Waarom we volgens Tina Rahimy af moeten van het woord utopie

Tina Tahimy (43) promoveerde onlangs als politiek filosoof op processen van in- en uitsluiting. Aan de Hogeschool van Rotterdam houdt zij zich als docent en onderzoeker bezig met sociaal werk in de superdiverse stad.

Hoe ziet uw utopie eruit?

"Ik heb een probleem met het woordje utopie. Dat schetst een ideaalbeeld, een eindpunt. Mijn ideaal is een wereld waarin we nooit stoppen met kritisch zijn op onszelf. We moeten altijd denken: Op welke manier zijn we nu anderen aan het uitsluiten? Hiërarchieën aan het creëren?"

Wat moet daarvoor gebeuren?

"We moeten voorbij de angst om zelfkritisch te zijn. Ik wil filosofie op dieet. Weer terug naar de vragende filosofie, de verwondering, en weg van romantische beelden. Filosofie draait voor mij om het bekritiseren van je eigen attitude. Macht is voor iedereen verleidelijk. Het doorbreken van je machtspositie, van dat genot, doet pijn. De vraag is dus: Ben je bereid jezelf die pijn aan te doen, als je weet dat het een andere gemeenschap kan scheppen?"

Hoe pas je dit toe in de superdiverse stad?

"Eigenlijk ben ik heel kritisch op dat begrip 'superdiversiteit'. Het doet alsof er een nieuwe kop autoriteit op het thema komt, die met iets totaal nieuws aan de slag gaat. Maar het is gewoon een nieuw woord voor een probleem dat allang bestaat. En de echte uitdaging gaan we daar niet mee aan: ons afvragen waarom een klein aantal mensen altijd de macht in handen heeft. Om dit te doorbreken moeten we nieuwe ruimtes maken voor goed gesprek. Ik probeer dat bijvoorbeeld in mijn klaslokaal, door het vertrouwen te geven dat studenten het oneens mogen zijn met me."

Welke denker moet van zijn of haar sokkel?

'Hegel en Kant. Hun racistische en seksistische denken zit diepgeworteld in hoe ze de wereld definieerden. Als je nu naar onze participatiesamenleving kijkt, komt hun nadruk op individualisme nog steeds terug. We definiëren mensen als wel of niet zelfredzaam, wel of niet nuttig. En het werkt ook door in ons denken over emancipatie. We hebben bepaald hoe je moet emanciperen: door op jezelf te staan, los van de ander. In Nederland zeggen heel veel mensen bijvoorbeeld blij te zijn met hun eigen leven, maar niet met hun omgeving."

Haar handen tegen het hoofd slaand: "Hoe dan? We zijn niet allemaal losse individuen."

Revolutie of hervorming?

"Revolutie. Altijd. Veel mensen beoordelen een revolutie op wat daarna komt: Heeft het gewerkt? Maar revolutie draait voor mij om continu revolte creëren in de wijze waarop we macht structureren. Ik zat op de nek van mijn vader tijdens de Iraanse revolutie. Heel veel mensen associëren die revolutie met het regime dat daarna kwam. Maar van de verhalen van mijn ouders weet ik: het was het proces zelf dat inspireerde. De manier waarop iedereen met allerlei ideeën samenkwam. Hoe vrouwen zich gingen verzetten tegen seksisme en mannen een muur om hen heen vormen en zeiden: we staan voor jullie en jullie rechten. Dat is het sentiment waar ik mee ben opgegroeid."

Lees ook alle eerdere afleveringen uit deze serie:

1. Mathijs van de Sande (33) doceert politieke filosofie aan de Radboud Universiteit en doet onderzoek naar anarchistische en radicaal-democratische bewegingen als Occupy en het Spaanse Indignados. "Misschien moeten we mei 1968 nog een keer proberen."

2. Roel Veraart (24) is net begonnen als promovendus aan de Universiteit Wageningen. Als filosoof denkt hij na over manieren om onze economie om te vormen, zodat we niet meer uit fossiele grondstoffen hoeven te putten.

3. Techniekfilosoof Elize de Mul (30) wil af van het idee dat we steeds meer moeten hebben. "Dat toneelstukje houdt op de lange termijn geen stand."