Van kraakpand tot slagerij: groeiende migrantenkerken zoeken onderdak

Een betegelde ruimte in de voormalige slagerij staat vanochtend vol kratten met groente en fruit. Waar drie jaar geleden nog worsten werden gemaakt, selecteert een ploeg vrijwilligers nu wekelijks aubergines, wortelen, mango’s en avocado’s voor zestig groente- en fruitpakketten. Die worden verkocht of uitgedeeld aan mensen die hier niet genoeg geld voor hebben.

Elk hoekje van dit gebouw in de Haagse multiculturele wijk Laak, dat twee jaar geleden werd omgedoopt tot christelijk wijkcentrum de Rank, wordt benut. De lijst van alles wat hier gebeurt, is lang. Er is een winkeltje met tweedehands kleding en een klein café. Wat ooit een koelcel was, is omgebouwd tot kleine muziekstudio. Een mini-bibliotheek is er ook, evenals een jongerenruimte die gebruikt wordt voor naschoolse opvang.

Vier verschillende migrantenkerken

Sam Nanhu (55), voorganger van de Buurtkerk en bestuurslid van christelijke Stichting Zout der Aarde Den Haag, is de spin in het web van alle activiteiten in de Rank. Opgewekt toont Nanhu zijn wijkcentrum, dat gedateerd is maar met minimale investeringen vernieuwd wordt.

Bij iedere ruimte staat Nanhu stil bij wat nu is, gevolgd door wat zal komen. Bijna alle vertrekken hebben een dubbele functie. Zoals een computerruimte waar straks huiswerkbegeleiding wordt gegeven, een keuken en een eetzaal. Vijftig buurtbewoners eten hier wekelijks een gratis maaltijd. Maar ook energiecoaches vergaderen er. De douche in het gebouw wordt regelmatig gebruikt door daklozen.

Het hart van het gebouw fungeert als kerkzaal waar honderd mensen in passen. Op zondag zitten hier gelovigen van vier verschillende migrantenkerken op de rode stoeltjes rondom het podium. Een Afrikaanse kerk, de Spaanstalige kerk voor mensen uit de Dominicaanse republiek, de Bulgaarse kerk en de multiculturele evangelische buurtkerk de Rank houden er na elkaar hun diensten.

Meedingen in een commerciële markt met torenhoge prijzen

De Rank geldt als een van de goede voorbeelden van oplossingen voor migrantenkerken in nood. Huisvesting is het grootste probleem voor deze groeiende groep gelovigen, die inmiddels een miljoen christenen in Nederland vertegenwoordigt. Een probleem waar stichting Samen Kerk in Nederland (Skin), de koepelorganisatie van migrantenkerken in Nederland, al jaren aandacht voor vraagt. Onlangs startte Skin een petitie in Amsterdam-Zuidoost om de dakloosheid van migrantenkerken weer eens aan te kaarten.

Want in tegenstelling tot gevestigde kerken lopen de ledenaantallen niet terug, maar nemen die juist toe. Gemeenten en projectontwikkelaars hebben veelal onvoldoende oog voor deze kerken. Bij herontwikkeling en nieuwbouwprojecten worden ze in de kaarten niet ingetekend. Ze moeten meedingen in een commerciële markt met torenhoge prijzen.

Vinden ze eindelijk een plek – dikwijls in een bijgebouw of kraakpand – dan is dat vaak voor beperkte tijd. Soms kerken ze in leegstaande, oude kerken, maar blijken de huur en energiekosten te hoog. Voor aanschaf van andere leegstaande gebouwen moeten bestemmingsplannen worden gewijzigd, en dat kost tijd. Daardoor vissen migrantenkerken dikwijls achter het net.

Dit terwijl ze de stad veel kunnen opleveren door de sociaal-maatschappelijke functie die ze vervullen, bleek uit eerder onderzoek in Rotterdam en Den Haag. Zo concludeerde het onderzoek ‘Gratis en van Waarde’ uit 2006 dat de migrantenkerken in Den Haag de gemeente jaarlijks 17,5 miljoen euro besparen. Mirgantenkerken bieden laagdrempelige hulp, van taalles tot cursussen financiële huishouding. Daarmee bereiken ze een doelgroep die vaak moeilijk bereikbaar is voor formele hulpinstanties.

