb nooit geleefd.” Dus is er voor hem geen reden om verdrietig te zijn.

Maar de Mandalorian is wel verdrietig, zo maakt de droid op uit een stemanalyse, waarmee hij een blik in de nabije toekomst werpt. Met kunstmatige intelligentie kunnen computers nu al op basis van stem- en gelaatsuitdrukkingen analyseren in welke gemoedstoestand iemand verkeert. Dat draagt bij aan hun menselijkheid. De machine lijkt je immers te begrijpen, lijkt te weten hoe je je voelt.

Op Twitter circuleert een filmpje waarin is te zien hoe dat werkt. De software met kunstmatige intelligentie reageert op de spieren in het gezicht. Gaan de wenkbrauwen en mondhoeken omhoog, dan schuift een geel bolletje richting ‘opgewonden’ of ‘gelukkig’, emoties die in een schema zijn weergegeven. Gaan mondhoeken naar beneden en zijn kaakspieren meer zichtbaar, dan gaat het gele bolletje naar gespannen of angstig.

Zo’n 80 procent van de beroepen gaat het merken

Veel mensen zullen voor het eerst met kunstmatige intelligentie in aanraking komen op de werkvloer, want in zo’n 80 procent van de beroepen zal kunstmatige intelligentie een rol gaan spelen, concluderen OpenAI en de Universiteit van Pennsylvania na onderzoek.

Dat geldt sowieso voor iedereen die met een computer werkt. ICT’ers krijgen betere programmeerhulpjes, artsen kunnen meer vertrouwen op hulp bij de beoordeling van scans en advocaten, rechters en officieren van justitie krijgen digitale juridische assistenten om documenten op te stellen.

De verwachting is dat ook het onderwijs kan profiteren van digitale assistenten. Zo is het technisch al mogelijk om elke leerling zo’n assistent te geven, altijd beschikbaar voor vragen. Een volgende stap is dat die assistent precies weet hoe de leerling het beste kennis vergaart. Via voorbeelden, of door meer abstracte omschrijvingen, in tekst of in beeld?

Het zal nog jaren duren voordat die assistent er werkelijk is, als hij er al komt. Er moet nogal wat geregeld worden, met privacy en betrouwbaarheid. En wie is er verantwoordelijk als de assistent niet goed functioneert en een leerling zakt?

Consumenten zullen de digitale assistenten waarschijnlijk sneller tegenkomen. Er zullen ongetwijfeld medische chatbots verschijnen, die vragen stellen over de klachten, misschien vragen om een foto van huid-­uitslag of een verdacht plekje en met een behandelplan ­komen. Wellicht dat de medische bot gekoppeld is aan een huisartsenpraktijk, al geldt ook hier, net als bij de onderwijsassistenten, dat er eerst veel geregeld moet worden. Te beginnen bij het antwoord op de vraag: is een medische bot of digitale onderwijsassistent wel wenselijk?

Laagdrempeliger zijn toepassingen denkbaar als een nieuwe kookapp, die via de telefoon meekijkt of het ­beslag dat je maakt niet te dun is, of het deeg te slap. En mislukt je verjaardagstaart alsnog, dan is het ­uiteraard de schuld van de digitale assistent, met zijn kunstmatige intelligentie.

Wat kan ik met kunstmatige intelligentie?

Voor beginners is ChatGPT van OpenAI een aanrader (te vinden op chat.openai.com). Deze chatbot doet al enigszins vertrouwd aan, omdat die lijkt op chatbots van klantenserviceafdelingen op websites. Je stelt een vraag en je krijgt antwoord, hoe complex de vraag ook is. Bijvoorbeeld: hoe werkt quantummechanica? Of: wat is een goed onderwerp voor een spreekbeurt? Of je geeft een opdracht: schrijf een sollicitatiebrief.

ChatGPT heeft een beperking. De data gaan niet verder dan 2021. Van de oorlog in Oekraïne weet het dus niets.

