Paardensport worstelt met kritiek: lijden de dieren niet?

Haar wit ingetapete benen dartelen vloeiend op de ritmische viool van de klassieke muziek. Frida K, de achtjarige merrie van dressuurruiter Dominique Filion (36) is met zorgvuldig ingevlochten manen piekfijn opgemaakt voor deze finale van de intermediaire kür op muziek tijdens Jumping Amsterdam. De oefening wordt op een beleefd applaus onthaald op de tribunes in de Rai. Haar gladde en glanzende hals krijgt een liefkozende streling als blijk van waardering.

Filion blikt even later in de geïmproviseerde persruimte terug op een ‘fijne rit’. De dressuuramazone uit Laren, op haar derde voor het eerst op een pony gehesen, werd vierde in haar wedstrijd. “Paardrijden moet gebeuren op een zo mooi mogelijke manier, maar tegelijk ook ongedwongen en natuurlijk. Het paard moet het voor jóu doen. Merries zijn heel eigenzinnig, maar gelukkig ben ik zelf best wel kalm en geduldig. Maar ik voel haar gretigheid. Wil-ie het niet, geloof me maar, dan doet-ie het niet.”

De paardensport worstelt met haar beeldvorming. Afgelopen week uitte dierenwelzijnsorganisatie Dier&Recht grote zorgen over het welzijn van de dieren. Volgens de organisatie worden paarden tot het uiterste gedreven: stress en pijnsignalen worden niet herkend. Een paginagroot opiniestuk van Anky van Grunsven in De Telegraaf, tevens sponsor van het evenement, moest een krachtig antwoord bieden. De inzet van het boegbeeld van de paardensport was volgens de marketingverantwoordelijke van het evenement een manier om de negatieve berichtgeving ‘om te draaien’.

Filion verstelt haar rijhelm terwijl twee sneeuwwitte handschoenen tussen haar grijpende handen bungelen. “Natuurlijk is het makkelijk om vanuit onze sport te zeggen dat het allemaal onzin is. Maar wij behandelen onze paarden als topsporters, als atleten. Of de paarden lijden onder de druk?” Aarzelend: “Ja, in de top is het vrij normaal. Ergens moet er toch een middenweg zijn? Het is goed dat er discussie is, want is die er niet, dan was er geen verbetering.”

Even verderop kijkt hoofdsteward Har van de Venne (66) toe bij het inrijden van de ruiters. Als een van de acht scheidsrechters beoordeelt hij of alles volgens de regels verloopt. “Fairplay: eerlijke omstandigheden creëren voor iedereen. Ja, ook voor de paarden.” Hun welzijn bewaken behoort tot zijn takenpakket. Naar eigen zeggen weet hij perfect hoe een paard eraan toe is en wat het voelt.

Pijnlijke dwangmiddelen

Vier duo’s cirkelen gezapig over de zandkleurige ondergrond van het oefenterrein. Een van de paarden ontbloot zijn gebit wanneer flink aan de teugels wordt getrokken. Het is een van de twistpunten: het bit, gebruikt om de sturing van het paard met de teugel te verfijnen. Gevreesd wordt dat het tegen het gevoelige gehemelte van het paard prikt. Dierenwelzijnsorganisaties hekelen het gebruik ervan, net als de sporen, de zweep en de kinketting. Pijnlijke dwangmiddelen, klinkt het.

Critici begrijpen niet hoe het spelletje met een paard wordt gespeeld, vindt Van de Venne. “Soms moet je streng zijn en zeggen ‘Vriend, dat hebben we niet afgesproken, we moeten we zó doen’. Als mijn kinderen geen huiswerk maken, moeten ze ook om zes uur naar bed. Je wilt die paarden iets leren, dat heeft met dwang niets te maken.”

Over een achtergrond in dierengeneeskunde beschikt voormalig kippenhouder Van de Venne niet, over een dierenarts voor advies wel. “Alleen als het nodig is. Maar hoe de sport wordt bedreven, daar gaat de dierenarts niet over. Op dit niveau kom je eigenlijk niets meer tegen.”

Op een haastig drafje loopt toezichthoudend dierenarts Julia Ridder langs de bedrijvigheid van de stallen. Tussen de vlaaien en het rondslingerend hooi door wil ze snel een televisiescherm bereiken om toezicht op de wedstrijdactie te kunnen houden. Ridder, zelf een fervent paardrijdster, neemt kritiek op de paardensport persoonlijk. “Natuurlijk gaat er weleens iets fout. In een perfecte wereld had ik niet bestaan. Maar dat paarden in de sport voortdurend pijn lijden is klinkklare onzin.”

Ze geeft toe dat signalen van paarden doorgaans moeilijk zijn op te pikken. “Het is moeilijk om je in het dier te verplaatsen. Een paard is immers niet te interviewen. Maar onze inzichten veranderen voortdurend door onderzoek. Nee, een bit is niet zonder risico. Een aansteker kan ook verkeerd gebruikt worden. Maar het is het stuur van de ruiter. Het kan inderdaad zijn dat het paard de tanden ontbloot door spanning in de kaakspieren. Elke grimas betekent wat anders.”

‘Een beetje frisse spanning is niet verkeerd’

Bovendien is stress bij paarden niet per definitie slecht, zegt Ridder. “Een beetje frisse spanning is niet verkeerd. Als paarden echt lijden onder de stress, zouden ze onmogelijk kunnen presteren. Dit niveau haal je niet op basis van angsten.”

Dierethicus Willem Vermaat wil het debat breder voeren. In scherpe bewoordingen stelt hij al jaren het bestaan van de hele sport aan de kaak en vraagt zich af of het vermaak opweegt tegen het welzijn van de dieren.

Misschien heeft een paard nooit gevraagd of het een ruiter op zijn rug wil, zegt Ridder, maar inmiddels is het dier het wel gewend om zijn leider te behagen. “Ze zijn nu eenmaal gedomesticeerd. Dat betekent niet per definitie dat het goed is. Maar moeten we die eeuwenlange band nu plots doorsnijden?”

Vanuit haar ooghoek ziet Anky van Grunsven op de monitor springruiters het zaterdagavondprogramma afwerken. De felle kritiek vindt ze ‘irritant’. “Maar als ze hard roepen, moeten wij ook hard roepen, en het goeie, positieve verhaal naar buiten brengen. Want wat is de volgende stap? Mogen we nog wel huisdieren? Wat met de honden? En wat met de dierentuin?”

Het is geven en nemen, zegt Van Grunsven. “De paarden worden de hele dag vertroeteld. Dan is het normaal dat daar iets tegenover staat. Mijn kinderen moeten ook elke dag naar school tegen hun wil. Bovendien worden paarden blij van hun werk, zonder te verpieteren.”

Soms denkt dressuuramazone Dominique Filion: ‘Ojee, de sport waar ik zo van hou, wordt geassocieerd met dierenmishandeling’. “Maar zo heb ik het nooit aangevoeld. Ik hoop wel dat het goed komt. Want ik ben relatief jong en heb nog een hele loopbaan voor me. Het wordt toch al jaren zo gedaan?”

Correctie 27-1: In een eerdere versie van dit artikel werd gesproken over de‘ poten’ van paard Frida K, dat moeten ‘benen’ zijn.

Lees ook:

Amazone Emmelie Scholtens behoort tot de top van Nederland

Amazone Emmelie Scholtens behoort tot de top van Nederland. Met het paard Desperado hoopt ze zich te kwalificeren voor de Spelen van Tokio.