Orka Keiko en de pauw van Aristoteles houden ons een spiegel voor in ‘Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen’

De zelfbewuste dieren van Joukje Akveld en Djenné Fila krijgen alle ruimte om hun verhaal over de mens te doen.

De glanzende ogen van de dikdik kijken de lezer recht aan, maar in de weerspiegeling ervan zien we het gestileerde silhouet van een prehistorische jager. Dat prachtportret vangt de originele invalshoek van dit boek: de geschiedenis van de mens, beschreven door dierenogen, die tegelijk een spiegel zijn.

‘Een geschiedenis van de mens zonder dieren zou een onvolledige zijn’, leidt Joukje Akveld in. ‘Ze zijn goudmijn of plaag, maatje of monster, medicijn of massaproduct.’

De 29 dieren die aan het woord komen, staan elk voor zo’n ‘functie’. Eerst lees je hun gevarieerde, speels geschreven getuigenissen, daarna een onderhoudend historisch kader vol interessante wetenswaardigheden.

Willem de Dikke

De dieren vertellen meestal zelfbewust hun verhaal, soms geestig en geregeld met een kritische blik op de mens, zelfbenoemd opperdier. Na onder meer een pauw, die door Aristoteles werd bestudeerd, en een leeuw die in het Colosseum vocht, noemt het middeleeuwse paard van Willem de Veroveraar zijn loodzware berijder heimelijk Willem de Dikke. Dat paard, vertelt Akveld vervolgens, hadden we nu eerder een pony genoemd: middeleeuwse paarden waren veel kleiner dan die van nu.

Grappig is de dialoog tussen een rat en een luis over nota bene de pestepidemie. De rat is eeuwenlang aangewezen als de belangrijkste verspreider van de ziekte. ‘Jullie zijn er mooi ingeluisd’, zegt de luis, want volgens een onderzoek uit 2018 faciliteerden kleerluizen de razendsnelle opmars van het virus.

Gruwelijkheden worden niet geschuwd

Naast hoofdstukken over het dier als wereldster (orka Keiko uit de film Free Willy) en het dier als heilige (koeien in India) schuwt Akveld de grote gruwelijkheden uit de wereldgeschiedenis niet. Een ingetogen verhaal over de kat van Anne Frank leidt het kader over de Holocaust in, en een berggorilla vertelt over de genocide in Rwanda. Opmerkelijk genoeg komt het slavernijverleden niet in het boek voor, zeker nu dat deel van de geschiedenis eindelijk in de belangstelling staat.

Djenné Fila schittert met haar illustraties, die welverdiende ruimte krijgen in het royale formaat van het boek. Haar krachtige beelden zijn sfeervol, gelaagd, soms ontroerend (die trieste berggorilla!) of poëtisch. Zo tekent ze bij een terzijde over klimaatverandering een zandloper met een smeltende ijsbeerkop in het bovenste glas, knevelen de scheerlijnen van circustenten orka Willy en draagt de echtgenote van Napoleon haar menagerie als hoed. Het wordt tijd dat Fila een Penseel krijgt.

Joukje Akveld
Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen
Ill. Djenné Fila
Lannoo; 93 blz. € 29,99
Vanaf 10 jaar