Wat kan advent ons leren over de coronacrisis en het wachten op een vaccin?

De Adventstijd - die net begonnen is - is een tijd van verwachting. Wat kan Advent ons leren in de coronacrisis, waarin we met z'n allen wachten op een vaccin en verlichting van de maatregelen?

Afgelopen zondag is de adventtijd begonnen: voor christenen een periode van inkeer en verwachting, waarin ze tot aan Kerstmis uitkijken naar de komst van de Verlosser. Ondertussen kijkt de hele wereld uit naar de komst van de lang aangekondigde vaccins. Vaccins die hopelijk een einde zullen maken aan de coronapandemie en ons bevrijden uit onze lockdown. Het kan niet anders of deze twee vormen van verwachting zullen de komende zondagen vanaf de kansels vergeleken worden. Maar wat hebben ze precies met elkaar te maken, die hoop op een vaccin en de verwachting van advent?

Alain Verheij, theoloog en schrijver, heeft afgelopen zondag op de preekstoel die relatie al gelegd. “Ik ging voor in een bijzondere dienst: een dienst speciaal voor risicogroepen. Normaal gesproken zitten er dertig mensen in de kerk, en de rest volgt het thuis via zoom. Maar dit keer waren juist de kerkleden uitgenodigd die extra risico lopen, door hoge ouderdom of chronische ziekte. Wie dus het afgelopen half jaar enkel via zoom de diensten mee kon maken, kon er nu bij zijn, in deze dienst met extreem strakke hygiënemaatregelen. En toen de eerste adventskaars aangestoken werd, heb ik ook oprecht gezegd dat we dit jaar extra behoefte hadden aan dit adventskaarsje. We weten meer wat duisternis is, dus we hebben ook meer behoefte aan licht.”

Matthias Smalbrugge, hoogleraar Europese cultuur en christendom aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, is huiveriger voor een te snelle vergelijking. “Ik wil hier toch wel wat kanttekeningen bij maken. Ik weet wel dat in veel kerken advent wordt gezien als het aftellen naar Kerst: nog vier kaarsen, drie, twee, een en dan is eindelijk het feest van het licht. Op die manier bezien lijkt het inderdaad op hoe wij nu allemaal wachten op een coronavaccin. Maar verwachting is toch echt iets anders. Verwachting gaat over durven kijken met je hart en je ziel, juist als er heel weinig uitzicht in je leven is. En dat uitzicht is er in ons leven nu eenmaal vaak niet.

“Maar juist als we ons zorgen maken, is er nog de vraag: wat kunnen we nog wel doen? Dat is wat anders dan aftellen tot het vaccin komt. Want als we dit hebben gehad, is het wachten op de volgende catastrofe. Verwachting koesteren we juist omdat we ontstellend veel niet goed kunnen maken in het leven.”

Verheij: “Ik pleit er ook niet voor om alleen maar naar corona te kijken. Isolatie, rouw en ziekte zijn er altijd al geweest. En als we dramatisch beweren dat we door deze pandemie eindelijk advent gaan begrijpen, dan denk ik: als je het journaal goed volgt kun je ieder jaar opnieuw diepgaand advent vieren. Er woedt altijd wel een ramp, dichtbij of ver weg. Die adventskaarsjes steek je dan ook niet alleen aan voor je eigen verwerking van de quarantaine, maar ook voor het lijden van de hele wereld. In die zin is het adventsverhaal universeler, groter, en tijdlozer dan mijn levenssituatie. Het gaat over het lijden van alle mensen en de hele natuur. Het kerstverhaal is een soort wrap up van de hele Hebreeuwse Bijbel waar constant uitgezien wordt naar verlossing uit slavernij, ballingschap, oorlog, dakloosheid, armoede, honger. Dat alles is duister en er wordt uitgezien naar een licht. En het Kerstkind is symbool van dat licht.”

Smalbrugge: “Maar is het Kerstkind dan de oplossing van al die problemen? Achter zo’n aftelbare verwachting schuilt wat mij betreft een instrumenteel verlossingsbegrip. Zoals het vaccin de pandemie oplost, zou Jezus al onze problemen oplossen? Dat is wat mij betreft veel te passief, alsof redding draait om wat ons aan geluk of ellende overkomt, en niets te maken heeft met onze houding daarin. Adventsverwachting is geen weersverwachting, geen voorspelling dat de zon binnenkort weer gaat schijnen. Het gaat om de vraag over het hier en nu: als ik niets meer kan, wat kan ik dan nog?

“God levert geen Messias die het even opknapt. Wat de Messias doet is: mens worden en temidden van het lijden een zinvol leven leiden. Dat is de uitnodiging van het leven van Jezus. Niet aan het lijden ontsnappen, maar in dat lijden zin vinden.”

Verheij: “Zo zie ik dat ook wel. Advent gaat om onze houding ten opzichte van het lijden in het hier en nu. Om hoe we nu hoopvol in het leven kunnen staan. Met advent besluiten we om ons niet te laten leiden door de dreiging, maar door een focus op wat er nu allemaal nog wél kan. Tegelijkertijd wil ik dat langetermijn-uitzicht niet los laten. Advent is voor mij ook de stugge belijdenis dat elke tiran die je nu vreest, op een dag lachwekkend zal zijn.

“Herodes was ooit zo ongeveer de engste man van de wereld. Nu is hij vooral iemand voor de leuke verhaaltjes, en we kunnen over zijn archeologische resten heen lopen. Dat zal met corona ook gebeuren. Er is geen tiran die onverslaanbaar is. Dat is de manier van leven die advent met zich meebrengt.”

Smalbrugge: “Als we maar niet passief gaan aftellen naar een vaccin of naar Kerst, alsof die ons gaan verlossen. Dat mondt alleen maar uit in een teleurstelling. Wij leven misschien zo’n tachtig, negentig jaar. In die tijd moeten we zin en betekenis vinden. De vraag is dus: hoe geven wij ons leven nu zin, in deze omstandigheden? “Dat kunnen we doen aan de hand van waanzinnige mensen als Jezus, in wie wij menen te zien wat wij kunnen als zelfs God niets kan. Maar Kerst is niet de oplossing van advent. Ook als we straks Kerst vieren blijft het nog altijd advent.”

Lees ook:

De onverdraaglijke vertwijfeling achter het oorverdovende kabaal

‘Ja, er waren koren van engelen. Maar de reikwijdte van het geweldige toneel was bewust beperkt, slechts te horen voor een paar verdwaalde herders ergens ver weg in de steppen. Alsof het ‘Weihnachtsoratorium’ opgevoerd wordt in een sloppenwijk. Een ster was er ook aan het firmament, groots aanwezig in het heelal. Slechts een drietal verdwaasde, wereldvreemde wijzen viel het op. De grootste boodschap ooit in deze wereld kwam zonder tumult.’ Lees hier de Adventscolumn van Welmoed Vlieger.