Het WK: een diplomatieke goudmijn waar Qatar (politieke) vrienden maakt

Het kleine Qatar, kwetsbaar in de Golfregio, wilde graag het WK organiseren omdat het vrienden in de wereld nodig heeft, voor de eigen veiligheid. Dat lukt aardig, in en rond de stadions.

Met een sjaal in de rood-witte kleuren van Qatar om de nek liep de Saudische kroonprins Mohamed bin Salman twee weken geleden het Al Khalifa-stadion binnen. Een teken van respect voor de buren, vooral bij de openingsceremonie van het WK, het grootste sporttoernooi ter wereld.

Maar het beeld was opvallend. Qatar had jarenlang een moeizame relatie met de omliggende landen in de Golfregio, zeker na de vierjarige boycot van Bahrein, Saudi-Arabië, Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten.

Het toonde een duidelijk beeld: de machthebbers van de buurlanden zijn weliswaar boos op Qatar, maar kunnen niet zonder het land nu daar het WK voetbal wordt georganiseerd. En dus waren de leiders van meerdere staten en landen afgelopen weken aanwezig op het grootste sportevenement ter wereld.

Twee machthebbers in een witte Bentley

Want naast Bin Salman en zijn Qatar-sjaal kwam ook sjeik Mohamed bin Zayed Al Nahyan van Abu Dhabi maandag onverwacht langs, op uitnodiging van emir Al Thani van Qatar. De twee machthebbers reden in een witte Bentley door de stad. Het was het eerste bezoek in vier jaar en het eerste na de boycot, die van 2017 tot 2021 duurde. Beiden spraken maandag woorden van verzoening: ze noemden elkaar ‘broeder’. Eerder zou Al Nahyan al hebben gebeld met de sjeik van Qatar en hem hebben ‘gefeliciteerd’ met het WK, iets wat tijdens de diplomatieke crisis ondenkbaar zou zijn.

Om die reden is het WK voor Qatar niet alleen maar een voetbaltoernooi. Het is ook een manier om zichzelf in de instabiele Golfregio in veiligheid te brengen. Qatar, in oppervlakte niet groter dan Gelderland en Brabant samen, is zeer kwetsbaar als het om veiligheid gaat. De kwetsbaarheid werd duidelijk in 2017, toen Saudi-Arabië de enige toegang over land afsloot en Qatar geïsoleerd kwam te staan in de regio.

Alles draait om afhankelijkheid, zegt de Britse sportwetenschapper Simon Chadwick, gespecialiseerd in de geopolitiek rond voetbal en het WK. “Een Qatari verwoordde het ooit als volgt: ‘Wij leven in een gevaarlijke wijk in de wereld’. En dat is zo. Je hebt Saudi-Arabië en Iran als supermachten en de instabiliteit van Jemen, Irak en Syrië. Qatar probeert het zo te regelen dat andere landen om Qatar geven en zich zorgen maken over de staat. Politiek, maar ook zeker economisch.”

Sport als instrument

Qatar wilde het WK graag hebben en had daar de nodige steekpenningen voor over. Emir Tamim bin Hamad Al Thani ziet sport als een belangrijk instrument om de economie minder afhankelijk te maken van fossiele brandstof. En iemand die daarbij een deel van de taart krijgt, is veel meer geneigd die taart te beschermen.

Qatar is goed in het verdelen van de stukken. Chadwick: “Kijk dit WK alleen al op militair gebied. Er patrouilleren Italiaanse fregatten, er vliegen Britse gevechtsvliegtuigen door de lucht, er is Franse cybersecurity en er lopen Turkse politiemensen rond.”

Het WK is een diplomatieke goudmijn, bijna net zo belangrijk als het feit dat Qatar het voor elkaar kreeg dat de VS op slechts veertig kilometer van het belangrijkste stadion van dit toernooi de grootste Amerikaanse legerbasis in de regio heeft. Chadwick: “Voetbal is een van de veelgebruikte wapens in de wapenkamer van Qatar”.

Regionale competitie

Ook Seth Perkin, expert Golfregio van de Universiteit van Manchester, ziet het belang van het WK in het regionale politieke spel. “Dat Qatar het WK organiseert, is voor de regio die nooit stilzit heel, heel belangrijk. Er is regionale competitie, ook in de sport. Want Qatar heeft Paris Saint-Germain, maar Abu Dhabi bezit Manchester City.”