ChatGPT geeft antwoord in tekst. Er zijn ook toepassingen die werken met beeld, ­zoals Dall E en Midjourney. Zij kunnen ­foto’s manipuleren. De paus in de pufferjas die veelvuldig op sociale media verscheen is daar een voorbeeld van. Of het beeld van het zogenaamde verzet van Donald Trump bij zijn vermeende arrestatie eind maart. De voorbeelden laten zien dat de technologie misbruikt kan worden. Een wat vriendelijker voorbeeld: je kunt ook kleurplaten ­laten maken, helemaal naar jouw wens.

Niet voor beginners, maar toch het vermelden waard: AutoGPT, een soort ChatGPT maar dan met een online verbinding. Deze bot is dus up to date en kan opdrachten uitvoeren, bijvoorbeeld als je op reis wilt. Niet alleen stelt het een op maat gemaakt reisschema samen voor een vakantie in Egypte, het boekt die vakantie ook, inclusief excursies en de taxi naar het vliegveld.

Hoe stel ik een goede vraag?

In jargon heet een vraag een prompt. Hoe formuleer je die zo dat je het antwoord krijgt waar je naar op zoek bent? Begin met de rol waarin jijzelf de vraag stelt: ‘Ik ben een scholier/student/sollicitant’. Je kunt ook ChatGPT een rol laten spelen: ‘Beoordeel mij als een docent’ of ‘Doe alsof je reisleider bent’. Is de rol niet van belang, dan kun je die weglaten.

Ook belangrijk: de context. Als je een sollicitant bent, is dat bijvoorbeeld: ik werk nu als communicatieadviseur bij de overheid, maar wil graag reageren op een vacature bij een levensmiddelenbedrijf. Beschrijf waarom je wilt solliciteren. Belangrijk is om duidelijke trefwoorden te gebruiken. Geen idee welke? Vraag dan ChatGPT om raad. Tot slot komt de vraag of de opdracht. Die luidt: schrijf een sollicitatiebrief.

Samengevat: de structuur van een goede prompt is: rol (indien nodig) – context – vraag/opdracht.

Er zijn meer manieren om een goede prompt te schrijven. Vraag het maar aan ChatGPT zelf. Als je dat toch doet, wees dan zo specifiek mogelijk en vraag: wat is de beste prompt die ChatGPT mij kan geven als ik een goede sollicitatiebrief wil schrijven voor de functie van communicatie­adviseur bij een levensmiddelenbedrijf?

Het is sowieso belangrijk zo specifiek mogelijk te zijn. Wil je dat ChatGPT een ­sollicitatiebrief schrijft, geef dan ook het gewenste aantal woorden mee, of het aantal alinea’s.

ChatGPT kan ook langere teksten samenvatten. In dat geval geef je eerst de ­opdracht en zet je de samen te vatten tekst eronder. ChatGPT ziet het verschil tussen de opdracht en die tekst. Ook voor deze opdracht geldt: wees zo specifiek mogelijk. Wil je een samenvatting in vijf hoofdpunten, zet dat in je prompt.

Niet tevreden na het eerste antwoord? Stel dan een volgende vraag, waarin je beschrijft wat je in het antwoord mist. En onthoudt: ChatGPT is niet onfeilbaar, het is dus belangrijk om kritisch naar de antwoorden te kijken.

Kan ik niet net zo goed Googelen?

Anders dan een zoekmachine zoals Google kan ChatGPT opdrachten uitvoeren, zoals: controleer deze tekst op feitelijke onjuistheden, schrijf een brief, enzovoorts. Zoekmachines kunnen dan weer websites opzoeken, iets dat ChatGPT niet kan.

