Wat is het geheim van een goede preek?

Claartje Kruijff, predikante en voormalig Theoloog des Vaderlands

“Wat maakt een preek een goede preek? Ik vind dat een spannende vraag. Een goede preek brengt de luisteraar naar een andere ruimte. De preek zet als het ware een luikje open naar een andere manier van kijken. Het helpt als de predikant zichzelf ook ter discussie durft te stellen. Dat hij, net als Jakob, worstelt met de woorden, maar de eigen zegen toch kan ervaren. Preken die mij raken en inspireren zijn ­altijd afkomstig van predikanten die de oude woorden diep in hun hart bewaren. In de stem van die predikanten hoor je een geloofservaring, doorleefd en echt, waardoor je denkt: dit wil ik ook geloven. Dat inspireert me.”

“De impact van een preek is ook sterk afhankelijk van de toestand van de luisteraar. Soms zit je als luisteraar in rustig vaarwater, maar het kan ook zo zijn dat je verdrietig bent, of boos. Ik voel me door een goede preek steviger op mijn plaats gezet, maar ook herkend en verruimd. De ontmoeting met de tekst creëert een soort nieuwe handelingsruimte, waarmee je verder kunt.”

“Onlangs was ik bij een kerkdienst in Naarden-Bussum, waar een emeritus predikant een schitterende preek hield. Ik weet nog dat ik dacht: wat is het toch jammer dat we hier nou maar met dertig mensen zitten. Ik zat met die frustratie. Toen zei hij tegen me: bij de ­juwelier is het ook nooit druk. Wat een geestige manier om te zeggen dat kwaliteit los staat van populariteit.”

Ciska Stark, predikante en directeur Onderwijs aan de Protestantse Theologische Universiteit in Kampen

“Een preek is onlosmakelijk verbonden met een specifiek publiek. Het is daarom heel moeilijk om een preek puur op inhoud te beoordelen. Want hoewel je wel voor een breed publiek kunt schrijven, is een goede preek altijd maatwerk voor de situatie en de context waarin ze gehouden wordt.”

“Een goede preek heeft in elk geval drie kenmerken: ze zit retorisch goed in elkaar en ze is aangenaam om naar te luisteren, met gebruik van passende voorbeelden en mooie stijlfiguren. Een goede preek is daarnaast aansprekend qua inhoud en nodigt mensen uit om te onderscheiden waar het vandaag op aankomt in geloof en leven.”

“Daarom is het belangrijk dat een preek de luisteraar voorziet van taal en verbeelding voor het geloof. Onze ervaringen worden belicht vanuit het Woord van God. Dat is ook een oefening in het gebruik van een gemeenschappelijke geloofstaal. Daar is ­behoefte aan, mensen hebben weinig woorden voor hun geloof.”

“Als je de prediking puur en alleen ziet als het overdragen van de waarheid Gods, en tegen de luisteraar zegt ‘dit wordt er van u verwacht’, dan is een preek eenrichtingverkeer. Zelf zie ik de preek eerder als uitnodiging aan mensen om in de spiegel van het Bijbelgedeelte te kijken. Ik hoef hen niet overtuigen van mijn waarheid, maar ik wil ze uitnodigen om mee te kijken, in gesprek te gaan over wat de tekst en misschien God zelf hen in de situatie van hun dagelijks leven te zeggen heeft.”

Alain Verheij, theoloog en schrijver

“Ik ben gereformeerd opgeleid, dus ik heb een vrij traditionele opvatting over de preek. Het uitgangspunt is de te ­lezen bijbeltekst: die laat ik in gesprek gaan met mijn karakter, mijn ontwikkeling, en de belevenissen van die week. Als predikant moet je de brug zijn tussen de oude tekst en de kerkgangers.”

“Voordat ik theoloog werd, heb ik ­geschiedenis gestudeerd, ik ben gek op verhalen vertellen. Elke bijbeltekst is ook een verhaal. Omdat ik de hele week met zo’n tekst bezig ben, heb ik daar zelf ook een persoonlijke relatie mee. Bij een goede preek herkennen mensen zichzelf in wat ik vertel, en gaat het voor ze leven. Dat is overigens subjectief: achteraf hoor ik vaak dat de preek mensen doet denken aan situaties in hun eigen leven. Gods woord wordt dan gehoord. Als predikant wil ik de luisteraars niet van iets overtuigen, ik wil ze vooral aanspreken. Een goede preek stopt niet na het amen, ze werkt door in het leven van de luisteraars.”

