‘Inmiddels kun je onbevreesd je middelvinger opsteken naar Poetin’

Na haar run op de Winterspelen 2014 in Sotsji ziet Cheryl Maas een camera op haar afkomen. De snowboardster draagt regenbooghandschoenen uit protest tegen de antihomowetgeving in Rusland. “Nu zijn het homo’s, zoals het bij de Tweede Wereldoorlog met Joden begon”, had Maas vier maanden voor de Spelen al tegen het AD gezegd. Ze besloot in een split second voor de camera een gebaar te maken. Met haar regenbooghandschoen zwaait ze naar de lens. Hier ik ben hier, denkt ze, en ja ik ben gay!

Het is een actie met gevolgen. Zelf is ze dan nog volledig met de wedstrijd bezig. Maar Maurits Hendriks, chef de mission van de Nederlandse olympiërs, wordt er al snel op aangesproken. Sinds de Zomerspelen van 1968 mogen sporters op de Spelen geen activistische statements meer maken. Destijds trokken de Amerikaanse atleten Tommie Smith en John Carlos op het podium een zwarte handschoen aan. Ze hadden goud en brons gewonnen op de 200 meter sprint, en balden hun vuist uit protest tegen de onderdrukking van zwarten. Kort daarop werden ze het olympisch dorp uitgezet.

Boete van 50.000 euro

Ook Maas dreigt het dorp te moeten verlaten. Zonder dat ze het weet, heeft ze de regels overtreden en dreigt ze bovendien een boete te krijgen van 50.000 euro. Hendriks weet het echter glad te strijken en zegt dat Maas helemaal geen statement heeft willen maken. Met klem verzoekt hij haar er nooit over te praten. Maar dat is Maas niet van plan. Terug in Nederland verklaart ze op Twitter dat het inderdaad een ‘mensenrechtenactie’ was.

Zwemcoach Jacco Verhaeren noemt het verbod ‘krankzinnig’. Hij had zich zes jaar eerder in aanloop naar de Zomerspelen in Peking kritisch uitgelaten over de mensenrechtensituatie in China. Eerder had hij met eigen ogen gezien hoe arbeiders uitgebuit werden bij de bouw van het zwemstadion. ‘Erbarmelijk’, noemde hij dat. Ook maakte hij zich kwaad over de vele huizen die weggebulldozerd waren voor de aanleg van olympische faciliteiten. Hij vond dat het IOC zich moest uitspreken.

“Popiejopiegedrag van zomaar een zwemtrainer”, reageerde het Nederlandse IOC-lid Hein Verbruggen badinerend. Het IOC zou niet verantwoordelijk zijn voor de mensenrechten in China. “Daar trok ik me niet zoveel van aan”, zegt Verhaeren terugblikkend. “Maar het verbaasde me hoeveel commotie het teweegbracht. Vlak voor mijn vertrek naar Peking zei de AIVD (Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, red.) me dat kritische meningen niet altijd gewaardeerd worden in China en dat ik alert moest zijn op mogelijke druk die op me uitgeoefend zou worden, zowel daar als in Nederland.”

Tibetaans vlaggetje op wang van Pieter van den Hoogenband

Tijdens de Spelen concentreerde Verhaeren zich op de prestaties van de zwemmers. Eerder zei hij nog het geen probleem te vinden als bijvoorbeeld Pieter van den Hoogenband een Tibetaans vlaggetje op zijn wang zou schilderen tijdens Spelen, maar daar zou het niet van komen. Inmiddels vraagt Verhaeren zich ook af of dat wel verstandig zou zijn.

“Als zwemmers dat echt willen, dan zal ik hen niet tegenhouden. Maar het is alleen aan hen om die afweging te maken, want de druk die ze inmiddels van de buitenwereld krijgen om zo’n statement te maken, is evengoed belachelijk. Als Feyenoord-aanvoerder Kökcü geen regenbooghartje wil dragen vanwege zijn geloof, dan moet dat uiteraard kunnen. Zoals Max Verstappen vorig jaar voor elke race mocht weigeren te knielen als uiting tegen racisme. Ook hij kreeg toen veel bagger over zich heen. Wat een onzin. Alsof hij daarmee een racist zou zijn. Zo is een voetballer die niets zegt over Qatar daarmee niet voor het uitbuiten van arbeiders.”

Over twee jaar zal Verhaeren, die inmiddels technisch directeur is van de Franse zwembond, zelf naar Qatar reizen voor het WK zwemmen. Laten sporters zich niet steeds misbruiken door Qatar of China die met grote sportevenementen hun blazoen opschonen? Verhaeren gelooft daar niet in. “Ik denk eerder dat het imago van die regimes verslechtert door alle negatieve publiciteit. Toen ik eerder in Qatar was, had ik nauwelijks door wat er aan de hand was. Het land is steenrijk, dus arbeiders zullen er vast goed betaald worden, meende ik. Door alle publicaties rondom het WK voetbal weet ik inmiddels beter.”

‘Een boete? Zoveel geld heb ik toch niet’

Als Cheryl Maas nu als voetballer naar Qatar zou gaan, zou ze zeker weer een statement maken. Spijt van haar actie in Sotsji heeft ze nooit gehad. Na de Winterspelen werd ze zelfs bijna op het schild gehesen als homorechtenactivist.

Maas: “Ik werd gevraagd om een lhbti+-festival in New York te openen, en ook om mee te varen bij de Gay Pride in Amsterdam. Dat heb ik nooit gedaan. Ik wilde me op snowboarden blijven richten. Maar als voetballer zou ik in Qatar een regenboogvlaggetje op mijn shirt plakken. Dat lijkt een loos gebaar, maar is van grote steun voor veel mensen. Waarom zou je dat dan niet doen? En het gaat mij ook niet om homorechten alleen. Ik zou ook met een zwarte handschoen zwaaien om de Black Lives Matter-beweging te steunen.”

Ook als dat een boete kan opleveren? “Zoveel geld heb ik toch niet”, zegt ze lachend. “En alsof Poetin wakker lag van mijn handschoen. Zijn antihomowetwet bleef daarna gewoon intact. Over Poetin gesproken: als sporter kun je nu onbevreesd kritiek op hem uiten. Ik denk dat je inmiddels zelfs geen boete krijgt als je je middelvinger naar hem opsteekt, haha.”

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, www.fondsbjp.nl

Lees ook:

Sport en politiek: een gedwongen huwelijk, of strikt gescheiden?

Een WK in Qatar? Waarom niet? Sport en politiek zijn immers strikt gescheiden zaken, vinden velen. Is dat wel zo?

Voetballers zouden niet naar Qatar moeten gaan, vinden deze gevluchte activisten

Moet je een sportevenement in een land met een repressief regime boycotten of niet?Activisten uit die landen zelf vinden vaak van wel.

Oranje wuppies en juichcapes – of rond het WK in Qatar maar even niet?

Bij ieder EK of WK voetbal strijden supermarkten met oranje campagnes om de klanten.Hoe gepast is dat als er bloed aan het WK kleeft?