Iedereen kan profiteren van migratie, zegt Gerald Knaus, architect van de Turkije-deal

Europa zit in een diepe migratiecrisis. Toch is Gerald Knaus, architect van de geprezen én verguisde Turkije-deal, ervan overtuigd dat er een uitweg is waar iedereen baat bij heeft.

Als het over migratie gaat zijn er nu alleen maar verliezers, zegt migratie-expert Gerald Knaus. Migranten verdrinken, Europese landen hebben nul invloed op wie er hun grens overkomt en de landen waaruit migranten vertrekken zien jonge, waardevolle arbeidskrachten vertrekken.

Terwijl het heel simpel is om van al die verliezers winnaars te maken zegt Knaus. “Migratie moet een win-win-winsituatie worden. Een win voor vluchtelingen omdat zij meer kans maken op een nieuwe start, een win voor migranten die legaal de Europese arbeidsmarkt op willen, en een win voor de Europese landen die kunnen controleren wie er binnenkomt. En dat allemaal zonder de dodelijke grens die we nu hebben.”

Want dodelijk en gewelddadig is die grens. Vorig jaar verdronken 1300 mensen in de Middellandse Zee en twee weken geleden noemde de Raad van Europa de manier waarop migranten terug de grenzen van Europa over worden geduwd ‘pure foltering’. Knaus’ belangrijkste drijfveer is aan die verschrikkingen een einde te maken.

De Oostenrijker Knaus (53) is voorzitter van het European Stability Initiative, een denktank die zich bezighoudt met mensenrechten en migratie. Hij wordt vaak genoemd als de architect van de Turkije-deal. Dat is de overeenkomst die Europese landen, waaronder Nederland, in 2016 sloten met Turkije.

Dat land beloofde toen migranten die illegaal de grens overstaken met Griekenland meteen terug te nemen. In ruil daarvoor ontving het onder meer miljarden euro’s om de leefomstandigheden van migranten te verbeteren. Ook zouden Turken zonder visum naar de Europese Unie kunnen reizen.

De Turkije-deal moest de komst beperken van wat Knaus ‘irreguliere migranten’ noemt: mensen die zonder de juiste documenten een grens oversteken. Maar na ruim vier jaar was er van de deal niets meer over. Volgens Knaus omdat Turkije er geen belang meer bij had, op het moment dat de geldstroom opdroogde en bleek dat er van die belofte van visumvrij reizen niets terechtkwam.

Kansloos door Europa dwalen

Toch is het de blauwdruk voor wat Knaus nu voorstelt om Europa uit de impasse te trekken waar het in zit. Landen zitten ermee in hun maag dat migranten verdrinken in de Middellandse Zee en dat jongemannen kansloos door Europa dwalen. In Nederland sleept de opvangcrisis zich voort.

Knaus ziet het toenemende geweld aan de grenzen met lede ogen aan en stelt voor terug te gaan naar wat de regels voorschrijven en vooral: wat niet. “Er zijn mensen die vinden dat elk middel om migratie te reguleren een schending is van het recht. En er zijn mensen die vinden dat pushbacks, het geweld aan de grenzen, geoorloofd zijn om onze manier van leven te beschermen.”

Het is een valse tegenstelling, benadrukt hij. “Europese landen moeten meer mensen de kans geven om legaal te migreren. We moeten inzetten op migratie-diplomatie.”

Migratie-diplomatie. Wat is dat?

“Landen moeten samen bespreken of er een overeenkomst te bedenken is die irreguliere migratie stopt en waar beide landen iets aan hebben. Ze moeten ermee thuis kunnen komen, die overeenkomst moet in beide landen populair zijn.

“Laat ik een simpel voorbeeld geven. Vorig jaar verlieten meer mensen Frankrijk in kleine bootjes richting het Verenigd Koninkrijk dan er in Spanje aankwamen vanuit heel Afrika. Dat zijn allemaal irreguliere migranten waar niemand grip op heeft. Frankrijk en het VK kunnen die route in principe heel snel afsluiten.

“Wat er nu gebeurt is bizar. Het Verenigd Koninkrijk belooft 500 miljoen euro voor meer politie in Frankrijk, om mensen tegen te houden aan de kust van Normandië. Wie gelooft er nu serieus dat dit migranten zal stoppen? De Europese grens is nu al de gewelddadigste ter wereld, en mensen proberen die nog steeds over te steken.”

