‘Mannelijk, stompzinnig laat’ snapt de antiheld in Bonsaibaby pas hoe hij in elkaar steekt

Stapsgewijs maakt A.N. Ryst duidelijk wat hij wil zeggen in Bonsaibaby, een rafelig, subtiel mooi boek dat net als zijn vorige, Nadagen, over kijken gaat.

Een grillig en onwillig boek, deze nieuwe A.N. Ryst (pseudoniem van gelauwerd kinderboekenschrijver Daan Remmerts de Vries) en dat bedoel ik niet negatief, maar het is oppassen geblazen. Waar ben ik, wat lees ik, is wat er staat wel echt?

Zijn vorige boek, het prachtige Nadagen, over het huwelijk van zijn ouders, was toegankelijker, directer, een memoir, terwijl Bonsaibaby een roman is. Of iets echt is of niet, werkt bij fictie anders uiteraard.

Eerst maar eens het verhaal: Lennard en Violetta zijn samen én niet. De roman gaat over hun verhouding, hoe die begon, hoe moeizaam het was en hoe verschillend ze zijn. Zij wil de ellende uit haar jeugd – ‘Pa gaf de klappen door die hij had ontvangen’– vergeten of bagatelliseren; hij wil het analyseren, want anders komt het als een boemerang bij je terug.

Zij houdt van dingen kopen; hij houdt ervan te kijken, vooral naar de natuur. Hij is een kunstenaar; zij werkt, als ze niet in een depressie zit, in een ziekenhuis.

Ooit had ook zij schilderambities maar haar zelfvertrouwen werd, nog voor het goed en wel ontsproten was, weggesnoeid. Eigenlijk hebben haar ouders alles wat het leven de moeite waard maakt er vakkundig uit geramd. Ze hebben Violetta klein gehouden, het leven eruit gezogen, vandaar die titel en vandaar die koopdrift: spullen om de gapende leegte te vullen. Maar ze houdt van Lennard. En hij van haar. Althans…

Kwetsbare, gebutste zielen zijn het, erop uit elkaar te redden en te raken, wat me aan Normal People van Sally Rooney deed denken: twee eenzame geliefden, op elkaar aangewezen en naar binnen gericht. In Bonsaibaby zelfs zozeer dat vrijwel niets van het wereldse rumoer erin doordringt.

Pa en ma beginnen oud en gebrekkig te worden

Geleidelijk aan verandert het perspectief: je realiseert je dat je louter vanuit Lennard naar die verhouding kijkt, of beter: naar Violetta kijkt. Het boek gaat niet over die verhouding, het gaat over háár. Zij is die bonsaibaby die toch telkens weer bij die gemankeerde ouders terugkeert.

En dat komt goed uit, want pa en ma beginnen oud en gebrekkig te worden. Ze proberen hun dochter van Lennard los te weken, want Violetta’s depressie ligt aan hem; over hun eigen rol zwijgen ze in alle talen.

Opnieuw kantelt je blik. Dit is niet zozeer een boek over Violetta, als wel over de machtsstrijd om haar, tussen die ouders en Lennard.

Pas tegen het einde begint het op te vallen dat Lennard zichzelf wel heel nadrukkelijk buiten schot houdt. Hij had pleegouders, lezen we en passant, en wilde klein zijn. ‘Niet groot. Waarom zou je groot worden? Het is eenzaam en saai. Je hebt je van de wereld verwijderd…’

Laat, ‘mannelijk stompzinnig laat’ zo zegt hij zelf, beseft hij op een bankje op het kerkhof (!) dat hij verslaafd is aan het kijken ‘omdat ik bang was, eeuwig bang dat er ooit een moment zou komen dat er niets meer te zien zou zijn. Niets dan de muren van het bejaardentehuis’.

Ondertussen heeft hij het geluk met haar, Violetta, nauwelijks gezien. En dan besef je dat dit rafelige, subtiel mooie boek net als Nadagen over kijken gaat. Wat zien we? Is wat we zien wel echt, en kunnen we wat echt is wel net zo echt herscheppen? In een roman bijvoorbeeld?

A. N. Ryst
Bonsaibaby
Querido; 208 blz. € 21,99