Weer is er een Egyptische Kopt vermoord, maar dit keer niet door IS

In de vroege zondagochtend van 29 juli worden de monniken in het afgelegen Noord-Egyptische woestijndorp Wadi Al-Natroun wakker met luguber nieuws. De bejaarde bisschop Epiphanius, het hoofd van het St. Macarius klooster, is naast zijn kamer gevonden in een plas bloed. De achterkant van zijn schedel lijkt ingeslagen met een zwaar voorwerp.

De Koptische gemeenschap van Egypte reageert geschokt. Bisschop Epiphanius is een bekend figuur, volgens paus Tawadros II geliefd om zijn bescheidenheid en wijsheid.

Egyptische media speculeren meteen. Is dit weer een aanslag op Kopten? Sinds de aanslagen van Islamitische Staat op Koptische kerken in april 2017 en december 2016 staat de gemeenschap op scherp. Bij die laatste aanslag, kort voor Kerst, op de Sint Marcus kathedraal in Caïro kwamen 25 mensen om het leven. Een paar maanden later, op Palmzondag, kosten twee aanslagen op kerken in Tantra en Alexandrië 44 mensen het leven.

Maar onderzoek naar de dood van bisschop Epiphanius brengt al snel een heel ander conflict aan het licht: ruzie tussen de volgelingen van twee rivaliserende geestelijken. Egyptenaren, Kopt of moslim, wisten daar niets van, omdat de kloosters alleen toegankelijk zijn voor de monniken. Zo ook in het St. Macarius klooster in de westelijke woestijn, dat het strijdtoneel is geworden van het conflict.

Explosie

Volgens Samuel Tadros, een Koptische analist, woedt de ruzie al decennialang. Hij waarschuwde in een tweet: 'Een explosie zal snel komen'. De macht binnen de Koptische kerk blijkt minder gecentraliseerd dan het lijkt. De kloosters liggen vaak afgelegen en hebben veel onafhankelijkheid. Ook financieel: de monniken hebben landbouwgrond en verhandelen producten van het land.

Halverwege de vorige eeuw ontstond een ideologische scheiding binnen de kerk. De geestelijke Matta el-Meskin sprak zich toen uit voor spirituele hervorming. Hij vond dat de kerk zich minder met politieke en maatschappelijke zaken moest bemoeien en enkel stervelingen naar God moest leiden.

Een van zijn volgelingen, Shenouda III, had persoonlijke problemen met Matta el-Meskin en was het ideologisch niet met hem eens. Hij scheidde zich af en volgde een meer traditionele koers.

In 1971 werd Shenouda III paus van de Koptische kerk. Hij kreeg onmiddellijk onenigheid met president Anwar Sadat. Die vroeg Matta el-Meskin om de ruzie op te lossen. Maar dat verzoek gooide juist olie op het vuur bij de paus, die vreesde dat de president hem zou vervangen. Na de dood van Sadat in 1981 keerde de Koptische kerk zich tegen Matta el-Meskin. Zijn boeken werden verbannen uit de bibliotheken van de kerk. El-Meskin zonderde zich af en werd tot zijn dood in 2006 abt van het St. Macarius klooster: de plek waar bisschop Epiphanius aan zijn einde kwam.

Metalen paal

Het klooster werd overspoeld door volgelingen van El-Meskin. Daarop besloot paus Shenouda III veel van zijn volgelingen naar het klooster te sturen. Daar loste hij het probleem niet mee op. Dat werd pijnlijk duidelijk tijdens zijn bezoek aan het klooster in 2009. De paus wilde dat alle monniken de qalansuwa zouden dragen, een orthodox hoofddeksel. Maar veel monniken in het klooster weigerden dit: Matta el-Meskin droeg die ook niet.

Is deze richtingenstrijd dan de achtergrond voor de moord op Epiphanius? Volgens lokale media wel. Kort na de moord werd monnik Isaiah al-Makari uit de kloosterorde gezet. Een paar dagen later werd hij gearresteerd en bekende hij dat hij met een metalen paal het hoofd van de bisschop had ingeslagen. Een andere monnik sneed de polsen van de bisschop door en sprong daarna van het hoogste gebouw in het klooster. Hij overleefde, en in het ziekenhuis werd ook hij gearresteerd.

Beide jonge monniken zouden bij de stroming van Shenouda III horen, terwijl bisschop Epiphanius bij die van Matta el-Meskin hoort.

Verraderlijke Judas

Ook de huidige paus Tawadros II, die aangesteld werd na de dood van Shenouda in 2012, heeft sympathieën voor het gedachtengoed van El-Meskin. Tawadros II maakte Epiphanius abt van het St. Macarius klooster en gaf hem de opdracht daar iets te doen aan de ruzie. Dat zou hem duur zijn komen te staan.

Volgens Paus Tawadros II is er niets aan de hand en heeft de kerk niets te verbergen. Hij benadrukte dat in iedere gemeenschap wel een 'verraderlijke Judas' te vinden is.

Maar de ongekende maatregelen die de heilige synode, de hoogste autoriteit van de Koptische kerk, na de moord aankondigde, vertellen een heel ander verhaal. De kerk is per direct gestopt met het aannemen van nieuwe monniken in kloosters. Een jaar lang zullen er geen nieuwe monniken intreden. En drie jaar lang worden er geen nieuwe priesters gewijd. Ook worden geen nieuwe kloosters meer gebouwd. Zonder toestemming mogen monniken niet meer het klooster verlaten en ze mogen geen donaties aannemen.

Monniken krijgen een maand de tijd om hun social-media-accounts te verwijderen. Een dag later gaf paus Tawadros II het voorbeeld door zijn pagina op Facebook te sluiten.

Al die maatregelen lijken erop gericht te zijn de paus de touwtjes weer stevig in handen te geven. Zoals de Egyptische journalist Shadi Luis schreef: "Wat ook uit het onderzoek komt, de kerk zal de moord gebruiken om de rebellie tegen te gaan waarvan het klooster jarenlang symbool is geweest."

Lees ook:

Kopten in Egypte zijn bang en voelen zich onbeschermd

De aanslag in Egypte vorige week, waarbij 29 Kopten omkwamen, is er een in een lange reeks. Pater Kirollos: 'Er wordt na elke aanslag veel beloofd, maar er gebeurt niets.'