Vroegpensioen bestaat al jaren niet meer: wie werkt, moet door tot minstens zijn 67ste. Maar wat als je toch eerder wilt stoppen? Kan dat? En hoe pak je dat aan?
Doorwerken na je zestigste? Zeker, ook twintig jaar geleden waren er mensen die dat deden. Maar in die tijd had de meerderheid van werkend Nederland zijn afscheidsreceptie dan al achter de rug en genoot van zijn vrijheid. Vervroegd uittreden, zoals dat heette, was de norm. Daar hadden werkgevers en werknemers fijne regelingen voor opgetuigd, waar de overheid haar goedkeuring aan hechtte door ze niet te zwaar te belasten.
Franse toestanden zijn er hier nooit geweest; in dat land gaat van alles in vlammen op sinds president Macron aankondigde dat de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar gaat en het protest houdt niet op, ook al heeft Macron die verhoging al per decreet doorgevoerd. Maar in 2004 had Nederland wel zijn eigen Hete Herfst, toen de vakbonden 300.000 mensen op de been brachten die protesteerden tegen de afschaffing van de Vut, zoals vervroegd uittreden heette. ‘Nederland verdient beter!’, was de leus.
Dat die Vut er ooit kwam, is zo gek niet. In de jaren zeventig en tachtig was de werkloosheid hoog en de gedachte was: geef de ouderen een mooie overbrugging tot hun 65ste, als hun AOW ingaat, dan kunnen hun banen naar jongere werknemers.
In de jaren nul gold die logica niet meer. De economie draaide goed, er was geen dramatisch hoge werkloosheid meer. En belangrijker nog: over een paar jaar zou de massale uittocht van babyboomers beginnen, die grote na-oorlogse generatie, en er stonden geen cohorten jongeren klaar om hen te vervangen. Op niet al te lange termijn zou iedereen recht van lijf en leden nodig zijn om alle vacatures te vervullen. Dus sneuvelde de Vut.
In de jaren tien sneuvelde ook de AOW-leeftijd van 65 jaar. Nederlanders worden ouder en ouder en krijgen dus veel langer pensioen dan waar eerder rekening mee was gehouden. Dat liep nogal in de papieren. Dus stijgt de AOW-leeftijd nu. Hoe snel, dat hangt af van hoe snel de gemiddelde levensverwachting stijgt. Het goede nieuws voor wie stilletjes droomt van zijn pensioen: die levensverwachting gaat niet zo hard meer omhoog.
De AOW-leeftijd staat nu op 66 jaar en tien maanden, volgend jaar gaat-ie naar 67 jaar en daar blijft-ie de komende paar jaar staan.
Nog meer goed nieuws voor stille pensioendromers: er zijn nog altijd wel manieren om eerder te stoppen met werken. Welke dan? Dat zetten we hierna op een rijtje. Disclaimer: ze zullen niet voor iedereen zijn weggelegd en de tips zijn bedoeld voor mensen die voornamelijk in loondienst werken. Voor ondernemers geldt: die moeten hun pensioen zelf regelen.
Wat zijn je wensen?
Hoe eerder je nadenkt over wat je wilt rond je pensioen, zegt Michael Visser, pensioenspecialist bij het Nibud, hoe groter de kans dat je je wensen waar kunt maken. De keuzes zijn legio. Hoeveel jaar eerder wil je stoppen? Stop je volledig, of werk je parttime door? Stop jij alleen of wil je eventuele partner ook eerder ophouden met werken? Om maar wat te noemen.
Een beeld vormen van wat je wilt is handig voor jezelf, maar het is ook goed omdat de keuzes die je maakt financiële gevolgen hebben. Ze bepalen hoeveel belasting je betaalt, of je in aanmerking komt voor huur- of zorgtoeslag, of je pensioenopbouw doorloopt of niet.
