‘Njord in de oorlog’: Deze studenten roeiden naar de vrijheid

Het coronavirus liet de georganiseerde sport dit jaar sneller stilvallen dan de Tweede Wereldoorlog deed. Pas na vier jaar, in september 1944, ging de sport destijds op slot.

Anders ging het bij Njord, de studentenroeivereniging uit Leiden. Op 26 november 1940 protesteerde de Leidse professor Rudolph Cleveringa tijdens zijn college tegen het ontslag van de Joodse hoogleraren en personeelsleden – die verzetstoespraak werd in 2015 uitgeroepen tot beste speech uit de Nederlandse geschiedenis. Meteen na de toespraak sloten de bezetters de Leidse universiteit. Njord mocht nog even doorroeien, maar vanaf november 1941 moest de vereniging ook de riemen neerleggen.

Over die oorlogsjaren heeft Njord nu een boek gemaakt, dat in Leiden gratis wordt uitgedeeld aan de hoogste klassen op de middelbare scholen en aan alle eerstejaars studenten, in een oplage van zesduizend stuks. “Zodat zij zich het belang van vrijheid nog meer realiseren”, aldus de vereniging. Door een samenloop van omstandigheden verschijnt het boek in een jaar waarin het verenigingsleven opnieuw tot stilstand kwam, en daarmee een belangrijk deel van het sociale leven van deze roeiers. “Kijk je naar de tijd van toen”, opent het boek, “dan blijkt dat voor heel veel roeiers Njord een belangrijk deel van hun sociale netwerk vormde en dat is anno 2020 eigenlijk nog hetzelfde”.

Engelandvaarders

De bestuursleden van Njord deden er in die zware oorlogsjaren alles aan om de vereniging zo veel mogelijk in stand te houden, onder meer door het verbergen van de boten en het veiligstellen van de financiën. Ongeveer 25 leden of ex-leden probeerden zich als Engelandvaarders aan te sluiten bij het verzet, een zeer riskante operatie waarbij veel slachtoffers zijn gevallen. Niet alleen bij Njord, want bij Laga in Delft waren er ook zeventien roeiers die zo probeerden te ontsnappen naar Engeland. Acht van hen zijn onderweg omgekomen.

Die Engelandvaarders trotseerden de grootste ontberingen om hun doel te bereiken, met zwerftochten via Moskou, Teheran, de Nederlandse Antillen en New York. Njordroeier Wim Esser deed in Spanje alsof hij aanvoerder was van een hockeyteam, dat onderweg was naar Portugal voor wat wedstrijden. “Het elftal met coach en verzorgers bestond uit ongeveer twintig Engelandvaarders, waaronder ook een paar Njordroeiers zoals de broers Wim en Dik Esser, Ted Wijnberg en praeses Hans Reus. Vanuit het zuiden van Portugal wist men met behulp van een Engels oorlogsschip naar Gibraltar te ontkomen om vandaaruit Engeland te bereiken.”

Soldaat van Oranje

De bekendste Engelandvaarders van Njord zijn Erik Hazelhoff Roelfzema en Ernst de Jonge. Hazelhoff Roelfzema kennen we nu als de Soldaat van Oranje, vastgelegd in boek, film en musical. Hij speelde overigens maar een kleine rol bij Njord. De Jonge roeide namens Njord onder meer op de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. “In 1942 deed hij mee aan een landing op de Nederlandse kust. Dat leidde uiteindelijk tot zijn gevangenneming door de Gestapo in 1944. Hij kwam in een kamp terecht en is daarna op weg naar kamp Mauthausen overleden, maar zijn lichaam is nooit gevonden.”

Hazelhoff Roelfzema en De Jonge waren allebei in de twintig toen de oorlog uitbrak, klaar om zich in het studentenleven te storten. En dat is precies wat Njord benadrukt in dit boek, dat de vrede en de vrijheid van nu mede te danken zijn aan een bijna verdwenen generatie studenten, die ooit vol idealen en verwachtingen naar Leiden waren gekomen. “Een woord van hulde is hier zeker op zijn plaats.”

Lees ook:

Tientallen Nederlandse voetballers sneuvelden in mei 1940

Sporthistoricus Jurryt van de Vooren onderzoekt de namen op het oorlogsmonument van de KNVB in Zeist. De strijd met de Duitsers in mei 1940 heeft tientallen KNVB-leden het leven gekost.