Clara Törnvall kreeg op haar 42ste de diagnose autisme. ‘Altijd afwijken, het mergelt de ziel uit’

In Autisme. Vrouwen op het spectrum paart Clara Törnvall bondig persoonlijke ervaring aan scherpzinnig, filosofisch inzicht.

De Zweedse journalist en film- en radiomaker Clara Törnval wandelde al een leven lang van therapie naar therapie tot ze op haar 42ste de diagnose autisme (asperger) kreeg. De vragenlijst die ze moet invullen bij de psycholoog is vooral op mannen gericht. Dat betekent veel vragen over voertuigen, nummerborden, getallen. Törnvall wordt er nijdig van. ‘Autisten nemen alles immers letterlijk. Staat er ‘auto’s’ dan denk ik niet dat het ook muziek kan betekenen.’

De uitslag van de test is dat ze aan alle zeven diagnostische criteria voldoet en niet maar een beetje. Aan alle zeven criteria voldoen is overigens een voorwaarde voor het etiket. ‘Als je een introvert iemand bent die niet aan de rest van de criteria voldoet, ben je niet autistisch, maar alleen teruggetrokken.’

In het bondige, boeiende Autisme. Vrouwen op het spectrum belicht Törnvall wat de diagnose voor haar wel en niet oploste. Haar doel is inzicht te bieden in ‘hoog functionerend’ autisme bij vrouwen, een fenomeen dat lang niet erkend werd. Mannelijke artsen zagen gedrag dat bij jongens als kenmerkend gold, bij meisjes over het hoofd.

Niet met poppen spelen maar ze kapot knippen

Een voorbeeld: als een meisje Little Pony’s verzamelde en er 75 had, zag men dat niet als een bij autisme horende speciale interesse. Toch kwamen ouders met soortgelijke problemen bij artsen: meisjes die moeite hadden met verandering, niet konden douchen, het tandenpoetsen niet verdroegen, gevoelig waren voor geluid, thuis grote uitbarstingen hadden; meisjes die niet met hun poppen speelden maar ze kapot knipten of alleen het haar kamden.

Törnvall duikt eerst in de geschiedenis. Ze wijst op 13de-eeuwse beschrijvingen van autisten, schrijft over de ontdekkingen van de later in diskrediet geraakte Oostenrijker Hans Asperger. Ze belicht achterhaalde verklaringen (ijskastmoeders) en therapieën, en hoe de vergeten vrouwelijke Russische arts Grunya Sukhareva al in 1924 autisme koppelt aan de neurobiologische factoren in plaats van omgevingsfactoren.

Alice in Wonderland

Korte beschouwingen wijdt Törnvall aan beroemdheden die (vermoedelijk) autisme hadden. Zo schrijft ze over Emily Dickinson die het in veel van haar gedichten heeft over haar ‘gespleten, zwaaiend en slingerend’ brein, ze duidt levensverhaal en filosofie van Simone Weil, Alice in Wonderland van Lewis Carroll, het leven van Patricia Highsmith.

Voor mensen die zich al eens in autisme verdiepten zal dit korte en wat fragmentarische boek misschien het nodige bekends bevatten, maar de meerwaarde schuilt in hoe Törnvall haar persoonlijke ervaring paart aan scherpzinnig, filosofisch inzicht. Ze kijkt naar het waarom van de groeiende aantallen, dat niet alleen met meer kennis maar ook met veranderende eisen in onze samenleving te maken heeft. ‘Autistisch zijn betekent het prettig vinden om alleen te zijn in een onveranderlijke wereld. De meeste mensen willen het tegenovergestelde: gezelschap en ontwikkeling’, schrijft ze.

Uitputtingsslag

Törnvall blijft genuanceerd, ze is er niet op uit om van autisme een talent te maken. Zo noteert ze dat de ‘autistische’ hang naar eerlijkheid en rechtvaardigheid goed kan zijn voor de groep, maar niet per se voor het individu. Het levert succesvolle activisten op, denk aan Greta Thunberg, maar het voortdurend maskeren van autistische trekjes is een uitputtingsslag. ‘Altijd afwijken mergelt de ziel uit. Anders-zijn draineert je, pogingen je aan te passen ook, omdat het aanpassen is, niet iets authentieks.’

Helder beschrijft ze hoe ze in het sociale verkeer in het duister tast: ‘Het is alsof de werkelijkheidsbeleving en fantasieën van het kind me nooit verlaten hebben. Niets is per se wat het lijkt. De herkenning wordt me afgenomen, het tapijt onder mijn voeten verdwijnt met een snelle ruk, zonder waarschuwing vooraf.’

Haar boek staat vol met dit soort treffende passages, die aan het denken zetten, en die van autisme minder een afwijking en meer een invoelbare menselijke conditie maken.

Clara Törnvall
Autisme. Vrouwen op het spectrum
Uit het Zweeds vertaald door Jasper Popma
Volt; 240 blz. € 24,50