Op de site van het Nibud en bij je eigen pensioenfonds of -verzekeraar vind je rekentools die inzicht geven in de gevolgen van keuzes, interessant voor pensioen-geïnteresseerden van alle leeftijden. Bij Nibud vind je ook Geldplan Bijna pensioen. Dat is een wegwijzer, zegt Visser, die werknemers vanaf 55 jaar stapsgewijs laat zien waar ze rekening mee moeten houden, met welke partijen ze te maken krijgen en wat ze moeten checken.
Hoe sta je ervoor?
Heb je een huur- of een koophuis? Heb je een hypotheek? Heb je nog andere schulden of heb je juist vermogen? Het heeft allemaal invloed op je mogelijkheden om eerder te stoppen met werken. Breng je situatie in beeld voor je berekent of je het gat tussen je gewenste en je officiële pensioendatum kunt dichten en zo ja, hoe dan.
En bezoek mijnpensioenoverzicht.nl. Daar staan al je pensioenen op een rij, ook die van dat weekendbaantje dat je allang vergeten was, en je AOW. Je vindt er de bedragen die je tot nu toe werkelijk hebt opgebouwd, en ook een schatting van wat je pensioen zal zijn, als je situatie niet meer verandert tot je pensioengerechtigde leeftijd.
De meeste pensioenen gaan in rond je 67ste, maar als je hebt gespaard in oudere pensioenregelingen, kan het zijn dat die al op je 60ste of 65ste beginnen. Met die ingangsdatum kun je spelen: schuif hem naar achteren en je zult maandelijks een hoger bedrag ontvangen. Laat die vroege ingangsdatum staan en je kunt dit pensioen gebruiken om eerder te stoppen.
Let wel, mijnpensioenoverzicht.nl is niet bedoeld om inzicht te geven of je eerder met pensioen kunt. Maar, zegt Lisa Brüggen, directeur van Netspar, het kennisnetwerk voor pensioen en oudedagsvoorzieningen, iedereen zou er van jongs af aan eens per jaar op moeten inloggen. Vind je je pensioen te laag, dan kun je overwegen om meer te gaan werken of om meer pensioenpremie in te leggen, zegt Brüggen. Dat laatste kan alleen als het in je cao is afgesproken. Je kunt dan bijvoorbeeld vakantie-uren inruilen voor een hoger pensioen.
Heb je een goed pensioen na je 67ste? Dan doet het minder pijn als je een deel ervan al voor die tijd wilt laten uitkeren om zo eerder te kunnen stoppen. Overigens kun je je pensioen niet altijd naar voren halen. Daarover later meer.
Wat gebeurt er met je uitgaven?
Om rekening mee te houden: wie eerder stopt met werken, krijgt een ander leven en daarmee een ander uitgavenpatroon, zegt Michael Visser van het Nibud. “Mensen die meer vrije tijd hebben, geven vaak meer uit. Dagtrips, vakanties en net iets vaker een terrasje pakken, dat maakt het leven duurder.”
Ook binnenshuis kunnen de kosten oplopen. Je bent meer thuis, zet vaker koffie, stookt meer en dat zie je terug op de gas- en stroomrekening. De auto van de zaak is weg, als je die had, je neemt nog eens een tijdschrift- of sportabonnement.
Visser: “Onderzoek naar het bestedingspatroon van gepensioneerden laat zien dat net-gepensioneerden meer vrijetijdsuitgaven doen dan jongere leeftijdsgroepen. Vanaf zeventig jaar nemen die uitgaven weer af, al nemen de zorgkosten juist toe naarmate men ouder wordt.”
Heb je genoeg om van te leven?
Dat is misschien wel de belangrijkste vraag. Een veelgebruikte maatstaf voor een aanvaardbaar pensioen is dat de inkomsten samen 70 procent van het laatstverdiende bruto loon bedragen. Maar is je inkomen lager, dan is er niet per se een man overboord. Of het voor jou genoeg is, hangt af van je levensstandaard. En als je inkomen daalt, heb je wellicht recht op huur- of zorgtoeslag, wat de teruggang in inkomen kan verzachten. Het is het uitzoeken waard.
