Voor theologe Gertine Blom is ‘vroom’ een eretitel

Onlangs lanceerde ze vromevrouwen.nl, een website waarop ze vergeten vrouwen uit de theologie en kerkgeschiedenis uitlicht.

Die naam Vrome Vrouwen koos Gertine Blom (31) niet alleen omdat deze allitereert. Het woord ‘vroom’ had volgens haar altijd een negatieve lading; een beetje truttig, niet zo spannend. Kuis in een hoekje. Maar voor haar voelt het licht en speels. Geloof wordt, zo vertelt ze, vaak beschouwd als iets dat benauwt, dat mensen klein houdt en beperkt. Dat je jezelf onderwerpt aan een systeem. “Voor mij betekent het juist ultieme vrijheid als mens, omdat het je de zekerheid geeft dat jouw bestaan, hoe klein en ongezien ook, bij God wel belangrijk is.” Blom wil laten zien dat vroomheid niet beklemmend hoeft te zijn, maar zo juist een bevrijdende invulling krijgt. “Daar hebben veel vrouwen zich voor ingezet. Voor mij is ‘vroom’ nu een eretitel.”

Vrouwen in de kerk zijn vaker centraal gezet, bijvoorbeeld in de feministische theologie uit de jaren zeventig. Waarom is dat nu nog steeds nodig?

“Daar heb ik ook over nagedacht. Tijdens mijn theologische opleiding kreeg ik het beeld dat theologie vooral een mannenzaak is. Ik denk dat mijn generatie, die na die feministische golf opgroeide, niets in de weg werd gelegd in de zin van opleiding, kansen of banen. Maar ik ben er langzamerhand achtergekomen dat het subtieler ligt, dat er wel degelijk ongelijkheid is in de onderstroom van onze maatschappij. Dat geldt voor meerdere minderheidsgroepen. Steeds meer emancipatiebewegingen zeggen: we hebben wel gelijke kansen, maar nog altijd heersen ideeën die deze hinderen.”

Zelf hebt u als predikant ook een plek bevochten die niet voor vrouwen was weggelegd.

“Ik moest van kerk veranderen, omdat de gemeenschap waarin ik opgroeide geen vrouwen in het ambt had. Los daarvan heb ik weinig tegenstand ervaren. Ik merkte wel dat ik erg weinig vrouwelijke theologen las. In mijn boekenkast waren de meeste theologische boeken door mannen geschreven; pas na mijn studie richtte ik me op werk van vrouwen. Dat raakte bij mij iets dat veel mannelijke theologen niet raken.”

In een blog vertelt u dat u uzelf zag als ‘halve man’. Wat bedoelt u daar precies mee?

“Toen ik opgroeide had ik heel sterk het idee dat je, als je mee wilt doen in de wereld, je zo ‘mannelijk’ mogelijk moet gedragen. ‘Mannen zijn rationeel’, ‘mannen zijn slim’, ‘mannen zijn dominant’. En ik dacht altijd: als ik maar zo veel mogelijk dat vrouwelijke in mezelf negeer – heel stereotyperend gezegd het emotionele – dan tel ik mee. Dan kan ik meepraten met de mannen, mee in de discussies. Als student vond ik ‘je denkt als een man’ het grootste compliment dat ik kon krijgen. Pas later besefte ik dat dit helemaal geen compliment is. In mijn hoofd was iets geks misgegaan. Waar was mijn vrouw-zijn? Waarom was ik daar niet trots op?”

Ziet u die scheiding nog steeds zo, dat de man rationeel is en de vrouw emotioneel?

“Nee. Nou… ik denk wel dat vrouwen doorgaans meer geconfronteerd worden met de ervaringen van het aardse leven, het lichamelijke. Daarbij hoort ook de emotie. Mannen nemen daar wellicht vaker afstand van. Dat heeft vooral te maken met ons maatschappelijke beeld van wat ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ is. Als je jezelf ruimte geeft om te ontwikkelen, zie je vanzelf dat mannen en vrouwen helemaal niet zo verschillend zijn.”

U zei dat de vrouwelijke theologie u raakte. Zit dat ook in dat emotionele aspect?

“Ja, en ook het verhalende, de theologie op basis van je ervaring als mens. Als je een vrouw bent, neem je ook je vrouw-zijn mee. Als je geen witte huidskleur hebt of niet hetero bent, neem je dat mee. Over het algemeen bedrijven vrouwen theologie meer vanuit hun eigen perspectief op de wereld. Van daaruit denken zij na over God, geloof en de kerk.”

Kunt u een voorbeeld geven van een vrome vrouw?

“Van Dorothee Sölle, een Duitse feministische theoloog, vind ik het leuk dat ze heel fel was. Zij organiseerde drukbezochte ‘politieke avondgebeden’, waarin ze liturgie combineerde met discussies over grote maatschappelijke kwesties, zoals de Vietnamoorlog. Omdat ze duidelijk en begrijpelijk schreef, beschouwden de Duitse academische theologen van haar tijd haar als minderwaardig. Ze heeft bijvoorbeeld in Duitsland nooit een positie aan de universiteit gekregen, terwijl ze wel erg goed en gedegen theologisch werk deed.”

