Blessure
Kruisbanden en carrières knappen in vrouwenvoetbal. ‘Vrouwen spelen een ander spel’
Voetballende vrouwen en meisjes hebben een veel grotere kans op zwaar knieletsel: een afgescheurde kruisband. De reden: met het vrouwenlichaam wordt in het voetbal veel te weinig rekening gehouden, ook bij de schoenen.
Het is op 15 december 2022 ineens doodstil in het Arsenal-stadion als Vivianne Miedema tegen het einde van de eerste helft met een brancard het veld af wordt gedragen. Bij een onschuldig duel heeft ze net daarvoor een ongunstige landing gemaakt en haar knie verdraaid. De topscorer van de Oranje Leeuwinnen is in tranen.
Vriendin en teamgenoot Beth Mead is ongerust. De sterspeler van Engeland scheurde een week daarvoor haar voorste kruisband af. Later krijgt Miedema dezelfde diagnose. De klap is enorm. ‘Ik kan mijn team niet meer helpen, ik kan niet meedoen met het WK en ga een lang revalidatieproces in’, schrijft Miedema op haar sociale mediakanalen. Ze mist het WK dat op 20 juli in Australië en Nieuw-Zeeland begint.
Miedema is bepaald niet de enige voetbalster die de voorste kruisband afscheurt. Het opvallende is dat dit volgens onderzoeken bij meisjes en vrouwen veel vaker voorkomt dan bij jongens en mannen, of ze nu profspeelster of amateur zijn.
De reden? Voetbal is nog niet aangepast aan het vrouwenlichaam. Zo voetballen vrouwen doorgaans op schoenen die ontworpen zijn voor mannenvoeten. Door gerichte trainingsmethoden en betere begeleiding zou ook veel blessureleed voorkomen kunnen worden. “De nodige kennis is er wel, maar die sijpelt maar niet door”, constateert oud-bondscoach en voormalig voetbalster Vera Pauw.
Twee tot vijf keer vaker bij meisjes en vrouwen
Vrouwenvoetbal is één van de snelst groeiende sporten. Telde de KNVB in 2009 nog 115.000 vrouwelijke leden, dat zijn er nu van pupil tot prof bijna 170.000. De groei zet nog altijd door. Dat betekent volgens experts dat er een ‘tsunami’ aan zware blessures op ons afkomt. Want voetbalsters lopen een veel groter risico om de voorste kruisband te scheuren. De blessure die negen tot twaalf maanden revalidatie vergt en vaak het einde van de carrière betekent, komt bij voetbalsters twee tot vijf keer vaker voor dan bij jongens of mannen. Meisjes tussen de 13 en 15 jaar lopen het meeste risico, blijkt uit Fins onderzoek.
In 2020 maakte de NOS een lijst met de twintig grootste Nederlandse talenten in het vrouwenvoetbal. Hiervan hebben tussen 2018 en nu maar liefst zeven spelers een kruisbandblessure gehad, van wie er vijf nog bezig zijn met revalideren. Ook blessures aan de enkels en quadriceps komen relatief vaker voor bij vrouwelijke voetballers.
“Vrouwen spelen een ander spel, en raken hierdoor op een andere manier geblesseerd”, vertelt Katrine Kryger, bijzonder hoogleraar sportgeneeskunde en lid van de Fitness4Football groep die de Uefa adviseert. Volgens Kryger moet er meer onderzoek gedaan worden om blessures bij vrouwen te voorkomen.
Overgang naar professioneel niveau te abrupt
Kryger promoveerde in 2018 aan het Sports Technology Institute van Loughborough University op het ontwikkelen van menselijke testprotocollen voor voetbalschoenen. Ze werkte ook mee aan een Brits onderzoek naar de factoren die een cruciale rol spelen bij het blessureleed in het vrouwenvoetbal. Zo blijkt de overgang van amateurspeelsters naar professioneel niveau te abrupt. Ook zijn de trainingsmethoden nu niet goed op vrouwen afgestemd. Bovendien is het van belang dat er een vrouwenvoetbalschoen op de markt komt. Dat zou de kans op blessures aanzienlijk verkleinen.
Leonne Stentler begon met voetballen bij amateurclub SV Bolnes en later RVVH. Zij trainde daar minder vaak en zonder professionele begeleiding dan mannelijke leeftijdsgenoten bij profclubs al wel deden. “Het is nogal een verschil of de trainer je buurman is die toevallig ook van voetbal houdt, of een professioneel jeugdtrainer van Ajax.”