Lisa Brüggen van Netspar: “In de online tools van de meeste pensioenfondsen kunnen mensen hun verwachte inkomen afzetten tegen hun verwachte uitgaven”.
Die uitgaven zijn veelal gebaseerd op cijfers van het Nibud, het zijn dus gemiddelden, maar je kunt ze vaak aanpassen aan je persoonlijke situatie.
Kun/wil je nog steeds stoppen?
Heb je je situatie in beeld – wat wil je, hoe sta je ervoor, wat zullen je uitgaven zijn – stel je dan nogmaals de vraag: kan het uit? Heb je geen vet op het bot, dan moet je je droom misschien laten varen. Michael Visser van het Nibud: “Eerder stoppen is beslist niet voor iedereen weggelegd. Mensen die weinig of geen aanvullend pensioen hebben, kunnen niet makkelijk eerder stoppen, en niet iedereen heeft de financiële mogelijkheden om ervoor te sparen.”
Neem in je overweging ook niet-financiële bespiegelingen mee, adviseert Lisa Brüggen van Netspar: “Niet meer werken betekent ook minder sociale interactie. En werk zorgt voor zingeving.” Daar moet je zonder kunnen.
Sparen of beleggen
Zijn de antwoorden op ‘kun je?’ en ‘wil je?’ positief, dan is daar de vraag: hoe ga je het dan doen? Een van de mogelijkheden om eerder te stoppen is om via sparen of beleggen wat extra opzij te zetten. Belangrijk is wel dat je daar tijdig mee begint.
Banken en verzekeraars bieden speciale ‘pensioenproducten’ aan, waarmee je via lijfrente of banksparen geld voor je oude dag opzij zet. Je spaart dan belastingvriendelijk – de premie kun je aftrekken – maar voorwaarde is wel dat het geld tot de uitkeringsdatum op je rekening blijft staan. Je kunt er niet bij, dus doe het alleen als je je inleg voor lange tijd kunt missen.
Je kunt ook een potje bij elkaar sparen of beleggen via een gewone spaar- of beleggingsproducten. Daar kun je wel bij, dus het vergt wellicht meer discipline, en deze rekeningen tellen mee voor je box-3-inkomen, dus misschien moet je er belasting over betalen. En meer in het algemeen geldt: staar je niet blind op de bruto-bedragen op je rekening, houd er rekening mee dat je op het moment van uitkeren nog belasting moet betalen, ook over de speciale pensioenproducten.
Over die belasting gesproken: als je meerdere potjes hebt, kun je op één ervan loonheffingskorting krijgen, waardoor je minder belasting betaalt. Is die korting per abuis toegepast bij meerdere potjes, dan krijg je een naheffing. Houd dat dus goed in de gaten.
Je pensioen naar voren halen
Je pensioen eerder laten ingaan klinkt aantrekkelijk, maar er is maar één deel waar je, wellicht, mee kunt schuiven: het aanvullend pensioen dat je opbouwt via je werkgever. Aan de AOW valt niet te tornen, zegt Michael Visser van het Nibud: “Je geboortedatum bepaalt wanneer de AOW ingaat.” De AOW-leeftijd ligt nu op 66 jaar en 10 maanden en stijgt volgend jaar naar 67 jaar. Op de site van de Sociale Verzekeringsbank kun je checken wanneer jij AOW krijgt.
Met je aanvullend pensioen kun je vaak wel spelen, zegt Visser. Kijk op de site van je pensioenfonds of -verzekeraar of dat voor jou tot de mogelijkheden behoort. Heb je bij meerdere fondsen pensioen opgebouwd, dan moet je meerdere sites af.
Visser: “Ieder jaar dat je je pensioen eerder laat ingaan, kost je als vuistregel zo’n 6 tot 8 procent op je jaarlijkse pensioenuitkering.” Voor de duidelijkheid: die korting geldt dus zolang je leeft en pensioen ontvangt. Immers, je stopt eerder met werken en legt dus minder premie in én het pensioenbedrag dat voor jou beschikbaar is wordt over meer jaren uitgesmeerd.
