Nederlandse voetballers blijven bij clubs met Kremlin-banden. Waarom?

Glenn Bijl degradeerde vorig jaar met FC Emmen maar lang hoefde hij niet in de eerste divisie te spelen. In augustus nam de rechtsback afscheid en verruilde hij Drenthe voor Krylya Sovetov uit het Russische Samara. “Ik kies voor de competitie, het salaris, de stad en het avontuur. In die volgorde van prio”, zei hij voor de camera van RTV Drenthe.

Bijl kwam aan rivier de Wolga bij een club met Kremlin-banden. Eigenaar is de provincie Samara met een gouverneur uit de gelederen van Verenigd Rusland, de door Vladimir Poetin opgerichte partij. Poetin koestert al jaren sympathie voor de club. Toen de Russische voetbalbond in 2010 de proflicentie van Krylya Sovetov door financieel wanbeleid introk, riep hij plaatsvervanger Igor Setsjin bij zich. Er moest een reddingsplan komen en dat zou 20 tot 30 miljoen dollar kosten. De machtige Setsjin kreeg opdracht een faillissement te voorkomen met een blik nieuwe sponsoren.

Binnen twee dagen stapten pijplijnbedrijf Transneft en een dochteronderneming van gasbedrijf Gazprom erin. Rosneft, het staatsoliebedrijf van oligarch-directeur Setsjin, pompte ook geld in de club. Vrijwel alle ‘redders’ zijn staatsbedrijven van wie de tegoeden nu door de oorlog in Oekraïne zijn bevroren. Dat de banden tussen het Kremlin en Krylya Sovetov warm waren, bleek ook in 2020. De club strafte een keeper ‘disciplinair’ wegens kritiek op Poetins aanpak van de coronacrisis.

Kerk speelt bij club van Russische spoorwegen

Bijl trof twee maanden Rusland landgenoot Gyrano Kerk tegenover zich in een wedstrijd. Kerk draagt als eerste Nederlander het rood-groen van topclub Lokomotiv Moskou, na een miljoenendeal met FC Utrecht medio 2021. Clubeigenaar is de Russische spoorwegmaatschappij, een staatsbedrijf geleid door oud-ministers onder Poetin en getroffen door financiële strafmaatregelen van de VS en de EU, ook vanwege Oekraïne. Lokomotiv-trainer Markus Gisdol stapte vanwege de oorlog begin maart op.

Buitenlandse spelers in Rusland mogen van wereldvoetbalbond Fifa tot de zomer verkassen, maar omtrent Kerk is geen beweging waarneembaar. En Bijl liet deze week nog een transfer naar FC Groningen afketsen. Zijzelf noch hun zaakwaarnemer reageerden niet op verzoeken van Trouw om hierover vragen te beantwoorden.

Spelen voor een Russische club van wie de eigenaar op de sanctielijst staat, is volgens advocaat en sanctie-expert Yvo Amar niet per definitie illegaal. Maar als de tegoeden van die eigenaar zijn bevroren als sanctie dan mogen voetballers niet voor die club uitkomen. Ook als de gesanctioneerde partij niet volledig eigenaar is maar wel invloed heeft op het clubbeleid, is voetballen niet toegestaan.

Voor Promes bij Spartak ligt het anders

De Russische staat heeft zelf niet te maken heeft met sancties, maar juist individuen en bedrijven. Van de staatsbedrijven die in Krylya Sovetov zijn gestapt, is onduidelijk of zij invloed uitoefenen op het beleid. Bijl kan dus gewoon spelen voor zijn club. Dat geldt ook voor Kerk bij Lokomotiv. De Russische spoorwegen kunnen niet alle financiële markten op en hun aandelen worden niet meer verhandeld, maar hun tegoeden zijn niet bevroren.

Anders is het volgens Amar als een oligarch clubeigenaar is. Bij recordkampioen Spartak Moskou, waar voormalig Ajacied Quincy Promes miljoenen opstrijkt, is Leonid Fedun de grote man. Fedun is vicepresident en mede-eigenaar van Lukoil, een Russische oliemultinational die nog niet gesanctioneerd is, maar daarvoor wel op de nominatie staat. Lukoil-president Vagit Alekperov staat op een Amerikaanse lijst van Russische oligarchen die bevriend zijn met Poetin. Spelen bij Spartak is momenteel dus zeer omstreden. Dat is immers een geldmachine van oligarchen. Amar: “Zo’n club verdient geld specifiek via een Nederlander, met shirt- en kaartverkoop. Voetballers zijn daarin wezenlijk anders dan de gemiddelde werknemer bij een bedrijf.”

Verdachte poging tot moord en drugshandel

Mocht de EU Lukoils tegoeden bevriezen, dan kan Europeaan Promes zelfs een maximum gevangenisstraf van zes jaar krijgen mocht hij daarna nog uitkomen voor Spartak. Voor Promes is Rusland verlaten lastig omdat hij in Nederland verdacht wordt van poging tot moord, deelname aan een criminele organisatie en drugshandel. Binnenkort moet hij voorkomen, waarvoor de rechter ook een Europees arrestatiebevel kan uitvaardigen.

Een geïmplodeerde roebel, een internationaal uitgesloten competitie, banden met een oorlogszuchtig regime. Moreel, sportief en economisch gezien genoeg redenen de biezen te pakken, zegt de Belgische sportwetenschapper Bram Constandt, die aan de Universiteit Gent promoveerde op ethiekmanagement bij voetbalclubs. Waarom doen ze dat dan niet? Constandt kijkt uit voor het morele vingerwijzen. “We weten niet in welke mate zij gedwongen worden te blijven en dus een vrije keuze hebben. Dat is niet ondenkbaar bij buitenlandse spelers die het voetbalniveau- en imago van Rusland opkrikken. Sport is ook een politiek instrument.” Van de negentien buitenlanders bij Sovetov, Lokomotiv en Spartak vertrok er slechts één.

Bovendien kan volgens Constandt de tijdelijke aard van de Fifa-maatregel een vertrek lastiger maken, gezien de mogelijke vijandigheid als zij weer terugkeren. Zo vertrok de Belgische basketbalster Emma Meesseman onlangs bij haar club in Jekaterinenburg. Op de Belgische televisie vertelde Meesseman dat zij door sommigen een verrader werd genoemd.

Constandt juicht het toe als sporters een publieke rol op zich nemen. Maar als Poetin de Russische publieke opinie dusdanig beïnvloedt dat hij andersdenkenden bedreigt en indoctrineert, dan kun je volgens Constandt niet verwachten dat voetballers daar met gevaar voor eigen leven vertrekken of zich uitspreken. “Meesseman heeft haar verhaal ook pas gedaan toen ze terug was.”

Lees ook:

Column John Graat: De sportbonzen zijn medeplichtig aan Poetins valse imago