Stentler, tegenwoordig voetbalanalist bij de NOS, kwam in 2007 bij ADO terecht en ging daar van de ene op de andere dag zes keer per week trainen. Maar het aantal trainingen moet juist langzaam worden opgevoerd wanneer voetbalsters doorstromen naar een professionele club. Als clubs de speelsters gelijk volledig mee laten draaien is de kans op overbelasting groter. Dit leidt volgens Kryger tot meer blessures.
Door de professionele trainingen en begeleiding van jongs af aan, zijn mannelijke spelers qua coördinatie verder ontwikkeld dan de meeste vrouwenvoetbalsters, zegt Kryger. “Mannen leren al vroeg te bewegen als een atleet, maar vrouwen in het voetbal kennen dit niet.”
Vrouwenlichaam verschilt van mannenlichaam
De verantwoordelijkheid voor blessurepreventie ligt volgens Vera Pauw bij de coach. Volgens haar valt er veel winst te behalen door het implementeren van betere trainingsmethoden, maar allereerst moet in de voetbalwereld het verschil tussen mannen en vrouwen worden erkend. Het vrouwenlichaam verschilt van een mannenlichaam op het gebied van anatomie en fysiologie. Daarom zijn de risico’s op blessures voor vrouwen ook anders.
Veel trainers laten speelsters squatten en gewichtheffen om hun spieren sterker te maken. Het probleem bij deze oefeningen is volgens Pauw dat de grote spiergroepen dan domineren, terwijl de zogenaamde stabiliserende spiergroepen achter blijven. Maar die laatste spieren zijn juist zo belangrijk in het voetbal. Speelsters moeten bij het spel van links naar rechts kunnen bewegen, afremmen en weer sprinten, springen om een bal te koppen, op de juiste manier landen, draaien en weer starten om te tacklen. Een training zou deze bewegingen moeten volgen. Een onjuiste trainingsmethode, die op zware krachttraining berust, kan namelijk bij vrouwen leiden tot liesblessures, enkelletsel en die bekende voorste-kruisbandblessure.
Ook de hormoonhuishouding speelt volgens Pauw een belangrijke rol. Vrouwen lopen een hoger risico op coördinatieletsel omdat de alertheid en daarmee de ‘prikkelgeleiding’ vlak voor de menstruatie minder snel is, waardoor banden weker worden. Volgens Pauw is het risico op blessures op de dag voordat de menstruatie doorbreekt het hoogst. Om blessures te voorkomen is het extra belangrijk om dan goed te trainen op stabilisatie en coördinatie en dat te combineren met explosiviteit. De hormoonhuishouding verklaart ook waarom vrouwen veel minder vaak last hebben van hamstringblessures dan mannen. Aangezien mannen meer testosteron hebben, zijn zij explosiever, waardoor hamstrings zwaarder worden belast.
Aparte voetbalschoen voor vrouwen
Een goede kniestabiliteit, voldoende spierkracht en sprong- en landingsoefeningen zijn volgens voormalig profvoetballer en hoogleraar sportgeneeskunde Vincent Gouttebarge van groot belang in de preventie. In de dagelijkse warming-up moeten oefeningen zitten om de coördinatie te verbeteren zodat de spieren op het juiste moment hun werk kunnen doen.
En dan die voetbalschoen. Een aparte schoen voor vrouwen ontbreekt. Voor hen zijn er de kleinere maten, terwijl vrouwenvoeten wel degelijk verschillen van die van mannen. Zo hebben vrouwen over het algemeen een bredere voorvoet, een smallere hiel en instabielere enkels. “Hierdoor kun je als vrouw in de problemen komen als je sportschoenen wil kopen die getailleerd zijn op een bepaalde maat en model”, zegt sportpodotherapeut Bram van Waes. Een vrouwenschoen moet andere proporties hebben en meer steun bieden bij de enkels, zegt hij.
Een voetbalschoen moet volgens Kryger de natuurlijke beweging van de voet volgen. De voetbalschoen is stug op de plek waar de noppen aan de zool bevestigd zitten. Doordat de middenvoetsbeenlengte van een vrouw afwijkt van die van een man, buigt de voet op een andere plek. Het is daarom beter dat de noppen bij een vrouwelijke voetbalschoen ook een andere plek krijgen, zodat een vrouw haar voet natuurlijker kan afwikkelen. Kryger pleit voor meer persoonlijke aandacht bij de keuze van voetbalschoenen. “Bij hardloopwinkels krijg je ook persoonlijk advies over welke schoen het beste bij je voet past, dus waarom zouden we dat niet ook bij voetbalschoenen doen?”
