Zie de sms’jes van Rutte niet als ambtelijke stukken, maar als gewone, kleine gesprekjes

Zal het wissen van sms’jes Rutte worden vergeven als hij voor de hemelpoort staat? Het kan zijn dat degene die daarover gaat, meedogenloos is en hem iedere fout, hoe klein ook, aanrekent. Maar de kans lijkt me groter dat de poortwachter vergevingsgezind is en snapt dat Rutte berichtjes aan familie of jarige collega’s niet aan de openbaarheid wilde prijsgeven. God is alwetend en alziend leerde ik als kind, maar onfeilbaar hoefden we niet te zijn.

Nu God heeft plaatsgemaakt voor journalisten en politici die ook alles willen weten en zien, staan ambtenaren en bestuurders vrijwel dagelijks voor een hemelpoort. Met een beroep op de Wet op de openbaarheid van bestuur en de Archiefwet kunnen pers en politiek eisen dat niet alleen bestuurlijke documenten, maar ook al het sms- en Whatsappverkeer wordt opgeslagen en achteraf kan worden ingezien.

Dat die wetten werden opgesteld voordat er smartphones waren, doet er voor hen niet toe. De Raad van State is daar gelukkig coulanter in, ontdekte Jesse Frederik van De Correspondent. Twee jaar geleden oordeelde de Raad van State dat dit soort berichten weliswaar onder deze wetten vallen, maar dat dit niet betekent dat ze niet mogen worden gewist. Rutte handelde daarom niet in strijd met de wet, concludeert Frederik.

Betrouwbaarheid was lange tijd een kwestie van gezag

De media en politici die vorige week de premier onder vuur legden, lijken dat oordeel of niet te kennen of naast zich neer te leggen. Alles wat met bestuur te maken heeft, zo stellen zij, moet worden bewaard en gearchiveerd. De achtergrond daarvan is het idee dat je slechts dan kunt weten of een bestuurder betrouwbaar is als je achteraf over alle informatie over zijn of haar handelen beschikt.

Is dat wel zo? Betrouwbaarheid was lange tijd een kwestie van gezag en daarmee gebaseerd op afkomst of bezit. Met de opkomst van de representatieve democratie veranderde dat. Gezag werd iets wat aan iemand kon worden toebedeeld. Wie in een vertegenwoordigend lichaam werd verkozen kreeg het vertrouwen van de kiezers om een aantal jaar de kar te trekken.

Dat stabiele vertrouwen staat, zeker sinds de door Pim Fortuyn geproclameerde ‘Puinhopen van Paars’, onder druk. Aanhangers van de directe democratie, waaronder PVV en Forum voor Democratie, zetten sindsdien in op de verdere ondermijning van het stabiele vertrouwen in de instituties en politiek. Niet gezag, maar informatie en transparantie zou de basis voor vertrouwen moeten zijn.

We verliezen de ruimte om dingen uit te proberen

Het risico van die verregaande transparantie is dat de democratie er niet beter, maar slechter door gaat functioneren. In haar boek Reclaiming Conversation laat digitale-media-expert Sherry Turkle zien wat we kwijtraken als we alles zichtbaar maken, online zetten of in databases opslaan: we verliezen de ruimte om te spelen, dingen uit te proberen en te improviseren zonder dat alles meteen perfect hoeft te zijn. De term ‘achterkamertjespolitiek’ suggereert dat menselijke gesprekken pas dan betrouwbaar zijn als er pers of camera’s bij zijn, maar veel van die gesprekken helpen om compromissen te bereiken of tot creatieve oplossingen te komen.

Sms’jes zijn onderdeel van de menselijke conversatie. Het zijn geen ambtelijke stukken, maar kleine gesprekjes die net als gewone gesprekjes eraan bijdragen om in een goede sfeer met elkaar samen te werken. In een representatieve democratie is controle van politici een groot goed, maar dat betekent niet dat zij niet zelf kunnen beoordelen welke berichten het waard zijn om te worden bewaard. Ook daarvoor hebben we ze gekozen.