Zelfs Oranje kijkt een beetje door het rookgordijn van Qatar heen

De Chinezen pakten het sluw aan. Voor de Zomerspelen van 2008 beloofden ze de mensenrechtensituatie te verbeteren. En om die belofte zogenaamd na te komen, maakten ze tijdens het evenement onder meer een plein vrij waar burgers konden demonstreren. Een soort tijdelijk Malieveld, maar dan in Peking.

China houdt doorgaans niet van afwijkende meningen, dus je zou dat revolutionair kunnen noemen. Maar het werd een farce. Vooraf hadden de autoriteiten vrijwel alle dissidenten vastgezet, zodat zij in elk geval niet naar het plein konden komen. Daarnaast moest voor elk protest een vergunning worden aangevraagd. Geen van de 77 aanvragen werd goedgekeurd. Een aantal aanvragers werd gearresteerd. Zo kon China na afloop van de Spelen tevreden vaststellen dat alles ‘rustig was verlopen’ en dat ‘niemand had gedemonstreerd’. Alsof alle Chinezen tevreden waren met het regime.

Russische antihomowet en ‘voor Joden verboden’

Hoewel het IOC vooraf zei dat het China aan zijn belofte zou houden, legde het comité het regime geen strobreed in de weg. Heel verrassend was dat niet. Ook nu wuift de Fifa schaamteloos alle kritiek op Qatar weg. Alsof er niets aan de hand is. En in het verleden liet de sportwereld zich wel vaker misleiden. Wie in de geschiedenis duikt, stuit op verschillende voorbeelden.

In 2014 nog liet het IOC zich door de Russen om de tuin leiden. Voor de Winterspelen van 2014 in Sotsji had het comité kritische vragen gesteld over de antihomowet in het land. Het Kremlin beloofde daarop dat de wet niet zou gelden voor olympische bezoekers. Bovendien was de wet helemaal niet discriminerend, zei de minister van sport. Die gold immers ook voor heteroseksuelen. Het IOC was tevreden. Tijdens het evenement toonde de homobar in Sotsji nog eens extra aan hoe weinig homofoob Rusland was. Velen trapten er vast in.

Misschien hadden de Russen die strategie deels afgekeken van de nazi’s. Zij organiseerden in 1936 de Zomerspelen in Berlijn. Door te beloven dat Joodse atleten gewoon mee mochten doen, wisten ze het IOC te overtuigen. Tijdens het evenement waren de bordjes ‘voor Joden verboden’ uit het straatbeeld verdwenen – tijdelijk. En in de nazipers stonden die zomer eventjes geen felle aanvallen op Joden en politieke tegenstanders. Zo slecht leek het dus niet te gaan in Duitsland, moeten veel bezoekers hebben gedacht.

De pracht en praal van het steenrijke land

Komende weken zal ook Qatar flink wat rookgordijnen optrekken. Om er zeker van te zijn dat ook wij die te zien krijgen, selecteerde het regime die inmiddels beruchte vijftig Oranjesupporters die op kosten van Qatar naar het WK mogen. Op Instagram zullen zij alle pracht en praal in het steenrijke land met ons delen. Bewonderend zei een van die gefêteerde supporters al hoe fijn het was dat ook de fans die zich die reis niet kunnen verloven Oranje nu toch kunnen aanmoedigen. Dankzij het regime. Je zou bijna vergeten dat datzelfde regime geen cent wil ophoesten voor de compensatie van getroffen arbeidsmigranten en hun nabestaanden.

Behalve deze Oranjefans willen ook ex-topvoetballers best vertellen over het ‘fijne land’. Ronald de Boer en David Beckham doen dat naar verluidt voor een flinke som geld. En vorig jaar zei Wesley Sneijder nog dat arbeidsmigranten het zo slecht niet hebben in Qatar. Had hij van zijn chauffeur gehoord in de tijd dat hij er zijn carrière afbouwde.

Ook Kees Wieringa liet zich door Qatar om de tuin leiden. Hij kreeg in 2016 de kans om een museumdirecteur te worden in Doha. Dat leek hem wel wat. In Nederland had hij voortdurend te maken met bureaucratische hobbels. In Qatar zou hij vrij spel krijgen én een onbeperkt budget. Pas later ontdekte hij hoe verstikkend het er was. Voortdurend moest hij opletten niet iets te zeggen wat de emir niet zinde. Hij schreef er een boek over, Inshallah.