“Die felheid heb ik zelf minder. Ik denk dat het activistische in mij getemperd wordt door mijn – te – genuanceerde kant. Die twee strijden altijd een beetje met elkaar. Sölle is juist een voorbeeld van iemand die geen blad voor de mond nam en gewoon zei wat ze dacht. Dat is mooi, want soms heb je die felheid nodig om een punt te maken. Maar zodra je dat tegenover elkaar gaat zetten en de nuance ontbreekt, doe je de werkelijkheid geen recht.”

Ook wil Blom niet-westerse vrouwelijke denkers bespreken, waaronder Kwok Pui-lan, een feministische theoloog uit Hongkong. Zij onderzoekt het christendom onder Aziatische vrouwen en staat kritisch tegenover de westerse feministische theologie, omdat deze onvoldoende inclusief zou zijn.

Op Vrome Vrouwen verscheen vorige maand een portret van de Ghanese theoloog Mercy Amba Oduyoye, de ‘moeder van de Afrikaanse vrouwentheologie’. Zowel Pui-lan als Oduyoye spreken veel vanuit hun culturele ervaring en verbinden deze met het christelijke verhaal, iets wat niet-westerse theologen volgens Blom dikwijls sterker doen dan westerse. “Zij zien ongelijkheid in de wereld en in de overlevering van het christendom vaak nog scherper.”

Past u dat persoonlijke perspectief ook toe in uw eigen preken?

“Ja. Weet je wat het is met zulke verhalen – hoe persoonlijker het wordt, hoe meer je mensen aanspreekt. Dat klinkt tegenstrijdig, omdat het verhaal maar gaat over één persoon: jezelf. Maar door je kwetsbaar op te stellen, creëer je ruimte voor anderen om zich te herkennen. Vanuit dat persoonlijke kom je dan weer dichterbij God. Dat is ook wat een theoloog doet, zij het op academischer wijze. Als voorganger ga ik letterlijk voor: als ik mijn eigen verhaal durf te vertellen, nodigt dat anderen uit dat ook te doen en zich te realiseren dat ze helemaal welkom zijn.”

Volledige acceptatie, dus. U noemde net al mensen die geen witte huidskleur hebben of niet hetero zijn. Worden ook zij vaker geaccepteerd?

“Ik kom uit heel orthodoxe hoek, dus ben ik me er zeer van bewust dat in grote delen van de kerk niet iedereen welkom is. Van jongs af aan voelde ik sterk de onrechtvaardigheid daarvan. Als God liefde is, en als God van mensen houdt, houdt Hij van iedereen.”

Gaat de ontwikkeling van de positie van vrouwen in de kerk hard genoeg?

“Het beweegt nog steeds. Ook in kerken die van oudsher geen vrouwelijke voorgangers hebben, kunnen dingen veranderen, zoals onlangs in de vrijgemaakte kerk gebeurde. Maar er is daarnaast een beweging naar consolidatie: kerken die de hakken in het zand zetten en star vasthouden aan hun traditionele identiteit. De ‘vrouw in het ambt’-discussie zien zij als een hellend vlak: dat als je op één punt moderner en vrijer denkt, je alles overboord moet gooien. Die gedachte vind ik heel jammer. Het heeft alles te maken met de manier waarop je de Bijbel leest. Als jij denkt dat jouw manier de enige ware is, valt er niet zoveel te bediscussiëren.”

Hoe is uw eigen interpretatie van de Bijbel veranderd?

“In mijn jeugd kreeg ik een heel traditionele interpretatie mee, maar tijdens mijn studies ben ik de Bijbel met totaal nieuwe ogen gaan lezen. In elk verhaal zie ik dingen die ik nog nooit had gezien, nu nog steeds. Over Adam en Eva in de tuin van Eden had ik altijd gehoord: die vrouw zorgde voor alle ellende in de wereld. Maar je kunt het op zoveel andere manieren lezen. Bijvoorbeeld dat de vrouw de ultieme kroon op de schepping was, want God schiep haar als laatste. En was het nou wel zo vreselijk verkeerd dat ze van die verboden vrucht aten, of namen ze een belangrijke stap in de emancipatie van de mens? Die verschillende leestradities vind ik fascinerend.”

Wie hoopt u te bereiken met Vrome Vrouwen?

“Een breed publiek: zowel mensen uit kerken waarin vrouwen geen leiderschapsposities mogen innemen als mensen met een achtergrond in of zelfs geheel buiten de kerk. Ik wil een diverser beeld creëren, met als hoger doel dat zo’n soort website niet meer nodig is. Vrome Vrouwen is een bijdrage aan de emancipatiebeweging, zodat we uiteindelijk anders naar de geschiedenis kijken en alle stemmen meenemen.”

Lees ook:

De eerste vrouwelijke dominee in de behoudende vrijgemaakte kerk: ‘Ik hoop dat mijn benoeming baanbrekend is’

Almatine Leene is de eerste vrouwelijke dominee in de behoudende vrijgemaakte kerk. ‘Ik heb felicitaties gehad van mensen die ook blij zijn voor zichzelf en voor de kerk.’

‘Pijnlijk dat er PKN-kerken zijn waar vrouwen geen dominee mogen worden’

Er zijn nog altijd PKN-kerken waar vrouwen geen dominee mogen worden. Zeven (oud-)synodeleden willen discussie daarover.