Freek de Jonge: ‘Als Nederland het WK wint, zal er altijd een vieze geur aan blijven hangen’

Sporttoernooien in repressieve landen roepen vaak verontwaardiging op. Ook bij BN’ers. Sommigen beginnen zelfs een campagne. Deel zes van een serie in aanloop naar het WK voetbal in Qatar, waarin Freek de Jonge en Erik van Muiswinkel hun mening geven.

Je kunt de klok erop gelijkzetten. Zodra een dictatoriaal land een groot sportevenement mag organiseren, roept er wel een BN’er op tot een boycot.

Soms zijn het columnisten, zoals Bas Heijne die tegen de Winterspelen van 2014 in Sotsji ageerde vanwege de Russische antihomowet. Of oud-sporters. Zo riep John van ’t Schip na ‘MH17’ op tot een boycot van het WK voetbal 2018 in Rusland. De acties van enkele cabaretiers zijn echter het meest memorabel. In 1978 kwamen Freek de Jonge en Bram Vermeulen met de campagne ‘Bloed aan de Paal’, waarin ze opriepen tot een boycot van het WK in het Argentinië van dictator Videla. Erik van Muiswinkel voerde in 2008 een vergelijkbare campagne tegen de Zomerspelen in China. Dit jaar kwam Freek de Jonge opnieuw met een petitie, nu voor een boycot van Qatar. Hij kreeg 20.000 handtekeningen, de helft minder dan in 1978.

Iets nieuws

“Toch heb ik nu meer draagvlak”, meent De Jonge. “Ik denk dat 80 procent van de Nederlanders eigenlijk tegen een WK in Qatar is. Maar veel mensen snakken in deze moeilijke tijd naar de ontsnapping die voetbalwedstrijden bieden.”

Destijds was een campagne voor een sportboycot iets nieuws, herinnert hij zich. “De KNVB, spelers, sportpers, niemand was erop voorbereid. Ineens ging het niet meer alleen over sport, maar ook over wie belang had bij het WK, wie eraan verdiende, en wie juist niet. Het misbruiken van sportevenementen voor propaganda bestond echter al langer. De nazi’s deden dat al in 1936. Toch was iedereen verrast.”

Hoongelach en nationale kop-van-jut

En vooral waren veel mensen het er niet mee eens. “We kregen veel hoongelach. Zelfs Wim Kok, destijds FNV-voorzitter, steunde ons niet. Terwijl Argentijnse vakbonden enorm onder druk stonden van het Videla-regime.”

Ook Van Muiswinkel had in 2008 het idee een ‘nationale kop-van-jut’ te zijn. “Mensen stelden me in een kwaad daglicht en trokken mijn integriteit in twijfel. Je moest sporters hiermee niet lastigvallen.”

Maar de tijd is voorbij dat atleten na hun loopbaan een sigarenzaakje moeten beginnen om rond te komen, zegt Van Muiswinkel hoofdschuddend. “De meeste sporters zijn hoog opgeleid en gaan na hun sportcarrière het lezingencircuit in. Voor veel geld vertellen ze hun toehoorders hoe die moeten leven. Topsporters verkopen zichzelf als rolmodellen. Maar als je kritische vragen stelt over China of Qatar, zeggen ze van niets te weten. Alsof ze alleen op aarde zijn om sportprestaties te leveren. Dat slaat nergens op. Rolmodellen zwaaien niet met een vlag tijdens de openingsceremonie in Peking.”

Een boycot door sporters zou als een bom inslaan

De Jonge gooit het over een andere boeg en zegt dat er voor sporters geen eer te behalen valt in Qatar. “Mocht Nederland het WK winnen, dan zal er altijd een vieze geur aan blijven hangen. Ook medaillewinnaars op de Spelen van 1936 kregen jaren later nog verwijten nazipropaganda te hebben gemaakt. Je kunt beter thuisblijven.”