Pensioen dat je naar voren haalt, kun je nu alleen nog maandelijks laten uitkeren. Er is regelgeving in de maak die het mogelijk maakt om een groter bedrag ineens op te nemen, maximaal 10 procent van het pensioen dat je hebt opgebouwd. De verwachting is dat de nieuwe regels op 1 januari 2024 ingaan. Let wel: ook over die uitkering moet je belasting betalen.
Je huis en/of hypotheek
“Of je nu huurder of huizenbezitters bent, het is raadzaam om na te gaan welke woonlasten je kunt verwachten na je pensionering”, zegt Michael Visser van het Nibud. Heb je een hypotheek? Check dan of je nog recht hebt op hypotheekrenteaftrek na je beoogde pensioendatum. Dat recht geldt voor maximaal dertig jaar. Als het jouwe verlopen is, houd dan rekening met hogere maandlasten. En minstens even belangrijk: check wanneer je rentevaste periode afloopt. Is hypotheekrente gestegen sinds jij ’m vastzette, dan kijk je ook tegen hogere lasten aan.
Heb je overwaarde op je huis, dan kun je die wellicht inzetten om je pensioengat te dichten, zegt Lisa Brüggen van Netspar. Zo kun je bij je bank informeren naar een omkeerhypotheek, die ook wel verzilverhypotheek of opeethypotheek wordt genoemd. In plaats van dat je maandelijks aflost op je hypotheek, verhoog je die juist. Die verhoging keert de bank aan je uit, in een keer of per maand, daar kun je afspraken over maken. Voordeel is dat je in je huis kunt blijven wonen en wat extra te besteden hebt. Nadeel is dat je hypotheekschuld oploopt. Dit soort hypotheken kun je vanaf je zestigste afsluiten.
Je kunt er ook naar streven om je hypotheek te hebben afgelost op het moment dat je met pensioen wilt, en zo je maandlasten verlagen. En, zegt Visser, ook verhuizen naar een goedkoper huis is een optie.
Regelingen via je werkgever
Ze zijn er in verschillende trappetjes, zoals 60-80-100 of 80-90-100: regelingen waarbij een oudere werknemer 60 of 80 procent werkt, 80 of 90 procent van zijn loon verdient en 100 procent pensioen opbouwt. Generatieregelingen worden ze genoemd en in je cao staat of en wanneer je ervoor in aanmerking komt. Geen oplossing voor wie er echt eerder uit wil, wel voor wie langzaam afscheid wil nemen. Vooral die 100 procent pensioenopbouw is gunstig, omdat je wel minder werkt, maar niet op je pensioen inlevert.
Een bijzondere categorie vormen mensen met zware beroepen. Dat kan zijn fysiek zwaar, maar ook mensen met werk dat veel stress veroorzaakt vallen eronder. Als je tot die categorie behoort en je werkgever heeft er een Regeling Vervroegd Uittreden voor opgetuigd, dan kom je ervoor in aanmerking vanaf drie jaar voor je AOW-datum. Het bedrag ligt ligt meestal zo rond de hoogte van de AOW-uitkering.
Een vrij nieuwe mogelijkheid is verlofsparen, zo nieuw dat-ie nog niet in veel cao’s staat. Biedt je werkgever het wel aan, dan kun je maximaal honderd weken sparen en die kun je gebruiken om honderd weken, dat is een kleine twee jaar, eerder te stoppen.
Raadpleeg een pensioenadviseur
Hoewel de meeste mensen een heel eind komen op de websites van pensioenfondsen en andere digitale hulpjes, kan het raadzaam zijn de hulp van een pensioenadviseur in te roepen, zegt Lisa Brüggen van Netspar, die ook hoogleraar financiële dienstverlening is aan de Universiteit Maastricht. Pensioendeelnemers overschatten nogal eens hoe goed ze de gevolgen van hun pensioenkeuzes overzien, blijkt uit eigen onderzoek, zegt ze. Ja, een pensioenadviseur kost iets, “maar je roept ook hulp in als je een hypotheek afsluit”.
