Wat geeft je houvast bij ziekte en dood?

Helpt bidden in tijden van het coronavirus? Ongelovigen zullen dat een onzinnige vraag vinden. Natuurlijk helpt alleen een vaccin, een goede weerstand en gedegen medische zorg écht. Maar voor gelovigen kan een gebed wel degelijk hoop en houvast bieden.

In PUP, een tijdschrift voor Utrechtse protestanten, vraagt student Nicky Voncken zich af of wetenschappelijke vooruitgang betekent dat geloof niet meer nodig is. Kunnen we ophouden met bidden omdat wetenschap ons zekerheid geeft?

Voor veel atheïsten is de verklarende kracht van de wetenschap reden om het geloof af te zweren. Voncken spreekt de Frans van Dongen, lid van de Atheïstische Seculiere Partij. “Ik denk dat mensen (...) minder vertrouwen hebben in God, omdat de medische wetenschap betere antwoorden heeft”, zegt hij. “Zodra er een verklaring voor een natuurverschijnsel is gevonden, komt men vrijwel nooit terug op de verklaring die de religies voor deze verschijnselen geven.”

Voncken is nog niet helemaal overtuigd. De wetenschap geeft weliswaar antwoorden als het gaat om het behandelen van ziektes, maar geeft geen houvast als het gaat om ethische vragen. “Geloof staat de wetenschap helemaal niet in de weg”, zegt Jan Muis, emeritus hoogleraar Dogmatiek aan de Protestantse Theologische Universiteit Amsterdam, tegen Voncken. “Als wetenschap tot kennis leidt, moet je dat accepteren. Je kunt aan een resultaat van een onderzoek niets veranderen. Een andere vraag is wat je ermee doet.”

Toen Vonckens oma overleed, na een langdurig ziekteproces, merkte zij dat zelf ook. “Zou het bidden van de rozenkrans, die altijd op het tafeltje naast haar grote stoel lag, een steun zijn geweest wanneer ze pijn had?” vraagt ze zich af. “Was een gebed beter tegen de pijn dan een morfinepleister? Haar zien lijden was moeilijk. Geloof en wetenschap hielpen in zekere zin, maar ook weer niet.”

Ook de filosofie biedt houvast bij het verlies van een dierbare, schreef filosoof Jamie Lombardi onlangs in het webtijdschrift Aeon. De geschriften van de stoïcijnse denker Marcus Aurelius (121-180 na Chr.) hielpen haar het verlies van haar man te verwerken. Hij overleed in 2013 plotseling na een kort ziekbed. Het verdriet en de onzekerheid over de toekomst van haar twee jonge kinderen overspoelde haar. “Ik sleepte me door de begrafenis heen dankzij een goddeloze combinatie van pijnstillers, wodka en pure wilskracht.”

Na de verdovende middelen zocht ze haar toevlucht in de filosofie. “Ik had het idee dat ik de broodnodige troost zou vinden als ik Plato’s ‘Phaedo’ maar kon lezen, en mezelf ervan kon overtuigen dat de ziel onsterfelijk was.” Een beduusde bibliothecaris hielp de snotterende Lombardi de filosofieafdeling te vinden. Maar ze pakte niet Plato op, maar de ‘Meditaties’ van Marcus Aurelius.

Het boek is een persoonlijk geschrift, waarin de Romeinse keizer zijn eigen overtuigingen en zijn ideeën over de stoïcijnse ethiek opschrijft. “Ik denk niet dat ik overdrijf als ik zeg dat ik van de wanhoop gered ben door de ‘Meditaties’”, schrijft Lombardi.

Aurelius schrijft daarin dat je niet door je verbeelding moet laten overrompelen, maar moet doen wat je kunt. “Dat gaf me houvast. Ik had nog steeds geen idee hoe ik met de puberteit van mijn kinderen moest omgaan”, zegt Lombardi. “Maar het hielp me eraan herinneren dat ik die problemen niet nu hoefde op te lossen.”

De meeste hoop putte ze uit Aurelius’ uitspraak dat je het echte geluk zelf maakt. “We hebben er geen invloed op wanneer we schipbreuk lijden, maar we kunnen wel beslissen wat we met de wrakstukken doen.”