Het is ook spectaculair

Maar hoe verstikkend ook, lovend is Wieringa ook over het kleine golfstaatje. Zestig jaar geleden bestond het land, zo groot als Brabant en Gelderland, slechts uit woestijn. Nu zijn er de prachtigste gebouwen, universiteiten en culturele instellingen. “Dat is spectaculair”, zei hij tegen Radio 1.

Voor het WK heeft het regime op alle kritische vragen alvast kant-en-klare antwoorden geformuleerd. Slechte arbeidsomstandigheden? Inmiddels is er een minimumloon en de arbeidsinspectie is lichtjes verstevigd. Je zou bijna geloven dat Qatar echt op de goede weg is. Ook de Nederlandse regering zei daarom toch een afvaardiging naar het WK te sturen.

De positie van lhbti’ers? Gedurende het WK mag je gewoon met een regenboogvlag zwaaien. En de inmiddels beruchte ‘tietenman’ is vast ook in vol ornaat op de tribune te zien. Al moet je ook niet provoceren, liet het regime doorschemeren. Liever geen regenboogvlag bij een moskee, want dat zou respectloos zijn. Klinkt niet onredelijk. Intussen staat in Qatar op homoseksualiteit zeven jaar celstraf.

Milieuvervuiling dan? Het WK is CO₂-neutraal, houdt Qatar ons voor. Dat is niet zo. De uitstoot is hoger dan het land beweert en de projecten die dat moeten compenseren, bestonden al langer. Toch zou je onder de verkoeling van alle airconditioners in de stadions bijna vergeten dat alles betaald is met de opbrengsten van fossiele brandstoffen.

Een beperking met een positief effect

En dan is er nog de versoepeling van het doorgaans strenge alcoholverbod. Rondom de stadions mag er tijdens het WK worden gedronken. “Jammer”, vindt Freek de Jonge. “Dat was nou juist een beperking met een positief effect. Dat je geen last hebt van stomdronken supporters.”

De cabaretier is voor een WK-boycot, zoals hij ook vond dat Oranje in 1978 niet naar het WK in Argentinië had moeten gaan. Het beruchte Videla-regime wist toen eveneens voor veel bezoekers te verhullen wat er gaande was. Want ook die zomer bleef het dissidenten uit de weg ruimen. Tijdens het WK verdwenen er 120 politieke tegenstanders. En vrijwel niemand had door dat op een steenworp van het stadion waar Nederland de finale verloor, een martelcentrum was.

Ex-voetballers Ernie Brandts en Arie Haan bezochten dat centrum, inmiddels een museum, in 2018 met een cameraploeg van Andere Tijden Sport. Tijdens het WK waren zij twintigers die hoopten op glorie in Argentinië. Nu waren ze onder de indruk van alle verhalen van slachtoffers. Ze zeiden destijds nauwelijks te hebben geweten van alle wreedheden.

Dat laatste kunnen de WK-gangers van nu over een jaar of veertig niet zeggen. Welke rookgordijnen Qatar ook zal optrekken, de Oranjespelers lieten zich informeren door Amnesty en gaan donderdag in gesprek met arbeidsmigranten. Helemaal laten ze zich dus niet meer om de tuin leiden. Misschien is dat wel de winst van de afgelopen decennia.

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, www.fondsbjp.nl.

Lees ook:

Freek de Jonge: ‘Als Nederland het WK wint, zal er altijd een vieze geur aan blijven hangen’

Sporttoernooien in repressieve landen roepen vaak verontwaardiging op. Ook bij BN’ers. Sommigen beginnen zelfs een campagne. Deel zes van een serie in aanloop naar het WK voetbal in Qatar, waarin Freek de Jonge en Erik van Muiswinkel hun mening geven.

Sport en politiek: een gedwongen huwelijk, of strikt gescheiden?

Een WK in Qatar? Waarom niet? Sport en politiek zijn immers strikt gescheiden zaken, vinden velen. Is dat wel zo? Deel één van een serie over sport en mensenrechten in aanloop naar het WK in de woestijn.

Voetballers zouden niet naar Qatar moeten gaan, vinden deze gevluchte activisten

Moet je een sportevenement in een land met een repressief regime boycotten of niet? Activisten uit die landen zelf vinden vaak van wel. Deel twee van een serie over sport en mensenrechten in aanloop naar het WK in Qatar.