Sluiting dreigt voor het Vikingskipet in Hamar, schaatsstad bij uitstek en trekpleister voor Nederlanders

Van Hjalmar Andersen tot Johann Olav Koss. En van Jaap Eden tot Sven Kramer en Ireen Wüst. In de annalen duiken illustere namen op, als winnaars van wereld- en Europese kampioenschappen allround of de olympische schaatswedstrijden die er werden verreden. Maar Hamar had voor Nederlandse schaatsers ook nog een andere dimensie: als trainingsoord waar de kunst van de Noren werd afgekeken.

Hamar, hoofdstad van de provincie Innlandet. Gelegen aan de Mjøsa, het grootste meer van Noorwegen. Daar, op het meer, wint Jaap Eden in 1895 zijn tweede wereldtitel. Het is twee jaar nadat hij op een ijsbaan achter het Rijksmuseum in Amsterdam de eerste Nederlandse wereldkampioen in het schaatsen is geworden, al wordt een eindzege in die tijd nog bestempeld als ‘meesterschap der wereld’.

Een jaar eerder schaatst hij er ook al, vanwege het EK dat daar plaatsheeft. Eden brengt er de nachten door in Victoria, het oudste hotel van het stadje met zo’n dertigduizend inwoners dat fraai uitzicht over de Mjøsa biedt.

Een warm lichaam boven een koude ijsbaan

Op de eerste afstand laat hij verstek gaan. Eden geeft als reden op dat hij vanuit zijn hotelkamer zag dat het te hard waaide. Het blijkt iets anders te liggen, valt in zijn biografie te lezen: ‘In een in 1941 verschenen Noors boek staat de ware geschiedenis opgetekend. Eden logeert, zoals altijd wanneer hij in Hamar verblijft, in Hotel Victoria en heeft een verhouding met een kamermeisje. Hij komt niet opdagen voor de 500 meter. Jaap Eden prefereerde een warm lichaam boven een koude ijsbaan.’

Later op de dag verschijnt hij wel voor de 1500 meter. Uit de biografie: ‘Omdat hij de 500 meter niet heeft gereden, moet hij alleen en als eerste starten. Eden, de wereldkampioen, weigert. Ook als men hem een tegenstander toewijst. Geen schaatser van betekenis oordeelt Eden en hij keert terug naar het hotel.’

Boze tongen beweren dat het kamermeisje Frederike Norseng, zus van de Noorse schaatser en latere bondsvoorzitter Olaf Norseng, als ‘verleidster’ is ingezet om hem van de Europese titel af te houden. Toch start Eden nog wel op de 5 kilometer. Hij revancheert zich met een wereldrecord van 8.37,6 minuten, een tijd die zeventien jaar onbereikbaar voor anderen blijkt.

In 1953 treedt Kees Broekman als kampioen in zijn voetsporen, op Europees niveau. Hij doet dat overigens niet op het Mjøsa-meer, maar in het Hamar Stadion. Die natuurijsbaan in het centrum van Hamar ligt er sinds het begin van de twintigste eeuw.

De fijne kneepjes van het vak leren

In meerdere opzichten is het een opvallende zege. Niet alleen doorbreekt Broekman de hegemonie van de Noren, de heersers in het allrounden. Ook doet de olympisch medaillewinnaar van een jaar eerder dat op de baan waar hij de fijne kneepjes van het vak van de Noren leerde.

Vlak na de Tweede Wereldoorlog brengt een groep Nederlanders, onder wie ook de latere wereldkampioen allround Henk van der Grift en olympisch medaillewinnaar Wim van der Voort, een decennium lang elke winter in Hamar door. Anderen zijn hen dan al voorgegaan. Uitvalsbasis is de boerderij Fjetre Gard. Peter Sinnerud senior, een vermaard Noors kampioen die nog tegen Eden schaatste, biedt ze er niet alleen onderdak; hij traint ze ook.

