Tuchtrecht in de sport wankelt: ministerie start onderzoek

Oud-turnsters willen dat het Instituut Sportrechtspraak stopt met zijn onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag. Ook deskundigen plaatsen vraagtekens. ‘Misbruikslachtoffers worden nu ook slachtoffer van de werkwijze in de tuchtzaken.’

Het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport (vws) laat momenteel onderzoek verrichten naar de veiligheid en integriteit in de sport. Functioneert het tuchtrecht wel? Na het al eerder geïnitieerde onderzoek naar de topsportcultuur onderstreept dit initiatief de Haagse zorgen over hoe het welzijn in de sport wordt bewaakt. Eind november komen de bevindingen naar buiten.

Het Utrechtse adviesbureau Andersson Elffers Felix analyseert de wijze van besturen, gedragscodes en het organisatietoezicht in de Nederlandse sport en kijkt hoe zich dat verhoudt tot andere sectoren en andere landen. Ook de tuchtrechtspraak van het Instituut Sportrechtspraak (ISR) wordt doorgelicht.

Al langer kritiek

Het ISR ligt al bijna twee jaar onder vuur. Melders van grensoverschrijdend gedrag uitten in november 2020, twee maanden nadat de eerste aangiften in het turnschandaal waren gedaan, al forse kritiek over de werkwijze. Gespreksverslagen zouden boordevol feitelijke onjuistheden staan en hiaten bevatten. Daarnaast zou sprake zijn van schending van de privacy, onheuse bejegening en procedurefouten. Ook de transparantie ontbrak.

Het ISR-bestuur erkende destijds dat de klachten ‘reëel waren’. Zo stelde het bestuur dat de kwaliteit van de eigen organisatie en onderzoeken niet toereikend was. Die pijnlijke constatering sloot aan bij een vertrouwelijk rapport van adviesbureau Berenschot, waarin naar voren kwam dat procedures niet optimaal verlopen en tuchtzaken te veel tijd vergen. Dat was nog voor de hausse aan meldingen van oud-turnsters.

‘Van onderzoek is geen sprake’

Hoewel beterschap werd beloofd en het ministerie van vws het jaarlijkse subsidiebedrag tot 1 miljoen euro ophoogde, bleef de gewenste ‘professionaliseringsslag’ uit. De klachten hielden aan. Ondertussen volgden in de eerste turnzaken vrijspraak, onder anderen voor voormalig bondstrainer Vincent Wevers, vader van de Olympisch turnsters Sanne en Lieke Wevers. De tuchtcommissie bestempelde in dit vonnis de kwaliteit van het onderzoek als ‘onvoldoende’ en gaf de eigen onderzoekscommissie een uitbrander.

Voor de melders in het tuchtproces tegen oud-bondscoach Frank Louter, dat op maandag 19 september dient, is na ‘een opeenstapeling van fouten’ de maat nu vol. Zij roepen op alle zaken rond grensoverschrijdend gedrag stop te zetten en willen niet langer met het ISR te maken hebben. “Wij voelen ons niet serieus genomen”, zeggen Suzanne Harmes, Stephanie Tijmes en Gabriëlla Wammes. “Van een onderzoek is geen sprake, waardoor niet aan waarheidsvinding wordt gedaan. Dan is het beter om te zeggen: stop ermee, want dit is slechts beschadigend.”

Het systemische karakter van misbruik

De drie oud-turnsters krijgen bijval van Marjan Olfers, hoogleraar sport en recht. Zij schreef het wetenschappelijke turnrapport Ongelijke leggers, over aard en omvang van het grensoverschrijdend gedrag, en voert nu voor het ministerie van vws het onderzoek naar de topsportcultuur uit.

“Wat je in deze tuchtzaken ziet, is dat voorbij wordt gegaan aan het systemische karakter”, zegt Olfers. “Het misbruik wordt teruggebracht tot een incident in de tijd, wat geen recht doet aan de getuigenissen. Bovendien ontbreekt binnen het ISR de fundamentele kennis over psychisch geweld en worden bijvoorbeeld geen traumadeskundigen gehoord.”

“Zo ontstaat het risico op secundaire victimisatie in het proces”, zegt Olfers. Mensen die al slachtoffer waren van misbruik, worden nu ook slachtoffer van de werkwijze in de tuchtzaken. “Een pas op de plaats is dan ook gerechtvaardigd. Je moet je afvragen of dit type zaak nog in het sporttuchtrecht thuishoort.”

Strafrecht en civiel recht

Sportrechtadvocaat Colin Burger verdiepte zich in de uitspraken en vindt dat er sprake is van ‘een stuitende onkunde’. “Wat hier gebeurt, is ontluisterend en beschamend. Je verwacht zorgvuldigheid, maar daar ontbreekt het aan. Veel van het wangedrag kun je scharen onder kindermishandeling. Dus hoort het wellicht eerder in het strafrecht thuis. Waar is het Openbaar Ministerie in deze kwestie geweest?”

Er is nog een andere weg die kan worden bewandeld, betoogt Burger: de civielrechtelijke. “Turnsters hebben trauma’s opgelopen en hebben vaak nog uitgaven voor psychologische hulp. Als groep zouden zij zich kunnen mobiliseren en vanuit een op te richten stichting de verantwoordelijken financieel ter verdere verantwoording kunnen roepen. Dan kun je denken aan gymnastiekunie KNGU en sportkoepel NOC-NSF die al in het openbaar excuses hebben gemaakt.”

Lees ook:
Oud-turnsters voelen zich oefenmateriaal voor het tuchtrecht

Oud-turnsters Suzanne Harmes, Stephanie Tijmes en Gabriëlla Wammes zeggen het vertrouwen op in het Instituut Sportrechtspraak. ‘Het is zorgelijk dat er zo laconiek wordt omgegaan met zulke heftige zaken.’

Hadden we het misbruik in het turnen kunnen zien?

De ‘gouden turngeneratie’ blikt in een documentaire terug op de misstanden uit de gymnastiekzalen van hun jeugd. Trouw-sportverslaggever Esther Scholten bekijkt haar reportages over de turnsters uit die periode: hadden we andere vragen moeten stellen?