Hij verklaart de sportpolitiek van Qatar door die te vergelijken met de buren, Abu Dhabi of Dubai. “Abu Dhabi bouwt zijn invloed jaar voor jaar op. Langzaam, met kleine stappen. Zij hebben al jaren de Formule 1, dat resulteerde in het hoogtepunt vorig jaar: de wereldtitel voor Max Verstappen op dat circuit. Qatar wil dat niet. Zij gingen meteen voor het hoogste: het WK. En daarom zie je dat in Qatar alle problemen rond migranten en vrouwenrechten naar voren komen. Fysieke veranderingen gaan snel, sociale veranderingen kosten tijd.”

Maar, zo redeneert Perkin: Qatar heeft maar wel mooi het WK. “Hiermee laten ze zien dat Qatar een grote rol speelt en niet zomaar kan worden gepasseerd. Het land is zichtbaar geworden.”

Het WK van de Golfregio

Het WK was waarschijnlijk ook een factor in het ontstaan van de regionale ruzie in 2017, denkt Chadwick. “Het WK dat oorspronkelijk het WK van de Golfregio was, werd meer en meer een WK voor Qatar. Aan de andere kant heeft het toernooi ook geholpen bij de oplossing. Andere landen moesten simpelweg een aandeel hebben in het WK. Dubai bijvoorbeeld: daar slapen veel supporters die op de wedstrijddag naar Qatar vliegen. Dat geld moest binnenkomen.”

Tegelijkertijd heeft Qatar de buurlanden nodig. Zo waren Saudische supporters de hoeksteen van het plan om überhaupt de stadions te vullen. Er wonen te weinig mensen in Qatar zelf. Chadwick: “Qatar wist dat het de mensen uit de Golfregio nodig had. Zonder hen ging het nooit werken. Daarom zijn de afspraken met Saudi-Arabië van belang. Het is bekend dat veel Saudi’s op vrijdag naar Doha vliegen om daar het weekend door te brengen.”

Het is niet alleen met het oog op buitenlands beleid dat het WK voor stabiliteit moet zorgen. Juist vanwege de ‘internetgeneratie’ die woonachtig is in Qatar (65 procent van de mensen is onder de 35 jaar), is het WK voor de leidende familie in Qatar van levensbelang. Chadwick: “Er is vrees dat een Arabische Lente 2.0 kan ontstaan. Daarom is juist voetbal zo belangrijk. Geef het volk spelen, sluit ze op die manier als het ware op en men is veel minder geneigd tot het opeisen van allerlei vrijheden.”

Het WK heeft zo voor even voor rust gezorgd in de regio. Al is het de vraag hoe lang dat gaat duren. Perkin: “Uiteindelijk zijn al die landen onwijs ambitieus. Zij zullen alles doen wat in hun macht ligt om de invloed uit te breiden. Sport blijft een speelveld.”

Een vriendelijk gezicht naar de wereld

Chadwick wijst op de houding van Saudi-Arabië tijdens dit WK, met onder meer sjeik Bin Salman die op het ereterras zat te ginnegappen met Fifa-baas Gianni Infantino. “Het was het tweede WK op rij dat dat gebeurde. Dit keer zag je de eigen ambitie er nog doorheen, voor het WK in 2030 bijvoorbeeld.”

Het WK zorgt ervoor dat Qatar krijgt wat het beoogt: een vriendelijk gezicht naar de wereld, met veel blije fans en diplomatie op hoog niveau (ook onder meer minister Helder). Faciliteiten zijn perfect. Er is een nieuwe stad gebouwd: Lusail – waar de finale wordt gespeeld. Er is een gloednieuwe metro, de snelwegen trekken dieper dan ooit de woestijn in en de fans zorgen thuis voor de beste positieve publiciteit denkbaar.

En er is weliswaar een ‘kantoor’ van de Taliban in Doha, maar desondanks is het een stuk veiliger geworden in Qatar. Chadwick: “Qatar heeft zich met een goed WK geprofileerd als een volwaardig speler binnen de internationale gemeenschap. Met het Sheraton-hotel in het hartje van Doha als de diplomatieke hoofdstad van de wereld.”

Lees ook:

Wie op het ereterras naast Infantino verschijnt, heeft daar altijd iets te winnen

Wie tijdens een WK-wedstrijd naast Fifa-voorzitter Gianni Infantino zit, weet vele camera’s op zich gericht. Sportminister Conny Helder mocht dinsdag op het ereterras plaatsnemen.