Gynaecologen: ‘Een zwangere topsporter is een ode aan het vrouwenlichaam’

Wist u dat topsporters in de eerste twee weken van hun menstruatiecyclus sneller bandletsel oplopen? Nee? De meeste vrouwelijke atleten en hun trainers ook niet. In de Nederlandse topsport consulteren sportartsen geregeld specialisten uit het ziekenhuis. Er zijn zogeheten multidisciplinaire overleggen met cardiologen, orthopeden, radiologen en longartsen. Maar pas sinds kort ook met gynaecologen.

Floor Sijbrandij, gynaecoloog in Meander Medisch Centrum, noemt het verbazingwekkend hoe weinig er in de jacht op medailles rekening wordt gehouden met dat wat een vrouwenlichaam anders maakt: de hormonale cyclus en de mogelijkheid om zwanger te worden. Samen met collega Emma Paternotte van het Amsterdam UMC heeft zij daarom anderhalf jaar geleden het netwerk Sport & Gyn opgericht. “Er liggen nog gouden bergen die we met elkaar kunnen ontdekken.”

Gevolgen van het krijgen van een kind

Hoe kun je topsporters met gynaecologische problemen het beste begeleiden? Welke invloed heeft de menstruatie op het vermogen om te presteren? Wat verandert er door het krijgen van een kind, en met welke gevolgen? “We kwamen erachter dat er maar weinig collega’s in Nederland zijn die zich in deze vraagstukken hebben verdiept”, vertelt Sijbrandij.

Eens in de zes weken vindt er nu overleg plaats tussen twaalf gynaecologen (in opleiding) en sportartsen. Ook heeft sportkoepel NOC-NSF Sijbrandij en Paternotte sinds kort omarmd als ‘high performance partners’.

Verlate emancipatiegolf

“Er is op dit moment een transitie gaande”, stelt Paternotte. Ze wijst op het doorbetaalde zwangerschapsverlof dat pas onlangs her en der in sportcontracten wordt opgenomen. Net als in andere beroepen kiezen steeds meer sporters voor de combinatie van loopbaan en gezin. Een soort verlate emancipatiegolf, die voor extra uitdagingen zorgt gezien het fysieke karakter van sport en de masculiene omgeving.

“Er zijn meer mannelijke coaches dan vrouwelijke en het is belangrijk dat die zich bewuster worden van het effect van een cyclus en ook het nut ervan”, zegt Paternotte. “In veel gevallen hebben ze weinig kennis over de hormonale cyclus van hun pupil, laat staan dat zij beseffen hoe die de prestaties kan beïnvloeden.”

Sijbrandij: “Het is opvallend dat praten over menstruatie zelfs in de topsport nog steeds een taboe is, terwijl de cyclus van grote invloed is op de belastbaarheid van de atlete. Ik denk dat als dat normaler wordt, de drempel om een eventuele kinderwens ter sprake te brengen ook omlaag gaat.”

Mannenlijf vormt het uitgangspunt

Er is veel onwetendheid rond dit thema. Minder dan 15 procent van alle wetenschappelijke sportpublicaties gaat over vrouwen. Het mannenlijf vormt doorgaans het uitgangspunt. “Dus we weten er echt nog veel te weinig van”, verklaart Sijbrandij. Sport & Gyn initieert daarom ook onderzoek.

Beide artsen zijn het erover eens dat een zwangerschap, meer dan de bevalling, belastend is voor het lichaam. Een aanslag op het fysieke gestel, noemen ze de negen maanden zelfs. Desondanks geloven ze in moeders met olympische dromen.

Een vrouw die in verwachting is, krijgt een groter bloedvolume. Het hart moet anderhalve liter meer rondpompen. Daarbij wordt het middenrif omhooggeduwd door de groei van de baarmoeder. Dus ook de uitwisseling van lucht in de longen verandert. Hoe intensief mag een sporter dan nog doortrainen? Dat is een van de vele vragen die sporters en sportartsen hebben, weet Sijbrandij.

