Voetballer Bram Appel fout in de oorlog? Zijn biografen pleiten voor rehabilitatie

Bram Appel was een topvoetballer die in de oorlog als dwangarbeider in Berlijn voor Hertha BSC speelde. Door een conflict met de KNVB speelde hij slechts twaalf interlands. Nu is er zijn biografie.

Tot hij stierf in 1997, in de vergetelheid, heeft Bram Appel gedacht dat hij tijdens de oorlog in Berlijn op een dag Heinrich Himmler had ontmoet. Bij een bombardement van de geallieerden zat Appel onder een perenboom te schuilen, toen hij een brandbom zag inslaan in een huis. Het was 16 februari 1944.

Hij ging erheen om te helpen. De brand werd snel geblust en de eigenaar stelde zich aan hem voor. ‘Himmler, angenehm.’ Appel kreeg bij het gesprek nog een glas cognac aangeboden. “Pas na de oorlog ben ik te weten gekomen wat die man allemaal heeft uitgespookt”, zei Appel later in een interview. Nader onderzoek wijst uit dat het waarschijnlijk Ernst Himmler was. De broer van het nazikopstuk Heinrich woonde immers in de Berlijnse buurt van de voetballer.

Het voorval staat beschreven in Het Kanon. Deze biografie over Appel verschijnt zaterdag en wordt zondag gepresenteerd in Sittard. De auteurs Martijn Schwillens en Bob Thomassen pleiten in hun boek voor postuum eerherstel voor Appel. Zij vinden zijn betekenis voor het Nederlandse voetbal ‘bijna net zo groot als die van bijvoorbeeld Johan Cruijff of Rinus Michels’. Maar de verbanning uit Oranje en de oorlogsjaren zijn altijd aan Appel blijven kleven.

Razzia op kantoor: de keuze

Als jongeman was hij talentvol amateurvoetballer bij HVV Archipel in Den Haag en werkte hij voor de rekenkamer van de gemeente Den Haag. In november 1942 hielden de Duitsers op dat kantoor een razzia, om mannen te ronselen voor de Arbeitseinsatz. Appel kreeg de keuze: ofwel binnen twee uur met zijn koffers melden op het station, of zijn ouders zouden doodgeschoten worden.

Hij kwam terecht in erbarmelijke barakken in het Berlijnse kamp Niederschöneweide. Appel werd metaalarbeider in een fabriek die motoren voor gevechtsvliegtuigen maakte. Maar hij werd ook voetballer bij Hertha BSC, en ontpopte zich er als fenomeen. In de Duitse pers werd hij de ‘Wunder Stürmer’ genoemd om zijn Torinstinct. Appel speelde daar ook negen ‘interlands’ voor het ‘Dwangarbeidersteam’, een Nederlands elftal van goede voetballers die in de regio Berlijn werkten.

Appel weigerde de Hitlergroet te brengen voor wedstrijden, maar had als speler van Hertha BSC wel een bevoorrechte positie. Hij kreeg goede huisvesting en goed te eten. Het (foute) Nationale Dagblad omschreef hem in augustus 1943 jubelend als ‘de voetbalheld van Berlijn’. Toen hij na de bevrijding terugkeerde in Den Haag, werd hij met de nek aangekeken. Hij had privileges genoten terwijl andere mensen hadden geleden door de bezetting en de Hongerwinter.

De (K)NVB was onder leiding van Karel Lotsy Duitsvriendelijk

Hij ging weer voetballen voor topclub ADO, maar voetbalbond KNVB schorste hem voor de nationale teams. De reden: Appel had vrijwillig voor een Duitse club gespeeld. Dat is hem tot zijn dood dwars blijven zitten. De (K)NVB was in de oorlog onder leiding van de omstreden voorzitter Karel Lotsy zelf Duitsvriendelijk geweest. “De Duitsers waren de vijand, maar de mensen van Hertha zag ik niet zo. Die hebben me als een vriend opgenomen in hun vereniging”, zei hij later.

Hij werd prof in Frankrijk, voor Stade de Reims, terwijl de Nederlandse bond broodvoetbal verbood. Daardoor mocht hij van 1949 tot 1954 niet meedoen met Oranje. Hij werd een ‘paria en verrader’. Mede op zijn initiatief speelden de Nederlandse profs in Frankrijk in 1953 de zogeheten Watersnoodwedstrijd in Parijs. Dat was de aanzet tot profvoetbal in Nederland, vanaf 1954.

Appel bleef op slechts twaalf interlands steken. Bij tal van clubs maakte hij furore, met in totaal meer dan 300 doelpunten tussen 1942 en 1960. Hij werd daarna trainer en leidde PSV in 1963 naar de eerste landstitel. Als mens was hij niet de gemakkelijkste. In 1970 trok hij zich terug uit het voetbal en het openbare leven.

‘Hij koos er zelf niet voor naar Berlijn te gaan’

Faas Wilkes, zijn tijdgenoot en ploeggenoot bij Fortuna ’54, kreeg voor zijn schorsing als prof in Italië excuses van de KNVB. Appel niet. Schwillens en Thomassen vinden het daar nu tijd voor. “Omdat hij hetzelfde lot heeft ondergaan als Wilkes. maar vooral omdat hij op meerdere manieren is tegengewerkt door de KNVB”, zegt Schwillens. “Hij had nota bene toestemming van de bond om in Duitsland voor Hertha te spelen. Later heeft hij aan de wieg gestaan van het betaald voetbal. Hij zou vele tientallen interlands hebben gespeeld, maar Lotsy en hij bleven altijd in conflict.”

Schwillens en Thomassen, die uitputtend onderzoek deden, willen ook laten zien dat Appel niet ‘fout’ was. “Hij weigerde als ambtenaar in Den Haag al een loyaliteitsverklaring voor de Duitsers te tekenen. Hij koos er niet zelf voor om naar Berlijn te gaan. Toen hij er toch was, heeft hij geprobeerd er het beste van te maken. Dat kun je hem niet kwalijk nemen.”

Het eerste exemplaar van ‘Het Kanon’, van Martijn Schwillens en Bob Thomassen, wordt zondag 28 mei uitgereikt aan Appels dochter Viviane, in het Fortuna-museum in Sittard. 321 blz. € 25, te bestellen op bramappel.nl.

Lees ook:

Het Beverwijkse voetbalelftal van Kamp Amersfoort

Het Nationaal Monument Kamp Amersfoort herdenkt de gevangenen, die daar in de Tweede Wereldoorlog hebben gezeten. Nieuw onderzoek toont aan dat er ook werd gevoetbald in het kamp.