Alleen het Australische bedrijf Ida Sports produceert nu een voetbalschoen die past bij de vrouwenvoet. Dat er vraag naar is, weet CEO Laura Youngson zeker. “Vrouwen in het voetbal worden zich er steeds meer van bewust dat het niet nodig zou moeten zijn om op mannelijke schoenen te trainen en spelen”, zegt ze.
De fysiotherapeut van Tessel Middag kwam uit mannenrugby
Tessel Middag scheurde niet één, maar twee keer haar voorste kruisband. Ze speelde voor ADO Den Haag en achtereenvolgens bij Ajax, Manchester City, West Ham United, Fiorentina en komt nu uit voor het Schotse Rangers FC. Door het kruisbandletsel miste ze het EK in 2017. Ze revalideerde bij haar club in Manchester.
Maar dat proces verliep niet soepel. De fysiotherapeut die ze kreeg had namelijk “nog nooit met vrouwenvoetbalsters of voetballers überhaupt gewerkt”, vertelt Middag. De fysiotherapeut kwam van het mannenrugby af, waardoor de focus op krachttraining lag. Ze maakte lange dagen op de club, waardoor ze vaak oververmoeid was. Als haar knie door deze overbelasting warm aanvoelde of opgezwollen was, werd ze geadviseerd ontstekingsremmers te nemen en het te koelen, in plaats van rust te nemen. Volgens haar een volstrekt foute benadering. “Voetbal is geen krachtsport.”
Nadat Middag haar voorste kruisband voor de tweede keer afscheurde, besloot ze te revalideren in Nederland. Bij het SMC in Amsterdam kreeg ze persoonlijke begeleiding van fysiotherapeut Matthijs van Keulen. “Toen pas had ik het idee dat ik mentaal ook aan het herstellen was van mijn eerste blessure.”
Het gebrek aan goede medische begeleiding is volgens bijzonder hoogleraar Kryger binnen het vrouwenvoetbal helaas geen uitzondering. “De expertise wordt wel steeds beter, maar lang niet overal bestaan er goede medische teams in het vrouwenvoetbal.” Bovendien is het revalidatieproces mentaal erg zwaar, weet Kryger, omdat voetbalsters vaak de angst hebben het weer te krijgen. Deze angst is niet zo gek: na een eerste kruisbandblessure is de kans dertig procent dat het weer gebeurt.
Middag zet zich vanuit Rangers FC dan ook in voor andere voetbalsters, bij de Schotse voetbalvakbond PFA Scotland. De vakbond hamert ook op het belang van medische faciliteiten, zegt Middag. “Heb je als voetbalster wel toegang tot een sportschool en een goede fysio? Daar probeer ik me hard voor te maken.”
KNVB: ‘Meer aandacht voor preventie zou goed zijn’
De KNVB maakt geen onderscheid tussen het mannen- en vrouwenvoetbal bij het opleiden van zijn trainers en coaches. “We gaan vooral uit van de overeenkomsten”, aldus Peter van Dort, manager content & development bij de KNVB Academie. Volgens Van Dort ligt de verantwoordelijkheid voor blessurepreventie vooral bij coaches, die ondersteund dienen te worden door de medische staf.
Trainingen die zijn toegespitst op het vrouwenlichaam zullen in details misschien anders zijn maar in de basis hetzelfde, zegt Edwin Goedhart, manager sportgeneeskunde bij de KNVB. “Het gaat om het trainen van de motorische vaardigheid”, benadrukt Goedhart. Hij erkent dat het beter zou zijn als er bij meisjes van jongs af meer aandacht is voor blessurepreventie zodat ze al jong leren motorisch goed te bewegen. Daarbij zegt hij wel dat aan de inzet van de benodigde specialisten wel een prijskaartje zit. En hij vraag zich af of de KNVB daar op dit moment de mensen voor beschikbaar heeft. Maar ook dit is volgens hem “onderdeel van de ontwikkeling van het vrouwenvoetbal”.
Lees ook:
Wie vult de schoenen van Miedema?
Een belangrijke vraag bij de Nederlandse voetbalsters is hoe het gapende gat dat de geblesseerde Vivianne Miedema heeft achtergelaten, gevuld kan worden. Bondscoach Andries Jonker: “Het is dramatisch voor Viv, maar ook voor ons.”