Niet zwanger durven worden

“Op basis van de beschikbare literatuur lijkt het veilig om tot 90 procent van de maximale hartslag te blijven sporten, en dan bedoelen we veilig voor moeder én kind. Er blijft dan voldoende bloed naar de placenta gaan, waardoor er geen verhoogd risico is op een klein kind of een vroeggeboorte.” Paternotte vult aan: “Die conclusie is wel gebaseerd op onderzoeken met kleine aantallen, want zo lang gebeurt het nog niet dat topsporters zwanger worden. Ook internationaal buigt de wetenschap zich hier pas recentelijk over.”

Die inhaalslag is hard nodig. Het gebrek aan kennis is volgens de gynaecologen niet zonder risico. Te vaak stellen sporters gezinsuitbreiding uit, wat de kans op moeizame zwangerschappen op latere leeftijd of een onvervulde kinderwens vergroot. Ze durven niet zwanger te worden, legt Paternotte uit, vanwege de aanname dat dat niet samen kan gaan met topsport.

“Er werd altijd gedacht dat een zwangere topsporter een verhoogd risico op slechtere maternale en foetale complicaties had. Daarvan zien we nu dat dat eigenlijk wel meevalt, zolang je maar niet maximaal blijft presteren.”

Veel sporters menstrueren niet

Goed beschouwd is een zwangere topsporter dus een ode aan het vrouwenlichaam. Niet alleen het ultieme bewijs van fysieke kracht, maar ook van gezondheid, merkt Sijbrandij fijntjes op. “Deze vrouwen hebben waarschijnlijk een regelmatige cyclus. Helaas zijn er ook veel sporters die niet menstrueren – een teken van een verstoorde energiebalans. Je ziet dat vooral in sporten waar gewicht een grote rol speelt, zoals wielrennen, triatlon, judo en turnen.”

Paternotte: “We hebben nu meerdere onderzoeken lopen naar de beleving van de cyclus. Onder de roeiers die we hebben ondervraagd, top en subtop, menstrueert 30 procent niet.”

Sijbrandij: “We merken dat sommige sporters nog steeds redeneren: ‘hé, ik ben goed bezig, want ik word niet meer ongesteld, dus ik werk hard’. Zij realiseren zich niet hoe schadelijk dat op de lange termijn kan zijn, door botontkalking en hart- en vaatziekten. Bovendien hebben ze ook in het hier en nu meer kans op bijvoorbeeld breuken. We hopen dit met voorlichting tegen te gaan.”

Voorbereiding op een kampioenschap combineren met een baby

Wat dat betreft is er nog een wereld te winnen voor de vrouwelijke topsporters. Ook kersverse mama’s hebben een verhoogde kans op stressfracturen. Daarom is begeleiding van een gynaecoloog wel aan te bevelen, voor wie de voorbereiding op een kampioenschap wil combineren met de zorg voor een baby.

In de periode na de bevalling zit je laag in je oestrogenen, verklaart Sijbrandij. Dat hormoon zorgt voor een sterk bewegingsapparaat. Daarbij verliest een moeder ook veel calcium door het geven van borstvoeding. “Dus dat is wel een risicovollere periode voor een sporter, waarbij een hardloopster meer zal moeten oppassen dan een wielrenster omdat de schokbelasting verschillend is.”

De optimale leeftijd om zwanger te worden is vaak dezelfde als de optimale leeftijd om sportprestaties te leveren. De gynaecologen hopen dat sporters zich steeds meer realiseren dat het een niet ten koste hoeft te gaan van het ander. Sijbrandij: “Hoe jonger het lichaam, hoe groter de kans op een spontane en gezonde zwangerschap. Wij zijn er een groot voorstander van dat ook sporters op tijd moeder worden.” Paternotte: “Een vrouwenlijf kan zo enorm veel aan en is zo flexibel. Dat is echt bijzonder.”

Lees ook:

Schoonspringen zal fysiek nooit meer business as usual zijn voor Inge Jansen

Opeens raakte ze haar oriëntatie kwijt als ze door de lucht vloog. Het lichaam van schoonspringster Inge Jansen is door haar zwangerschap veranderd. ‘Het is heel anders dan terugkomen na een blessure.’