“Het is zo duidelijk wat er moet gebeuren. Frankrijk en andere landen van de Europese Unie moeten zeggen: iedereen die per boot in het Verenigd Koninkrijk aankomt, nemen we onmiddellijk terug. Dan stappen mensen niet meer in die bootjes.”

Wat heeft Frankrijk eraan om alle migranten terug te nemen die naar het VK willen?

“Frankrijk zal zeggen dat het Verenigd Koninkrijk daar iets tegenover moet stellen. Laten we zeggen dat dat land elk jaar 40.000 vluchtelingen overneemt van Frankrijk. Dat zijn er minder dan het aantal dat vorig jaar met een bootje het Kanaal overstak. Op die manier kunnen mensen legaal Frankrijk verlaten. Dan is er minder geweld nodig en er gaat minder geld naar grensbewaking en detentiecentra.

“Laten we niet vergeten dat de Europese Unie een gemeenschap is van waarden, van rechtsstaten, van landen die mensenrechten belangrijk vinden. Dit is een humaan voorstel dat ieders rechten respecteert. Iedereen die zegt mensensmokkel tegen te willen gaan, iedereen die zegt minder gewelddadige grenzen te willen, zou dit plan moeten ondersteunen. De UNHCR [de VN-vluchtelingenorganisatie red.], mensenrechtenactivisten, iedereen.

“En als dit lukt, verkeert Europa in een heel goede positie om dezelfde afspraken te maken met andere landen. Dan het aan landen buiten de Unie laat zien dat zulke afspraken werken en dat iedereen er voordeel van kan hebben.”

Aan welke landen denkt u?

“Duitsland onderhandelt met Gambia over een overeenkomst die ik samen met een collega heb voorgesteld: Gambia neemt alle Gambianen terug die zonder toestemming naar Duitsland komen. In ruil daarvoor belooft Duitsland studie- en werkvisa voor Gambianen die een beroep hebben waar Duitsland behoefte aan heeft, zoals verplegers of automonteurs.

“Het idee is dat mensensmokkelaars zo geen verdienmodel meer hebben. Alle Gambianen die de grens over gesmokkeld worden, gaan hoe dan ook meteen in het vliegtuig terug.”

Bijkomend voordeel, zegt Knaus, is dat het zo voor migranten die amper kans maken op asiel praktisch onmogelijk wordt om asiel aan te vragen. Die kansloze migranten zorgen nu voor hoofdbrekens, ook in Nederland. Ze doorlopen de asielprocedure en houden schaarste plekken bezet, terwijl Gambianen, maar ook Algerijnen en Marokkanen niet vluchten voor oorlog en geweld en zelden asiel krijgen.

Dat weten ze zelf vaak ook, maar omdat er geen andere optie is voor legale migratie proberen zij het toch maar.

“Mensen die geen asiel nodig hebben, horen niet thuis in het asielsysteem”, zegt Knaus daarover. In ruil voor die striktheid wil hij ze dus opties geven om op een andere manier legaal naar Europa te komen.

Europeanen hebben de beste paspoorten ter wereld, zegt Knaus: ze kunnen naar veel landen reizen zonder een visum te hoeven aanvragen. Die vrijheid is het beste lokaas dat Europese landen kunnen gebruiken om Afrikaanse landen tot een deal te verleiden – een deel van jullie burgers krijgt toegang, de kanslozen houden jullie tegen of nemen jullie terug – om zo migratie te beperken en in de hand te houden.

“Europa moet meer Afrikanen de mogelijkheid geven legaal naar Europa te reizen. Zo raar is dat niet. Tot midden jaren tachtig konden Marokkanen visumvrij naar Frankrijk reizen, naar Spanje zelfs tot midden jaren negentig.”

Uw idee van migratie-diplomatie vraagt veel vertrouwen tussen landen. Dat ontbreekt vaak. Kan het ook zonder?

“Het gaat niet om vertrouwen. Europese landen moeten iets goeds op tafel leggen. Migratie-overeenkomsten moeten in ieders belang zijn. Dat is echt geen radicaal idee. De Balkan-landen nemen alle mensen terug die EU-landen willen deporteren. De deal is dat hun burgers in ruil daarvoor visumvrij naar Europa kunnen reizen.”