Sinnerud doet dat op onorthodoxe, spartaanse wijze. Met houthakken werkt hij aan de spieropbouw. En met rollen in de sneeuw, na uit de sauna te zijn gelopen, hardt hij de lichamen. Bovendien wordt er dagelijks op de ijsbaan rondje na rondje gereden, met oog voor de juiste techniek.

Het is op die baan, door sommigen omschreven als het mekka van de schaatssport, waar Hein Vergeer achteraf gezien de laatste wereldkampioen allround wordt. ‘Heia Hein’ klinkt het in 1985 uit duizenden Noorse kelen, nadat hij met Oleg Bozjev uit de Sovjet-Unie en landgenoot Hilbert van der Duim het podium vormt.

Zeven jaar later verrijst in Hamar een indoorbaan. Het Vikingskipet, een stadion in de vorm van een omgekeerd vikingschip, wordt speciaal aangelegd voor de Winterspelen van 1994 in Lillehammer. In dat decor glorieert de Noorse geweldenaar Johann Olav Koss met drie keer olympisch goud én drie mondiale records.

Overdekt schaatsen verandert karakter van de sport

Het overdekt schaatsen verandert het karakter van de sport. Vrieskou en windvlagen doen er plots niet meer toe. Zoals dit weekeinde bij de EK allround en sprint, waar het kwik op de openingsdag flink onder nul was en het sneeuwde.

Lopend door Hamar herinnert niets meer aan nostalgische tijden. De oude buitenbaan is in 2010 gesloopt, net als als de naastgelegen jeugdherberg. Daar sliep menig Nederlandse junior in smalle, houten bedden. “In het hout stonden de namen van andere schaatsers gekerfd”, haalt NOS-commentator Martin Hersman, die als schaatser in het Vikingskipet zijn olympisch debuut maakte en in 1996 WK-brons op de 1500 meter veroverde, zich voor de geest. “Grote namen die de historie van de sport vormen. Het is doodzonde dat dit stukje geschiedenis niet bewaard is gebleven.”

Op de plek van het Hamar Stadion is een groot, overdekt winkelcentrum gekomen. Het enige wat naar het verleden verwijst, zijn vier ingelijste zwart-witfoto’s. Die hangen trouwens in een gang tussen twee galerijen waar de toiletten zijn.

Siste Indre (vrij vertaald: de laatste binnenbocht), de kroeg die geliefd was onder schaatsers en fans, bestaat ook niet meer. Anno 2022 is het Kai & Mattis Café in het pand gevestigd – en nee, dat is geen vingerwijzing naar Kai Verbij, meervoudig wereldkampioen en EK-deelnemer. Niets herinnert er meer aan vroeger. De pilaar waarop schaatsers na toernooideelname met pen hun naam mochten schrijven, is overgeschilderd. En de vele foto’s van de helden van weleer zijn van de muur gehaald.

Geen zichtbare schaatskoorts

Van zichtbare schaatskoorts was in de dagen voorafgaand aan het zoveelste internationale kampioenschap geen sprake. Een verdwaald affiche met de EK-aankondiging en een paar oude noren met Noorse vlaggetjes in de vitrine van een opticien, dat was het wel.

De vraag is bovendien of Hamar nog lang een trekpleister zal blijven. Door de energiecrisis staat, zoals directeur Tom Erik Hovde van het Vikingskipet zegt, “het schaatserfgoed op het spel”.

De energiekosten stegen op jaarbasis van bijna zeven ton naar twee miljoen euro. De gemeente sprong voor de EK nog bij, maar gaf aan dit niet voor een langere periode te kunnen doen. En dus dreigt sluiting voor de iconische ijstempel.

Lees ook:

De ijsmeester van Thialf vraagt zich af: is dit nog te verantwoorden?

In het warmste oktoberweekend ooit werd in Heerenveen geschaatst. De koelmachines van ijsstadion Thialf draaiden op volle toeren.