Geen onveilig gevoel in de Vrouwen Eredivisie, wel wangedrag

Als Maud Roetgering, speelster van FC Twente, zich wat had aangetrokken van iedere seksistische opmerking, dan was haar carrière al lang geleden voorbij geweest. “Wij voetbalsters moeten keihard vechten voor dezelfde rechten als mannen. Dat zie je in geen andere sport zo heftig terug. Op dagelijkse basis lopen wij er tegenaan dat we niet serieus genomen worden.”

Voor het eerst is er onderzoek gedaan naar het sociale klimaat in de Vrouwen Eredivisie, tegen de achtergrond van de zorgen die er topsportbreed leven over inclusie en grensoverschrijdend gedrag. Het Mulier Instituut presenteert dinsdag de uitkomsten. Geen van de respondenten zegt zich onveilig te voelen, wel geeft de meerderheid aan (zes op de tien) dat ze zelf te maken hebben gehad met pesten, discriminatie, intimidatie en/of machtsmisbruik – minimaal één keer in het seizoen 2021-2022.

‘Iedereen lesbisch’

“Voetbal is een masculiene wereld”, zegt Roetgering. “Als je daar als feminiene sporter in terechtkomt, krijg je te maken met vooroordelen. Daarbij heeft het vrouwenvoetbal ook niet het meest vrouwelijke imago. Dus horen we dat ‘iedereen wel lesbisch zal zijn’ en dat we ‘dikke konten’ hebben. Het is duidelijk dat onze sport zich in een gigantisch tempo ontwikkelt, maar het beeld verandert niet in hetzelfde tempo mee.”

Ongeveer een kwart van de respondenten vindt dat er te weinig aandacht is voor het tegengaan van onwenselijk gedrag. De online vragenlijst van het Mulier Instituut is eind vorig jaar onder alle 230 speelsters van de eredivisie uitgezet. Uiteindelijk hebben 45 voetbalsters ‘m ingevuld. Volgens onderzoeker Agnes Elling is een responspercentage van 20 procent niet laag. “Omdat de groep respondenten wel klein is, presenteren we de resultaten vooral in absolute aantallen.”

De sportvrouwen geven aan dat ze tijdens hun carrière vooral voorlichting hebben gehad over een gezonde leefstijl, doping en matchfixing: respectievelijk 31, 28 en 26 speelsters antwoorden daar bevestigend op. Over thema’s die te maken hebben met ongewenst gedrag zijn ze veel minder onderricht, zoals discriminatie (5) en machtsmisbruik (2). “Dat is best wel raar”, stelt Elling, “want juist op dit vlak kan aan de voorkant veel voorkomen worden.” De speelsters zouden graag zien dat zowel zij als de trainers meer voorlichting krijgen over seksuele intimidatie en andere vormen van grensoverschrijdend gedrag.

Is er angst?

Met de stelling ‘in de Vrouwen Eredivisie komt intimidatie en/of machtsmisbruik regelmatig voor’ zijn slechts zes respondenten het oneens. Claudia van den Heiligenberg van spelersvakbond VVCS verbaast dat niet. Zo vertelt de oud-speelster van het Nederlands team en Ajax dat er vorig seizoen meerdere meldingen zijn gedaan over intimiderend gedrag ‘binnen een bepaalde club’. Ze wil niet zeggen welke. De KNVB heeft de club daarop aangesproken en de meldingen werden doorgestuurd naar het Centrum Veilige Sport Nederland (CVSN). “Dit seizoen was er weer zo’n zaak, maar toen waren de speelsters niet bereid zich officieel te melden. Is dat omdat er angst is of weten ze niet waar?”

“Wat het ook lastig maakt, is dat in deze competitie heel veel jonge vrouwen spelen. Een meisje van zestien dat tegenover een bestuur of coach zit, kan zich snel geïntimideerd voelen. Misschien zou er altijd een ouder of begeleider bij aanwezig moeten zijn.”

Een van de respondenten schrijft in haar toelichting: ‘enorm machtsmisbruik door de trainer en niet bij iemand van de club terecht kunnen’. Van den Heiligenberg vindt dat een herkenbare uitspraak. De ‘meldstructuren’, constateert ook het Mulier Instituut, zijn onvoldoende bekend en zichtbaar.

Meldpunten die niemand kent

Slechts de helft van de speelsters weet dat er op haar club een vertrouwenscontactpersoon actief is. Zes voetbalsters antwoorden zelfs ontkennend op de vraag of er zo iemand binnen de eigen vereniging is, terwijl alle clubs in de Vrouwen Eredivisie zo’n vertrouwenscontactpersoon hebben. Ook zijn maar een paar speelsters op de hoogte van dezelfde functionaris binnen de KNVB (4 respondenten) en weten nog minder (3) van het bestaan van het Centrum Veilige Sport Nederland.