Veel mensen zullen zeggen dat u de deuren wagenwijd openzet voor mensen die nooit meer weggaan.

“De praktijk laat zien dat migranten heen en weer reizen. Ze werken even in Europa, gaan dan terug naar huis, werken weer een periode elders enzovoorts.

“Er zijn manieren waarop migratie voor iedereen profijt heeft. Die hebben we nodig. Het kan in het belang zijn van Nederland om elk jaar een bepaald aantal migranten toe te laten, als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen. Denk aan een baan in een sector waar een tekort is aan personeel.”

Ngo’s zeggen dat elke overeenkomst met landen buiten de EU ertoe leidt dat het geweld simpelweg wordt verplaatst naar een plek waar wij het niet meer kunnen zien. Dat was de meest gehoorde kritiek op de Turkije-deal.

“Als het argument is dat het in elk Afrikaans land onmogelijk is vluchtelingen veilig op te vangen… sorry, maar dat is bijna racistisch. Helemaal gezien het geweld aan de grenzen van Griekenland, Polen of Kroatië. Ik zou mensen nooit willen terugsturen naar landen als Soedan of Eritrea. Die zijn inderdaad veel te onveilig. Maar om nou te zeggen dat elk Afrikaans land onveilig is, nee.”

Diezelfde mensenrechten- en vluchtelingenorganisaties zeggen dat iedereen asiel moet kunnen aanvragen binnen de grenzen van het land waar ze willen wonen. Dus wie asiel wil in Duitsland moet asiel kunnen aanvragen in Duitsland. Niet in Gambia.

“Dat zeggen ze. Maar het VN-Vluchtelingenverdrag geeft mensen niet het recht om te kiezen in welk land ze willen wonen. Het geeft ze het recht op bescherming. Europa moet vluchtelingen opnemen en dat kan het doen door mensen uit te nodigen om naar Europa te komen vanuit de kampen in de regio waar ze naartoe zijn gevlucht.”

Een van de problemen waar Europese landen mee worstelen, is dat afgewezen asielzoekers maar mondjesmaat terugkeren naar hun land van herkomst. Het is een van de redenen dat Denemarken en het VK asielzoekers over willen brengen naar Rwanda, om daar hun asielprocedure te doorlopen. Op die manier, is de gedachte, loont het niet om de gevaarlijke reis te maken naar Europa én zijn afgewezen asielzoekers niet het probleem van de Europese landen.

Mensenrechtenorganisaties zijn zeer kritisch, maar ook de Tweede Kamer ziet er wel wat in. Een motie van JA21 die de regering vraagt contact op te nemen met Denemarken om te bespreken of Nederland ook asielzoekerscentra op kan zetten buiten Europa, kreeg er recent een meerderheid.

Wat vindt u van die deal tussen Denemarken en Rwanda?

“Wat interessant is aan deze deal is dat die niet bestaat. Het is gewoon retoriek, bluf eigenlijk. De Denen hebben een wet aangenomen die zegt: we zouden centra kunnen openen buiten Denemarken. Maar er is geen enkele overeenkomst, met geen enkel land.

“Wat veel interessanter is, is de overeenkomst tussen het Verenigd Koninkrijk en Rwanda. Want het VK is er klaar voor. Het land wacht enkel nog op een uitspraak van de rechter, die moet oordelen of de afspraken in strijd zijn met de wet. Ik voorspel dat de rechter oordeelt dat deze overeenkomst legaal is en in lijn met het Europees verdrag voor de rechten van de mens en het Vluchtelingenverdrag.”

Waarom denkt u dat?

“Omdat in de overeenkomst veel garanties staan dat Rwanda zich houdt aan die verdragen. Maar, en dit is belangrijk, in de praktijk wordt er in beide landen helemaal niets gedaan aan voorbereidingen om mensen in Rwanda daadwerkelijk goed op te vangen. Op dit moment kan dat dus niet op een humane manier.

Dus opnieuw: dit is bluf. Maar dit type overeenkomst is op zich niet onrechtmatig. Al zou ik wel zeggen dat het belachelijk zou zijn als het VK zo’n overeenkomst sluit met Rwanda maar niet nadenkt over een deal met Frankrijk.”

Lees ook:

Commentaar

Hogere hekken zijn geen duurzame oplossing voor het complexe probleem van migratie