Wat beide kunnen, is een vraag beantwoorden. Stel de vraag: ‘Hoe groot is Antarctica’, en Google en ChatGPT geven een vergelijkbaar antwoord. De verschillen worden zichtbaarder naarmate de vragen complexer worden. Op de vraag: ‘Welke invloed heeft klimaatverandering op het dierenleven op Antarctica’, geeft Google een lijst met links naar websites die wellicht het antwoord bevatten. ChatGPT bewijst hier zijn meerwaarde. Het geeft uitgebreid antwoord over zee- en luchttemperaturen, over verschillende soorten pinguïns, krill en de opmars van uitheemse soorten.

Een nadeel van ChatGPT is dat niet bekend is welke bronnen de chatbot gebruikt. Deels is dat op te lossen door de eenvoudige vraag te stellen: ‘Wat zijn de bronnen van deze informatie?’ Bij de tweede vraag, die over de invloed van klimaatverandering op het dierenleven, noemt ChatGPT ‘wetenschappelijk onderzoek en rapporten van verschillende organisaties en instellingen’ en geeft namen van vier organisaties.

Het verschil tussen zoekmachines en ChatGPT zal snel kleiner worden. Alphabet (Google) en Microsoft (Bing) zijn al bezig kunstmatige intelligentie in te bouwen in hun zoekmachines.

Ik vind het eng, is dat terecht?

Duizenden deskundigen en verontruste burgers wereldwijd ondertekenden een open brief aan technologiebedrijven om ­tijdelijk te stoppen met de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Die zou de mensheid bedreigen, als er niet eerst duidelijke regels komen. Digitaal strateeg Ilyaz Nasrullah begrijpt weinig van die angst, omdat kunstmatige intelligentie, zelfs als die sterk verbetert, niet in staat is om de mensheid te bedreigen. Wel kunnen mensen met kwade bedoelingen het gebruiken voor eigen gewin, zoals ook te zien is in sciencefictionfilms waar de schurk altijd een mens is, geholpen door robots. De ­risico’s op korte termijn bestaan uit desinformatie en sluwere phishing-methodes, waarbij criminelen mensen benaderen door zich voor te doen als iemand anders om zo geld en gegevens afhandig te maken.

Nasrullah voorziet voor de korte termijn ook veranderingen op de arbeidsmarkt. “Ik denk dat een hoop kenniswerk wegbezuinigd gaat worden”, zegt hij. “Ik zag een voorbeeld van een bedrijf dat met AutoGPT een bot had gemaakt die marktonderzoek doet, in dit geval over sneeuwschoenen. Die bot maakte een rapport van de spelers in de markt, onder meer op basis van reviews. Daar heb je weinig aan, maar ik ben bang dat dergelijke technologie een motivatie is om werk weg te bezuinigen.”

De gevolgen voor de arbeidsmarkt is één van de redenen waarom sommigen met argwaan naar kunstmatige intelligentie kijken. Anderzijds, zeggen arbeidsmarktdeskundigen, levert elke vorm van automatisering en digitalisering ook nieuwe banen op: voor ICT’ers, maar bijvoorbeeld ook voor zorgmedewerkers die kunstmatige intelligentie gebruiken om patiënten te monitoren en behandelen.

Een derde zorg zit in de kwaliteit van de data waarmee kunstmatige intelligentie zich voedt. Die data komen van online bronnen, die niet neutraal zijn, maar waar vooroordelen in verpakt zitten. Kunstmatige intelligentie kan die weer reproduceren. Zodat vrouwen op zoek naar een nieuwe baan vacatures in zorg en onderwijs te zien krijgen, en mannen banen in de techniek. Een kritische menselijke blik om kunstmatige intelligentie te controleren is en blijft voorlopig een vereiste.

Lees ook:

ChatGPT berooft ons van waardevol denkwerk. Wanneer zijn we gestopt met ergens moeite voor doen?

Sinds ChatGPT, een slim schrijvende chatbot, eind vorig jaar zijn intrede deed, gaat het vooral over plagiaat. De verkeerde discussie, vindt Cynthia Liem, docent kunstmatige intelligentie en pianist. Stel de vraag waarom moeite doen zo uit de gratie is.