Voor je in het vliegtuig stapt, vraag je af: moet ik per se overal bij zijn?

Die vraag hangt al een tijd boven het politiek en publiek debat: mag Lelystad Airport groeien, zodat Schiphol de ruimte krijgt om zijn intercontinentale vluchten uit te breiden? Daar zit veel geld in en dat is goed voor de economie. Sowieso is er veel vraag naar meer vluchten. Mensen besteden hun geld graag aan ervaringen. Ervaringen die je kunt opdoen in een weekendje Londen, Venetië, of een yoga-week op Bali. En dat liefst meerdere malen per jaar.

Terwijl we weten dat een fors deel van de opwarming van de aarde door massatoerisme komt en dat het vliegverkeer hierin de grootste rol speelt. Wordt het ondanks al ons vliegenthousiasme misschien toch tijd om het vliegen aan banden te leggen?

Wim van Vlastuin, hoogleraar gereformeerde theologie en spiritualiteit aan de Vrije Universiteit, lacht. Hij geeft gelijk maar toe: "Wij wonen in Wezep. Een van de banen uit Lelystad zou 1800 meter boven ons komen. Ik zit niet te wachten op een bad fijnstof. Dus ik heb een eigen belang in dit verhaal. Maar goed, ik moet voor mijn werk weleens vliegen, dus ik ben hier niet gevrijwaard van kritiek."

Erik Borgman, hoogleraar publieke theologie aan de Universiteit Tilburg probeert zelf het vliegen in Europa enigszins te beperken. "Wat helpt is dat ik een vrouw heb met vliegangst. Dus met vakantie vliegen we niet gauw. Wel moet ik binnenkort naar een conferentie in Lissabon en dat zal wel een vlucht worden."

Spirituele dimensie

Borgman en Van Vlastuin zijn het erover eens dat deze kwestie een spirituele dimensie heeft.

Van Vlastuin: "Spiritualiteit heeft wat mij betreft iets te maken met je omgeving, met het collectief waartoe je behoort, met de traditie waarin je staat. Met oog hebben voor eenzame mensen in moeilijke omstandigheden in je eigen omgeving. Het heeft iets van diepte in zich. Dat heeft weinig te maken met een vakantieweek op Bali. Want wat weet je na zo'n vakantieweek van de lokale cultuur, van de spiritualiteit aldaar? We kennen onze eigen cultuur nog niet eens!"

Borgman vult hem aan. "Achter veel toerisme zit een heel onduurzaam idee, dat je los van elke context ervaringen kunt opdoen. Dat is begonnen met de Spaanse costa's die in de jaren zestig zo werden ingericht dat je wel het mooie weer had, maar geen last van Spanje. Alles draait om je eigen ervaring en je gebruikt de omgeving daarvoor. Bali wordt zo tot een soort bubbel waar je zonder probleem even naartoe kunt vliegen voor een spirituele belevenis. Het is een hele industrie. We bouwen resorts over de hele wereld, ook in Noord-Afrika, zodat we overal in onze eigen bubbel kunnen blijven."

Van Vlastuin: "Wat dat betreft zijn we hier economisch niet goed bezig. Ik hoorde laatst iemand die voor een paar tientjes naar Israël was gevlogen. Dat is toch absurd! Je mag economisch best voelen dat een vlucht iets kost in termen van milieubelasting.

Groei

"Maar ja, alles draait om economische groei. Groei is tot een afgod geworden. Traditie, sociale verhoudingen, geloof, ethiek, de ecologische situatie: alles wordt aan de groei opgeofferd. En die groei zou dan alle problemen oplossen. Dat is typisch afgodisch: het lijkt heel goed maar het krijgt je in de greep en verwoest uiteindelijk alles."

Borgman wil dit niet enkel als een moreel probleem zien. "Is vliegen verkeerd? Als ik voor mijn werk moet reizen, krijg ik een treinreis niet vergoed. Ik moet wel vliegen, want dat is het goedkoopst en het snelst. Het is ondenkbaar dat we voor een conferentie in de Verenigde Staten de boot nemen. Het probleem is niet dat ene vliegticket en het is dus niet enkel een morele kwestie. Het gaat om het totaal: de logica die het logisch maakt om te vliegen en onlogisch om met de trein te gaan. Vliegen is te goedkoop en we betalen lang niet alle kosten. Zo is er geen enkele rem om voor de fun tien uur naar een spotgoedkoop vakantieoord te vliegen."

Ook Van Vlastuin is niet tegen vliegen als zodanig. "Soms is er een conferentie met een interessant thema of met mensen die ik graag ontmoet. Maar in alle afwegingen neem ik wel mee: is het echt nodig om de halve wereld over te vliegen? Het is ook een kwestie van matigheid: moet je per se overal bij zijn? Die vraag zouden we ons meer mogen stellen."

Borgman: "Het gaat niet om de vraag of we kunnen terugkeren naar een onschuldige wereld, waarin de mens geen sporen achterlaat in de natuur. Nee. Vliegen zal voorlopig niet verdwijnen en dat is op zich ook niet verkeerd. Het gaat om de verhouding tot je omgeving. Duurzaamheid is alleen mogelijk als niet alles draait om je eigen behoeftebevrediging, als je ziet dat er ook nog andere partijen zijn. Andere mensen, dierlijke en plantaardige schepsels, en dat hun lot een rol speelt in je afweging. Het is goed als de prijs van vliegtickets meer correspondeert met de werkelijke prijs. Maar duurzaamheid ontstaat niet uit technisch beleid. Onze visie op het bestaan moet veranderen."

In het theologisch elftal reflecteren twee godgeleerden op de actualiteit.

Lees ook:
Vaker, verder, luxer: toerisme trekt een zware wissel op het klimaat

De toeristenindustrie draagt voor 8 procent bij aan de opwarming van de aarde, blijkt uit een nieuwe Australische studie, en groeit veel sneller dan andere economische sectoren.