Visser is iets voorzichtiger: “Het is verstandig om een deskundige te laten meekijken, zeker in wat ingewikkeldere situaties. Maar mensen met weinig financiële armslag kunnen zo’n adviseur niet altijd betalen. Kom je er zelf niet uit? Dan zijn er ook andere loketten: klop aan bij je werkgever of je pensioenuitvoerder.”
Wat je in ieder geval niet moet doen: klakkeloos aannemen wat je hoort op verjaardagsfeestjes. Brüggen: “Kennissen en vrienden zijn niet altijd de beste adviseurs. Hun situatie kan wezenlijk anders zijn, of ze overschatten hun kennis. Dus wees kritisch.”
‘Ik word elke dag weer blij wakker’
Harrold Bosman (62) woont met zijn vrouw in Zeist.
De baan
“Ik ben geboren als docent, al op mijn zestiende wilde ik leraar worden. Na mijn studie Nederlands werd ik aangenomen op de Christelijke meao in Amsterdam, nu bekend als ROC Top. Daar ben ik altijd blijven werken. Bijna dagelijks pakte ik ’s ochtends rond 7 uur de trein vanuit Zeist, langs de files op de A2.
“Het mooiste aan mijn werk vond ik anderen te helpen bij het leren schrijven. Zelf schreef ik speeches en columns voor het personeelsblad. De laatste jaren ging ik het mentorschap leuker vinden: jonge mensen begeleiden die je hun ziel en zaligheid toevertrouwen.”
Het besluit
“Ook mijn vrouw zit in het onderwijs. In 2016 bedachten we tijdens een wandeling dat we zo rond ons 64ste wilden stoppen. Ik had heel veel hobby’s, waar ik graag meer tijd aan wilde besteden. Als je de vraag stelt: wil je werken of je tijd zelf inrichten en het maakt financieel geen verschil, is het antwoord heel simpel. Ik heb mijn identiteit nooit aan mijn werk ontleend, geen carrière hoeven opbouwen.
“Een jaar na dat besluit werd ik gediagnosticeerd met darmkanker. Er volgde een periode van onderzoek, onzekerheid, bestralingen, operaties en herstel. Als je weet dat het ook anders had kunnen aflopen, verandert dat je hele leven. Tijdens mijn herstel kwam ik erachter dat het geen enkel probleem was om die zeeën van tijd te vullen. Mijn hobby’s gaven me enorm veel plezier.
“Op mijn zestigste ben ik met pensioen gegaan. Mijn vrouw is al eerder uit loondienst gegaan en werkt als zzp’er tot vijftien uur per week. Toen we onze plannen bespraken was het boek Het plakbandpensioen van Gerhard Hormann onze bijbel, want daarin werd de vraag gesteld: wat heb je nodig om gelukkig te zijn? We zijn geen big spenders, de hypotheek is afbetaald en onze twee kinderen zijn de deur uit.”
De vrijheid
‘We wandelen dagelijks twee tot drie uur. Als we ’s ochtends om half 8 door de bossen lopen met de lentevogels om ons heen, kijken mijn vrouw en ik elkaar lachend aan: de rest van de wereld werkt nu.
“Ik struin alle kringlopen, platenzaken en rommelmarkten af op zoek naar muziek uit de jaren zeventig en tachtig. Elektronische muziek zoals van Tangerine Dream en Jean Michel Jarre is favoriet.
“Na mijn ziekte ben ik mijn oude verhalen gaan teruglezen. Sindsdien werk ik dagelijks aan mijn feuilleton. Uitgeefambities heb ik niet; van elk boek laat ik één exemplaar drukken, alleen voor mijzelf. Ik ben terug bij wat ik tussen mijn zestiende en twintigste het liefste deed: schrijven en muziek verzamelen. Van die oude passies is niks verdwenen. Ik word elke dag wakker met dat blije gevoel van hoe leuk en fijn het leven is. Ik hoef niet meer hard te werken maar kan alles vanaf de zijlijn beschouwen, verrukkelijk.”