“De omstandigheden waarin de preek wordt gegeven zijn ontzettend belangrijk. Ik preekte een tijd geleden over een verhaal van Jezus over een wijngaard: zelfs als er alleen nog maar een klein stronkje is waar leven in zit, is het de moeite waard om de wijnstok te blijven verzorgen. De kerkgemeenschap waarvoor ik de preek hield was op dat moment bezorgd over het vertrek van hun predikant, ze wisten niet of ze een vervanger zouden kunnen vinden. Ze waren met veel zorgen naar de kerk gekomen. Door die omstandigheden kwam mijn preek extra binnen. Dat is het mooie aan een preek: je graaft in een oude bron die water moet geven voor het hier en nu.”

Jan-Jaap van Peperstraten, pastoor in Alkmaar en zelfbenoemd ‘twitterpriester’

“Een goede preek is kernachtig en brengt de boodschap van het geloof op een herkenbare manier naar het dagelijks leven van mensen. Je houdt de ­gemeenschap iets voor: wat betekent deze tekst voor ons, waar roept die ons toe op? Een preek moet ook altijd vers zijn. Ze moet voortkomen uit een ­levende ontmoeting van de predikant met de tekst. Als ik ergens een hekel aan heb, is het een opgewarmd prakje.”

“Ik vind het zelf heel belangrijk om veel zorg te besteden aan mijn preek, maar in de katholieke liturgie is de preek altijd het ondergeschoven kindje geweest. Opmerkelijk, want op het Tweede Vaticaanse Concilie in de jaren zestig is besloten dat de preek weer een vast onderdeel van de katholieke liturgie moest worden. Dat is wat mij ­betreft een van de belangrijkste beslissingen die op het Concilie zijn genomen. Desondanks krijgt de preek maar weinig aandacht. Het zal wel een eeuw duren voordat het belang van de preek is ingedaald. We hebben dus nog iets om naar uit te kijken.”

“Ik vind paus Franciscus een heel goede predikant. Als ik zelf wat minder inspiratie heb, wil ik nog wel eens op de site van het Vaticaan kijken om te kijken wat Franciscus over een bepaalde Bijbelpassage heeft gezegd. Dat is altijd iets raaks, bijvoorbeeld over hoe de zorg voor de naaste ook voor onszelf belangrijk is. Zijn woorden zijn van een ogenschijnlijke eenvoud, gevat in een strakke structuur waarmee hij de aandacht van de luisteraar goed vasthoudt.”

Kees van Ekris, predikant en programmaleider bij Areopagus, centrum voor prediking van zendingsvereniging IZB

“Een goede preek kan niet zonder een goede hoorder. Je kunt briljante dingen zeggen, maar als je hoorder je niet ­begrijpt, ben je nergens. Bij een preek hebben de spreker en de luisteraar een soort bondgenootschap: ze vertrouwen elkaar en gaan samen op zoek naar de waarde en diepgang van het gesproken woord.”

“In de protestantse kerk heeft de preek altijd een didactisch element. Dat was een grondgedachte van de ­reformatie: de gelovige moet de tekst zelf gaan begrijpen. De reformatie ging zelfs nog een stap verder en was zo stoer om tegen de luisteraar te zeggen: jij mag er ook wat van vínden, en het doet er toe wat je ervan vindt.”

“Een goede preek mag nooit mensen manipuleren. Een predikant moet vooral participeren in de kracht van het Bijbelgedeelte: dat betekent ruim baan maken voor de geestkracht in die tekst. Een Bijbelpassage heeft directe kracht, dat moet je laten gebeuren. Een preek is eigenlijk niets anders dan die kracht ­laten doorwerken in het nu. Het is dus heel sober: daar moet je niet met je ­metaforen en lolligheden tussen gaan zitten.”

“Vorig jaar heb ik een proefschrift geschreven over preken van Martin ­Luther King, Desmond Tutu en Rowan Williams. Het is meeslepend om te voelen wat er in zo’n preek van King ­gebeurt, wat voor geestelijke en retorische kracht daar vanuit gaat. De grote redenaars van de twintigste eeuw zijn eigenlijk altijd te verbinden aan prediking. De welsprekendheid van Barack Obama was bijvoorbeeld ondenkbaar geweest zonder Martin Luther King. Prediking wordt soms gezien als saai en achterhaald, maar het heeft een ongelooflijk grote kracht.”

Lees ook:

Wie schrijft de beste preek over de moeilijkste tekst?

Theologen én niet-theologen konden zich deze zomer aan elkaar wagen in een preekwedstrijd: ‘Wij willen graag weten hoe de deel­nemers omgaan met deze weerbarstige teksten’.

De Rotterdamse Chinese kerk heeft graag een lange, bijbelgetrouwe preek

Het Nederlandse christendom wordt steeds veelkleuriger. Maaike van Houten bracht een bezoek aan de Christelijke Gemeente in Rotterdam, waar de voertaal Chinees is.