Wereldwijd is ophef ontstaan over een video die opdook van de dalai lama. Hij vraagt daarin aan een Indiaas jongetje om ‘aan zijn tong te zuigen’. Deskundigen in het Tibetaans boeddhisme zeggen dat er sprake is van culturele spraakverwarring.
In zijn kenmerkende rood-gele gewaad ontvangt de dalai lama, Tenzin Gyatso (87), een Indiaas jongetje bij hem op het podium. Het jongetje vraagt om een knuffel van de Tibetaanse leider. De dalai lama geeft hem deze, maar lijkt hem dan ook te vragen om een kus op de mond en om ‘aan zijn tong te zuigen’. Op een onduidelijk filmpje dat recentelijk op sociale media verscheen lijkt de jongen hier gehoor aan te geven. Hij loopt uiteindelijk lachend het podium af.
Het voorval vond al in februari plaats in Dharamshala, de Indiase woonplaats van de dalai lama, maar kreeg pas aandacht nadat het filmpje viral ging. De dalai lama wordt op sociale media onder andere een ‘pedofiel’ en ‘roofdier’ genoemd.
Inmiddels heeft de dalai lama via Twitter excuses aangeboden aan de jongen en zijn familie. Hij gaf daarbij geen verklaring voor het ‘tong-incident’. Wel is te lezen dat ‘Zijne Heiligheid vaker mensen op een onschuldige en speelse manier ontmoet door hen te plagen.’
Wereldwijde verwarring
Onder Tibetanen wordt het gebeurde anders bezien. Zo schrijft de boeddhistische Namdol Lhagyari – lid van het Tibetaanse parlement in ballingschap – op Twitter dat ze geen reden ziet voor het maken van excuses. Volgens haar is er wereldwijd verwarring ontstaan over een oud Tibetaans gebruik. Wat zij zag gebeuren op het podium was een ‘speelse ontmoeting’, schrijft ze. “De Tibetaanse manier van leven interpreteren met een westers perspectief is verschrikkelijk.”
“Het gebruik van de tong is in Tibet inderdaad niet vreemd”, zegt religiewetenschapper Kai Shmushko, als docent verbonden aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in het boeddhisme in Azië. “Mensen steken er hun tong uit als teken van respect. Dat zie je daar veel, vooral onder kinderen. Ik ben echter niet bekend met een traditie waarbij men aan elkaars tong zuigt.”
Tibetaanse tongbegroeting
In de film Seven Years in Tibet is die tongbegroeting te zien. Tibetanen steken in die film massaal hun tong uit naar de hoofdrolspeler Heinrich Harrer, gespeeld door Brad Pitt, die hen vrolijk nadoet.
Deze begroetingsvorm is ontstaan vanuit een Tibetaanse legende, vertelt Schushko. “De negende-eeuwse Tibetaanse koning Langdarma zou fel tegen het boeddhisme zijn en daarom zijn vermoord door een Tibetaanse boeddhist. Omdat deze vorst een zwarte tong zou hebben, steken mensen hun tong uit om te laten zien dat ze niet de reïncarnatie van deze Langdarma zijn.”
Toch slaat de Tibetaanse activiste die het oude gebruik als rechtvaardiging opvoert voor het gedrag van de dalai lama de plank mis, vindt Shmushko. “In het commentaar van de dalai lama lezen we niets over dit gebruik. In ieder geval gebruikt hij deze begroetingsvorm niet als excuus voor de ontmoeting met het jongetje.”
Wijsheid
Volgens Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische religies aan de Radboud Universiteit, is er hier sprake van een andere Tibetaanse traditie. “De Tibetaanse boeddhisten geloven dat de wijsheid van de dalai lama op ongebruikelijke manieren kan worden doorgegeven. Dit zullen sommige boeddhisten beschouwen als deze zogenoemde crazy wisdom. Ik geloof dat we het handelen van de dalai lama sterk in dit verband moeten zien.”
“Door deze crazy wisdom geloven boeddhisten dat een vaardigheid van de dalai lama wordt overgedragen”, zegt Van der Velde. “In dit geval wordt de spreekvaardigheid van de dalai lama doorgegeven aan die jongen. In de Tibetaanse cultuur wordt hij nu sterk gerespecteerd door deze ‘taaloverdracht’. Tibetanen zullen dit zeker niet op een seksuele manier opvatten.”
Voor zover hij weet kent men deze traditie alleen in Tibet, zegt Van der Velde. “Boeddhisten buiten Tibet begrijpen dit al niet, laat staan mensen met westerse denkbeelden. Ook zie je in de video dat de dalai lama zijn voorhoofd tegen dat van de jongen legt. In die cultuur is dit een intieme, maar respectvolle manier van elkaar begroeten. Je kan het vergelijken met onze drie kussen op de wang.”