‘Mijn pensioen is flink naar voren gehaald’
Jet van der Aalst (64) woont met haar man in Nijmegen.
De baan
“Ik was 27 jaar lang technisch ICT-specialist in het Radboud Ziekenhuis. Het werk vond ik leuk vanwege de omgang met mijn collega’s, maar de laatste jaren waren er veel reorganisaties. Het thuiswerken tijdens de coronacrisis was vreselijk saai. Daarna was het de bedoeling dat je de helft van de tijd thuis bleef werken, daar had ik geen zin in. Het werd er niet beter op toen ze van me verwachtten dat ik regelmatig in het weekend en ’s avonds ging werken.”
Het besluit
‘Mijn man en ik houden veel van fietsvakanties. In 2018 zijn we drie maanden gaan fietsen en dat doen we sindsdien elk jaar. Begin 2022 hebben we drie maanden rondgetoerd door Ecuador en Colombia. Toen we terugkwamen en ik weer in het gareel moest, had ik echt geen zin meer. Ik voelde toen: het is genoeg geweest. Ik ging praten met een man van pensioenfonds ABP. Hij rekende door wat ik had opgespaard en zei: je bent gek als je doorwerkt.
“Ik heb mijn pensioen zoveel mogelijk naar voren gehaald. Dan krijg ik op mijn 67ste een stuk minder, maar ik dacht: ik ben nu gezond, halleluja. Mijn man, die ouder is dan ik, werkt nog wel. Hij vindt zijn werk leuk en weet niet wat hij thuis moet doen. Nou, daar heb ik niet zo’n moeite mee.”
De vrijheid
“Begin dit jaar zijn we in Patagonië gaan fietsen, de zuidelijkste punt van Zuid-Amerika. Zo’n tocht geeft je zoveel vrijheid: als je ’s ochtends op je fiets stapt, heb je geen idee wat de dag zal brengen. We hebben veel andere wereldfietsers ontmoet en er ontstond een hechte vriendengroep waarbij leeftijd geen rol speelde.
“Fysiek is het fietsen voor ons geen probleem, we kunnen nog goed meekomen. Gisteren heb ik nog een klimrit gemaakt van 120 km met 1300 hoogtemeters. Iedere dinsdagavond gaan we wedrennen in Nijmegen. Ik ben ‘kapitein’ van toergroep 5 en het lukt me aardig om de haantjes bij elkaar te houden.
“Verder pas ik elke maandag op ons oudste kleinkind van bijna twee. En ik doe een houtbewerkingscursus. Ik heb eerst geoefend met verbindingen en kistjes maken; nu maak ik een kast voor in de huiskamer.”
En nu het avontuur
“Misschien ga ik me inzetten voor VluchtelingenWerk of iets anders dat past, want ik mis soms wel het gevoel van nuttig zijn voor anderen. Verder hebben we onze hond een ander thuis gegeven. Ze kan niet alleen thuis zijn en onze vaste oppasadresjes waren weggevallen. Een hond past niet bij het gevoel van vrijheid dat ik zoek. Via de website Verhuisdier hebben we een groot gezin gevonden; we kunnen haar elk weekend ophalen.
“Binnenkort ga ik met een vriendinnengroepje fietsen naar Luxemburg. Daarna fiets ik in m’n eentje door richting Pamplona in Spanje, waar ik met een cursus mijn Spaans ga verdiepen.
“Ook denk ik erover om een fietsreis-adviesbureau zonder winstoogmerk te beginnen – wie mee wil, kan kijken op Jetengeertopdefiets.nl. Ik wil een paar keer paar jaar een reis organiseren voor mensen die ook op avontuur willen en hen zo een duwtje in de rug geven, op weg naar het goede leven.”
‘Ik experimenteer graag in onze volkstuin’
Simon Hitipeuw (63) woont met zijn vrouw in Houten.
