Drie oorlogen bepaalden het leven van mijn Duitse grootmoeder

Dorine Winkels (78) was als kind al nieuwsgierig naar het leven van haar Duitse grootmoeder Minna Dippe. Zij werd zwaar getroffen door drie oorlogen.

“Mijn grootmoeder was deel van ons gezin. Deze foto is in 1948 gemaakt door een fotograaf op de Dam in Amsterdam. Zij was 58, ik 4. Als weduwe woonde ze alleen. Twee keer per week, op woensdag en zondag, kwam ze bij ons in Amsterdam. Eens per jaar op haar ­verjaardag aten we bij haar in Amstelveen. En elke eerste ­zaterdag van september gingen we bij haar kijken naar het bloemencorso dat voorbij kwam. Ze had dan pruimentaart gebakken. We verheugden ons altijd erg op dat bezoek.

Ik ging vaak met haar op stap, ook toen ik ouder was. Ik heb een keer meegemaakt hoe ze een jongen in de tram die niet voor haar opstond met geheven wijsvinger terechtwees. ‘Loemel’, zei ze met haar Duitse accent, ‘opstaan!’ Ik schaamde me dood. Ze was met strikte normen en waarden opgevoed, als ze iets afkeurde zei ze dat. In gezelschap was ze gereserveerd, maar naderhand gaf ze haar mening. Scherp en onverbiddelijk kon ze zijn. Dat was een karaktertrek, maar het had misschien ook te maken met de tragedies in haar leven.”

Sprookjes én verhalen over Duitsland

“Ik wilde altijd veel van haar weten. Bij ons thuis had ze haar eigen plekje naast de kachel. Wanneer ze daar zat, met mijn jongere zusje op schoot en ik op het voetenbankje, vertelde ze ons sprookjes. Maar op een gegeven moment vond ik het dan genoeg en vroeg ik of ze over Thale in Duitsland wilde vertellen, waar ze was opgegroeid. Zo leerde ik allerlei begrippen uit dat dorp: Hexentanzplatz, ­Teufelsbrücke, Brunhilde.

Haar voorgeschiedenis sprak tot mijn verbeelding. Ze was in 1890 geboren in een arbeidersgezin dat langzaam opklom. Het was een tijd van vooruitgang. Je kunt het achteraf een emancipatoire stap noemen dat zijzelf een opleiding tot kokkin deed. Begin 1913 trouwde ze met Fritz, die ook uit de horeca kwam. Samen hebben ze in Thale een hotel gepacht, een hoogtepunt in haar leven: ze praatte er later vol trots over.

Het hotel begon net te lopen toen op 1 augustus 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Op 3 augustus moest Fritz in dienst en vanaf 25 augustus was hij vermist. Mijn grootmoeder, die achtergebleven was met hun acht maanden oude baby Elli, mijn latere moeder, heeft in die vier oorlogsjaren geprobeerd hem op te sporen. Ze was een enorme doorzetter, maar heeft nooit geweten dat hij al bij de eerste aanval in Elzas-Lotharingen is gesneuveld. Ik heb dat ­later allemaal uitgezocht toen ik haar biografie schreef.”

Naakt in de kou

“Het bleef niet bij dat drama in haar jonge jaren. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog verloor ze haar tweede man, Heinrich. Ze waren in 1922 vanuit Duitsland naar Nederland verhuisd en kregen zoon Henk. Ze waren fel anti-nazi en hebben in 1937 vergeefs moeite gedaan Nederlander te worden. In de oorlog is Heinrich door de Duitse politie in Amsterdam erg onder druk gezet om dienst te nemen. Tijdens een keuring in de winter van 1945, waarbij hij naakt in de kou moest wachten, liep hij longontsteking op met de dood tot gevolg.

Mijn oma heeft Henk voor het laatst gezien toen hij als 16-jarige in Duitse dienst moest. Hij is daarna krijgsgevangene gemaakt, sloot zich vervolgens aan bij het Franse vreemdelingenlegioen en kwam in 1950 om in Vietnam. Ze had een portret van hem staan en legde, spiritueel als ze was, kaarten om contact met hem te maken. Zo kon ze het immense verlies het hoofd bieden.”

Doordeweeks bleef ik bij oma

“De periode na de oorlog was voor haar ook in ander opzicht vreselijk. Weinig mensen weten dat de hier wonende Duitsers tot vijand van de Nederlandse staat werden verklaard en onder curatele stonden. Dat gold ook voor haar. Ze had geen zeggenschap meer over haar eigen bezit en nauwelijks geld. Het was heel bedreigend. Toch heb ik er niets van gemerkt, hoewel ik een tijdje bij haar heb gewoond toen ik 12 en 13 was. Mijn ouders gingen van 1 mei tot 1 september naar hun huisje in Zandvoort. Ik was er alleen in het weekend, doordeweeks bleef ik bij oma. Mijn lyceum was bij haar in de buurt. Een paar jaar later zijn we met het hele gezin bij haar ingetrokken, zij woonde boven en wij hadden de benedenverdieping. Ik woonde er tot ik op mijn negentiende trouwde.

Haar huis, hoe het was ingericht – ik zie het nog precies voor me. Het was heel huiselijk en gezellig als wij tweeën in haar woonkamer zaten. Ik maakte huiswerk aan het salontafeltje, zij zat in haar stoel naast de radio en grammofoon. We luisterden naar muziek, praatten wat. Die uren, en alle keren dat wij vroeger naar sprookjes luisterden en zij vertelde over Thale, zijn mijn warmste herinneringen aan haar.”

Dorine Winkels gaf in eigen beheer het boek Minna mijn Duitse grootmoeder uit. mijnduitsegrootmoeder.nl