Een ingekort en geknipt filmpje
Volgens Berthe Jansen, tolk Tibetaanse taal en universitair docent aan de Universiteit Leiden, is er iets heel anders aan de hand. “Ik denk niet dat het hier om crazy wisdom gaat, dat is onzin. Hier is sprake van een groot misverstand. Het filmpje is op zo’n manier ingekort en geknipt dat het er heel fout uit ziet. Als je de langere versie bekijkt, zie je dat het jongetje helemaal niet aan de tong van de dalai lama zuigt. Je ziet dan een hele warme ontmoeting tussen de dalai lama en de jongen.”
Jansen legt uit dat de woorden van de dalai lama ook verkeerd zijn begrepen. Hij gebruikte een Tibetaanse uitdrukking die verkeerd is geïnterpreteerd. “De dalai lama zegt uiteindelijk ‘suck my tongue’. Deze uitdrukking betekent in de Tibetaanse cultuur zoveel als: ‘ik heb je alles al gegeven, wil je soms ook nog mijn tong opeten?’ Het jongetje is na afloop nog geïnterviewd. Hij zegt dat het fantastisch was en zich blij en gezegend voelt.”
In het Westen is de tong geseksualiseerd, maar niet in Tibet
Tibetanen zijn overstuur van de kritiek die de dalai lama over zich heen krijgt, zegt Jansen. “Zij vergelijken de ontmoeting met die van een grootouder met een kleinkind. Hun dalai lama geeft hier levensadvies aan de jongen. In de Tibetaanse cultuur is het bovendien tamelijk normaal om een kus op de mond te geven. In het Westen is de tong geseksualiseerd, maar in Tibet is dat helemaal niet zo. Tibetanen scharen zich dan ook eenduidig achter de dalai lama.”
Zo nam Penpa Tsering, de leider van de Tibetaanse regering in ballingschap – die sinds de Tibetaanse opstand in 1959 in India leeft – het op voor de dalai lama. Hij verwijt pro-Chinese groepen het filmpje bewust te hebben verspreid. Jansen vindt dat wel een aannemelijke theorie. “De Chinese overheid heeft graag controle over de Tibetaanse gemeenschap en heeft dus belang bij het zwartmaken van de dalai lama.”
Buiten Tibet wordt er in Aziatische media met ontzetting gereageerd, vertelt religiewetenschapper Kai Shmushko. “Ik zie daar vooral een echo van wat je in het Westen leest. In Maleisië en Singapore zie ik vooral veel verontwaardiging.”
Het valt hoogleraar Paul van der Velde op dat er nog relatief mild op het nieuws wordt gereageerd. “Als dit een prominente moslimgeestelijke of de paus zou zijn, zou de wereld te klein zijn. De dalai lama geniet veel respect in de westerse wereld. Bovendien heeft hij een hoog knuffelbeergehalte.” Kai Shmushko vult aan: “Men is misschien bang om als oriëntalistisch over te komen, omdat we in het Westen relatief weinig van het boeddhisme weten.”
Hoog voetstuk
Moeten we het gedrag van de dalai lama veroordelen of in zijn culturele context zien? “Allebei”, zegt Van der Velde. “Ik geloof niet dat er hier sprake is van pedofiele gedachten van de dalai lama en ik kan dit in culturele context begrijpen. Het is aan het Tibetaans boeddhisme zelf om te bepalen of ze dit soort praktijken nog willen uitdragen.”
Het echte probleem is iets anders, zegt Van der Velde. “Dat we dit soort mensen überhaupt op een hoog voetstuk zetten. We verwachten veel wijsheid van een man van 87. Kan je dat wel eisen? Volgens mij heeft hij niet alles meer goed scherp.”
Van der Velde gelooft niet dat de positie van de dalai lama door dit voorval ter discussie komt te staan. “Zijn aanhang is diep overtuigd van zijn wijsheid.” Het is niet de eerste keer dat de dalai lama onhandige uitspraken heeft gedaan. Zo liet hij zich eerder uit over een eventuele vrouwelijke opvolging door te zeggen dat ze dan wel knap moet zijn: ‘anders heeft ze geen nut’. Van der Velde: “Maar na het maken van excuses is de kous altijd wel weer af.”
Tibet-deskundige Berthe Jansen zou het persoonlijk heel vervelend vinden als de dalai lama dit nagedragen wordt. “Ik hoop niet dat hij gecanceld wordt. Ik vind dat het filmpje er niet goed uitziet. Maar de dalai lama wordt hier wel verkeerd begrepen. Het zou zonde zijn als dit alle goede dingen die hij heeft gedaan tenietdoet.”
Lees ook:
De dalai lama is kribbig vandaag
Om iets van de magie rond de dalai lama te begrijpen, reisde journalist Marije van Beek hem achterna. Een verslag van zijn vorige bezoek aan Europa in 2012. ‘Straks weet ik hoe het is als hij mij aankijkt.’