De baan
“Voor ik in het onderwijs terechtkwam, was ik ICT-programmeur en projectleider in het bedrijfsleven. Bij mijn laatste werkgever ben ik met een gouden handdruk vertrokken en daarna als freelance app-developer aan de slag gegaan.
“Zeven jaar geleden ging ik het onderwijs in. Ik begon met een lesdag per week en dat groeide na een jaar uit tot fulltime. Soms is het sleuren en trekken aan zo’n klas, maar ik krijg er ontzettend veel energie van als leerlingen spontaan na de les zeggen: ‘Hé meester, ik heb echt iets geleerd’. Ik geef ook studieloopbaanbegeleiding. Dat is misschien nóg leuker, omdat je hen helpt bij het vinden van een plek in de maatschappij.”
Het besluit
“Het besluit om te stoppen ging snel. Tijdens mijn jaarlijkse belastingaangifte kom ik altijd mijn ‘stamrecht BV’ tegen, waarin ik de gouden handdruk van destijds heb ondergebracht. Ineens dacht ik: waarom zou ik dat bedrag pas laten uitkeren als ik mijn AOW krijg? En waarom zou ik niet ook meteen mijn pensioen laten uitkeren?
“Ik vulde wat rekentools in en toen ik me realiseerde dat het kon, was de keuze snel gemaakt. Er zijn zoveel hobby’s waar ik graag veel meer tijd aan wil besteden. Mijn vrouw, die bij de pensioenafdeling van Achmea werkt, vindt het prima. ‘Je houdt je toch wel bezig’, zegt ze. Aan het einde van dit schooljaar neem ik afscheid. Liefst in kleine kring, want ik sta niet graag in de spotlights.”
Het plan
“Ik heb er ontzettend veel zin in om weer met aquarelleren te beginnen, de techniek zal ik weer een beetje moeten oppakken, want die is weggezakt. Nu fitness ik tweemaal per week, maar als ik straks tijd heb, kan ik wel vijf keer naar de sportschool.
“We hebben al jaren een volkstuin in Houten, waar ik alles om me heen kan vergeten. Ik experimenteer graag en vind het geweldig als het me lukt om buitenlandse gewassen aan de praat te krijgen, zoals mijn artisjokplanten, mijn online bestelde Griekse groentezaden, of de enorme Bulgaarse tomaten die mijn schoonvader kweekt.
“Ik mag graag mijn zelfgekweekte groente en fruit inmaken; laatst heb ik de opbrengst van onze vijgenboom verwerkt. Onze bijkeuken staat vol met weckpotten.”
De vrijheid
“Daarnaast wil ik vaker wandelen, een pick-up kopen voor mijn oude lp’s en een fotografiecursus volgen. Voor keuzestress ben ik niet bang. Ik denk dat ik vanzelf wel in een ritme kom. En bovendien: ik heb alle tijd; alles hoeft niet in één keer.
“Waar ik wel over nagedacht heb, is hoe ik sociale contacten kan blijven opdoen. Laatst heb ik de open dag bezocht van het Fablab, een openbare digitale werkplaats met lasercutters en 3d-printers. Het lijkt me leuk om daar als vrijwilliger in de weekends of bij schoolprojecten te helpen.
“Het fijne van deze fase is dat ik niet meer gebonden ben aan de werkweek. Mijn vrouw en ik kunnen spontaan roepen: kom, we gaan wandelen, of in het laagseizoen op vakantie naar Griekenland. Hoe ik het zie: ik ben nog lang niet uitgeleerd. Ik kan altijd weer nieuwe ervaringen opdoen.”
(interviews Annette Wiesman)
Lees ook:
Twintigers en dertigers ontdekken de Fire-beweging om eerder met pensioen te kunnen. Zó werkt het
Zuinig leven, en een groot deel van je inkomen sparen en beleggen. Dat is de filosofie van de Fire-beweging, met als doel: eerder stoppen met werken.