Van den Heiligenberg noemt dat zorgelijk. “Wat heb je aan meldpunten als niemand ze kent? Alle subsidie van het ministerie gaat op dit terrein naar het CVSN. Zou het niet beter zijn om dat geld per sport te verdelen? Dan zijn de lijntjes veel korter.” Wat dat betreft is ze ook benieuwd wat de KNVB met deze uitkomsten gaat doen. “Het is een licentie-eis vanuit de bond dat iedere club een vertrouwenscontactpersoon heeft. Kennelijk zijn die onvoldoende zichtbaar. Hoe wordt dat gecontroleerd? Een goed moment om samen met de KNVB te kijken wat we hiermee kunnen doen.”

Grensoverschrijdend gedrag, in al z’n verschijningsvormen, blijft een lastig thema. Het is wel duidelijk dat in de topsport de risicofactoren hoog zijn. Er is van nature een bepaalde hiërarchie, het is een wereld met een grote aantrekkingskracht, die heel prestatiegericht is, met veel kleedkamers en douches bovendien.

“Het blijft een grijs gebied”, erkent Van den Heiligenberg. “Wat de ene speelster bijvoorbeeld als intimidatie ziet, ervaart een ander niet zo. Dat maakt het ook zo lastig om te bespreken.” Onderzoeker Elling vult aan: “Het zit vaak op het randje”. Het is met name de ernst van de incidenten die volgens haar de op het eerste gezicht tegenstrijdige uitkomst verklaart: geen onveilig gevoel, wel wangedrag.

Vrouwonvriendelijke scheidsrechter

Een speelster geeft als voorbeeld van discriminatie de vrouwonvriendelijke manier waarop een scheidsrechter communiceert. Machtsmisbruik ervaren de voetbalsters het vaakst vanuit de staf: coach en trainer. Schelden en pesten juist vanuit tegenstanders, omstanders en ook teamgenoten. Een respondent laat weten dat niet persoonlijk op te vatten, ‘omdat het bij de voetbalemoties hoort’.

In het verlengde daarvan plaatst Elling een kanttekening bij het feit dat niemand aangeeft zich onveilig te voelen. “Uit andere onderzoeken weten we dat je in de topsport wordt gesocialiseerd. Je denkt dat iets erbij hoort op dat niveau. Daarom worden er ook geregeld pas achteraf dingen gemeld.” Zij vindt dat er al vraagtekens geplaatst moeten worden bij de neutrale categorie: vijf respondenten hebben dat vakje aangekruist bij de vraag of ze zich veilig voelen in de huidige voetbalomgeving. “Die aarzeling geeft aan dat het dus wel beter moet.”

Desalniettemin is het opmerkelijk dat niemand zich onveilig zegt te voelen, gezien ook de affaire-Overmars bij Ajax en recente schandalen in andere landen. In de VS bijvoorbeeld werd afgelopen oktober bekend dat meerdere coaches in de National Women’s Soccer League zich schuldig hebben gemaakt aan emotioneel misbruik en seksueel wangedrag.

Roetgering denkt dat het vrouwenvoetbal in Nederland gemoedelijker is. “In Amerika gaat er veel meer geld in om. Als de belangen zwaarder wegen, komt er vaak een sterkere leiding en dus meer ruimte voor wangedrag. Wij willen professioneler worden, maar daar zijn we nog niet.”

Het enige meisje op de voetbalclub

Het tegengaan van seksisme door clubs en bond beoordelen de respondenten als minder goed dan het ontmoedigen van racisme en de acceptatie van homo- en biseksualiteit. Roetgering is niet verrast. “De soms schurende man-vrouw-verhouding is veel minder prominent in beeld.”

Hoe ze daar zelf mee heeft leren omgaan? “Ik kom nog uit de tijd dat ik het enige meisje op de voetbalclub was”, vertelt de 30-jarige. “Ik weet niet anders. Het is niet altijd leuk geweest, maar als iets vaak gebeurt dan laat je het van je afglijden. Dan hoor je het op een gegeven moment niet eens meer. Maar eigenlijk is die gewenning erg, want het is natuurlijk niet normaal.”

Lees ook:

Merel van Dongen: Grenzen worden overschreden omdat we vrouw zijn, niet vanwege de jacht op goud

Ook in het vrouwenvoetbal stapelen de misbruikaffaires zich op. Vorige week Amerika, vorige maand Spanje en Ajax. International Merel van Dongen legt uit wat haar sport uniek maakt. ‘Wij zitten in een mannenbolwerk, dat brengt allerlei problemen met zich mee.’