Welk argument ook gebruikt wordt, weinig sporters lijken er gevoelig voor te zijn. En of een boycot werkelijk verschil maakt, is de vraag. Zelfs Amnesty en Human Rights Watch zeggen niet dat sporters moeten thuisblijven. De Jonge ziet dat anders. “Na het WK van 1974 was Nederland een voetbalgrootmacht. Als Oranje niet naar Argentinië was gegaan, zou dat als een bom zijn ingeslagen. Andere landen waren misschien wel gevolgd, en wellicht zou het WK dan zijn afgelast. Het kan soms snel gaan in de opportunistische sportwereld. Kijk hoe Rusland dit jaar razendsnel aan de kant werd geschoven.”

Van Muiswinkel noemt de Nederlandse hockeysters als voorbeeld. “Als zij in 2008 niet naar China waren gegaan, was dat toernooi enorm gedevalueerd. Wekenlang zou het over niets anders zijn gegaan. Natuurlijk is China daar gevoelig voor. De Chinese ambassadrice in Den Haag schreef in 2008 in de Volkskrant dat ik met mijn actie China had beledigd. Als het regime al zo reageert op een stompzinnig cabaretiertje, hoe reageren ze dan op een sportboycot?”

Cricket in Zimbabwe

Kritiek kreeg Van Muiswinkel in 2008 ook van Ephimenco. De Trouw-columnist noemde hem ‘een charlatan’ die eerder nog anders leek te denken over sportevenementen in dictaturen. Want was hij niet dezelfde Van Muiswinkel die in 2003 over een boycot van het WK cricket in het Zimbabwe van Mugabe zei dat dat toch geen ‘zoden aan de dijk’ zou zetten?

Dat had hij niet moeten zeggen, vindt Van Muiswinkel nu. “Ook toen had ik al moeite met het evenement. Wat onder andere meespeelde was dat Mandela tegen een boycot was. En wie ben ik om te zeggen dat hij het verkeerd zag. Ik zei toen echter ook al dat cricketers zich moesten uitspreken tegen het Mugabe-regime.”

Smartphones thuislaten

Ook De Jonge was na 1978 niet altijd voor sportboycots in dictaturen. Twee jaar later vond hij dat sporters wel naar de Zomerspelen in Moskou moesten gaan. “Met Harry Mulisch ben ik toen zelfs een comité begonnen. De westerse boycot heeft mensenrechten meer kwaad gedaan dan goed. De Sovjet-Unie raakte verder geïsoleerd.” Om dezelfde reden was hij ook tegen de actie van Van Muiswinkel in 2008. “Ook China zou zich door zo’n boycot verder afzonderen. Dat moet je voorkomen.”

Bij Qatar ligt dat anders, meent De Jonge. “Dat landje is een westerse bondgenoot, net als Argentinië in 1978 waar het regime door de CIA werd gesteund. Dan heeft een krachtig statement impact. Neemt niet weg dat de Chinese mensenrechtenschendingen verschrikkelijk zijn. Aan de olympische medailles die atleten er wonnen zal evengoed altijd een onsmakelijke geur blijven hangen. Dit jaar moesten de winter-olympiërs hun smartphones zelfs thuislaten, omdat China die anders zou hacken. Dan moet je je toch eens achter de oren krabben of het je dat allemaal waard is.”

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, www.fondsbjp.nl.

Lees ook:

Sport en politiek: een gedwongen huwelijk, of strikt gescheiden?

Een WK in Qatar? Waarom niet? Sport en politiek zijn immers strikt gescheiden zaken, vinden velen. Is dat wel zo? Deel één van een serie over sport en mensenrechten in aanloop naar het WK in de woestijn.

Voetballers zouden niet naar Qatar moeten gaan, vinden deze gevluchte activisten

Moet je een sportevenement in een land met een repressief regime boycotten of niet? Activisten uit die landen zelf vinden vaak van wel. Deel twee van een serie over sport en mensenrechten in aanloop naar het WK in Qatar.