Sport en milieu
Thialfs energieslurpende zomerijs: ‘Idioot als het buiten dertig graden is’
In een wereld waarin het draait om minimale marges tussen winst en verlies, delft het milieu vaak het onderspit. In een serie artikelen over het spanningsveld tussen sport en milieu, vandaag deel 3: zomerijs.
Op een finishfoto, inmiddels 25 jaar geleden, steekt Henk Angenent twee armen in de lucht. Mond wijd open, witte muts tot over zijn wenkbrauwen, Unox-logo op de heupen. De laatste Elfstedentocht. Het werd sindsdien warmer, een nieuwe tocht steeds onwaarschijnlijker. Tussen 1901 en 2020 steeg de gemiddelde temperatuur met ruim 2 graden Celsius, blijkt uit cijfers van het KNMI, en die trend zet naar verwachting door.
De eerste rondjes op kunstijs werden toen al gereden. In 1961 werd de Jaap Eden IJsbaan geopend in Amsterdam, de derde schaatsbaan ter wereld en een primeur in Nederland. De onoverdekte baan opent doorgaans in september of oktober en sluit in maart. In 2020 publiceerde adviesbureau Andersson Elffers Felix een onderzoek naar de Jaap Edenbaan in opdracht van de Gemeente Amsterdam. Daaruit bleek dat de 400-meterbaan 980.756 kilowattuur per schaatsseizoen verbruikt – gelijk aan zo’n 350 huishoudens. Overdekte banen, zoals in Leeuwarden en Enschede, gebruiken volgens hetzelfde rapport anderhalf tot twee keer zoveel energie.
Zomerijs is voor profschaatsers heel belangrijk
Midden maart was het buiten zo’n 15 graden Celsius, in Heerenveen werd het internationale schaatsseizoen afgesloten met de wereldbekerfinale. Schaatsen was ooit uitsluitend een wintersport, maar met de professionalisering kwam ook de vraag naar meer ijsdagen. Tegenwoordig draait de koeling van schaatstempel Thialf zelfs middenin de zomer. Zomerijs is voor profschaatsers heel belangrijk in de voorbereiding op het nieuwe seizoen.
Beert Boomsma was twintig jaar ijsmeester van de baan in Heerenveen, maar stopte eind 2020. Hij merkte dat de zomers warmer werden, de koeling had het volgens hem soms lastig. “Voor de verbouwing in 2016 sloeg de installatie uit als het boven de 30 graden was”, vertelt Boomsma. De nieuwe koeling houdt het volgens hem uit tot zo’n 37 graden Celsius.
Het nieuwe Thialf moest minstens 50 procent minder energie verbruiken. Want, zo staat in een rapport van de Noordelijke Rekenkamer uit 2021, “Thialf is een grootverbruiker”. Nergens wordt vermeld hoeveel energie de ijsbaan precies verbruikt, en ook navraag door Trouw bij scheidend Thialf-directeur Marc Winters leverde geen antwoord op. Volgens ex-ijsmeester Boomsma verbruikte het oude Thialf 15 miljoen kilowattuur per jaar. Tegenwoordig zou dat nog zo’n 7,7 miljoen kWh zijn – vergelijkbaar met zo’n drieduizend huishoudens.
Sinds zomer 2020 zijn de zonnecollectoren op Thialf uitgeschakeld
In 2020 had Thialf ‘zelfvoorzienend’ moeten zijn, mede door ruim vijfduizend zonnepanelen op het dak te plaatsen. Maar dat liep anders. De panelen werden verkeerd geïnstalleerd, waardoor er geen brandverzekering kon worden afgesloten. Sinds de zomer van 2020 zijn de zonnecollectoren uitgeschakeld. In combinatie met de stijgende energieprijzen heeft Thialf het financieel al jaren zwaar. Momenteel teert de baan op een overbruggingskrediet van 3 miljoen euro, betaald door de provincie en gemeente.
Zomerijs is vervuilend en duur. Voor zeven weken tellen de KNSB en de commerciële schaatsploegen tussen de 100.000 en 150.000 euro neer, schreef de Volkskrant in 2020. Ze betalen volgens Boomsma de kostprijs. IJs maken in de zomer kost dubbel zoveel energie als in de winter, meent hij. “Het is idioot om ijs te maken terwijl het buiten dertig graden is”, zegt Boomsma. “Moeten we dat wel willen?” Thialf-directeur Winters reageerde niet op vragen van Trouw.
Remy de Wit, technisch directeur van de KNSB, noemt het “een heel lastige maatschappelijke discussie”. “Topsport draait om presteren. De KNSB heeft oog voor het milieu, daarom hebben we klimaatverandering ook opgenomen in onze strategische koers voor de periode 2021 tot 2028.” Het doel is dat schaatsen in de toekomst mogelijk blijft.
In 2020 lag er plots zomerijs op de halfoverdekte baan van Haarlem. Het ijs was toen alleen toegankelijk voor de georganiseerde sport, schrijft ijsbaandirecteur Rob Kleefman in een reactie per mail. “Omdat het een experiment betrof, wisten we niet zeker of het goed zou gaan.” De kunstschaatsers organiseren na het winterseizoen altijd trainingskampen, schrijft Kleefman. Normaliter vonden die kampen altijd plaats op binnenbanen, maar vanwege de pandemie moesten die dicht blijven. De halfoverdekte schaatsbaan van Haarlem mocht volgens de coronaregels wél open. En de kunstschaatsers wilden heel graag trainen. “Gezien de feiten vonden we het verantwoord.”
Kort geding Milieudefensie
Per week stootte de koeling van de ijsbaan, volgens een berekening van Milieudefensie, 20 ton CO₂ uit – iets meer dan het jaarlijkse verbruik van één huishouden. De milieuorganisatie spande een kort geding aan om de opening van de ijsbaan van midden juli tot eind augustus tegen te houden. Maar de Haarlemse rechtbank oordeelde dat de zomerijspret niet mocht worden gedrukt; de vergunning zou het toestaan.
“Gekkenwerk”, vindt voormalig GroenLinks-wethouder Karel van Broekhoven, nu woordvoerder namens Milieudefensie, de Haarlemse ijsbaan. “De gemeente heeft allerlei plechtige klimaatbeloftes afgekondigd, om in 2030 klimaatneutraal te zijn, en dan komt er zomerijs te liggen.” Het oordeel van de rechter ligt momenteel voor bij de Raad van State. Het zal nog wel een half jaar duren voordat daar uitspraak over komt, vermoedt hij. Dit jaar zal er in Haarlem geen zomerijs liggen, schrijft ijsbaandirecteur Kleefman.
In Heerenveen is dat anders. “Wat ons betreft ligt er dit jaar weer zomerijs in Thialf”, zegt KNSB-directeur De Wit. “In het topschaatsen is eigenlijk het hele jaar ijs nodig, zo blijven we onze concurrentie voor. Het liefst zien we dat er klimaatneutrale ijsbanen worden ontwikkeld. De KNSB wil daar actief mee aan de slag.” Wat dat precies betekent heeft de schaatsbond “nog niet helemaal scherp”, zegt De Wit. De KNSB zit volgens hem in een groot netwerk van wetenschappers en andere bonden die allemaal met hetzelfde dilemma zitten. “Wij denken dat we een soort verbindingsfunctie hebben.”