Niet de stenen, maar de mensen

Toch zijn er goede voorbeelden van hoe het wél kan. Makelaar Gaetan Mbwete werkt één dag in de week als huisvestingsadviseur voor Skin. Hij helpt migrantenkerken in hun zoektocht naar geschikte huisvesting. Op dit moment zijn er in Amsterdam zo’n dertig gemeenschappen op zoek, weet hij. In Den Haag zoeken ongeveer 45 kerken onderdak; van kleine huiskerken tot kerken met tweehonderd leden.

Architect en pastor Harm van Schie doet hetzelfde werk voor migrantenkerken in Rotterdam. Daar zijn op dit moment 25 van de 200 internationale kerken op zoek naar een plek om samen te komen. De kern van de oplossing, zeggen beiden, is erkenning van de sociaal-maatschappelijke functie van deze kerken.

“Gemeenten, ontwikkelaars en maatschappelijke organisaties weten nog onvoldoende dat deze kerken bestaan, hoewel het langzaam de goede kant op gaat”, zegt Gaetan Mbwete. “Het maatschappelijk rendement dat de kerken de stad leveren is belangrijk. Daar is niet iedereen zich van bewust.”

Dus praat hij mee in allerlei netwerken, ook die van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, die oplossingen aandraagt voor leegstaande kerkgebouwen. “Het probleem is”, zegt Mbwete, “dat de traditionele kerkgebouwen onvoldoende aansluiten bij hoe migrantenkerken functioneren. Zo is er bijvoorbeeld in een gemiddelde kerk een orgel. Migrantenkerken hebben een complete band. Een oude, gehorige kerk midden in een woonwijk zorgt dan voor geluidsoverlast. Een goed geïsoleerde voormalige feestzaal of conferentiezaal is passender. Daarom pleit ik ervoor om het huidige beleid om te draaien. De kerkenvisie zou niet alleen gericht moeten zijn op kerkgebouwen, maar gericht op kerkgenootschappen, de mensen achter de gebouwen.”

‘Voor ons is christendom niet de zondagse preek, maar elke dag goed doen’

In Den Haag begon de buurtkerk van Sam Nanhu in een kraakpand. Inmiddels is hij twee verhuizingen verder. Toen hij in contact kwam met de eigenaar van de slagerij, vond hij eindelijk een plek voor onbepaalde tijd. En de mogelijkheid om te doen waar migrantenkerken zoveel betekenis aan ontlenen: het ontplooien van sociaal-maatschappelijke activiteiten. “Voor ons is christendom niet de zondagse preek in de kerk, maar elke dag goed doen voor de mensen. Je moet iets betekenen voor de gemeenschap, voor de buurt.”

Die overtuiging werd gedeeld door de eigenaar van het pand. Het zorgt voor een rijke kruisbestuiving tussen de verschillende organisaties en kerken die een ruimte huren in de Rank.

De totale huur bedraagt 3300 per maand. Met de vaste lasten erbij is de maandelijkse rekening het dubbele. Maar door de samenwerking met andere maatschappelijke organisaties en de verhuur lukt het de stichting om de boel zonder subsidies draaiende te houden. “Alleen het brandbeveiligingssysteem hebben we van de gemeente gekregen”, zegt Nanhu, wijzend naar een gloednieuw kastje.

Gedwongen vertrek uit het buurthuis

In Rotterdam werden migrantenkerken die in buurthuizen kerkten vijf jaar geleden juist door de gemeente gesommeerd te vertrekken. Religieuze erediensten in buurthuizen vond de gemeenteraad toen ongewenst.

Dat besluit dreunt bij sommige kerkgemeenschappen nog flink na, weet Harm van Schie. “Ik sprak laatst nog iemand van een kerk die uit een buurthuis kwam en nu ergens een duurdere ruimte huurt voor de dienst. Het geld dat ze in die activiteiten voor de gemeenschap investeerden, gaat nu naar de huur. Zij missen de maatschappelijke activiteiten die ze in het buurthuis aanboden.”

Inmiddels ziet ook de gemeente de kerken als partners in een maatschappelijke taak, ziet Van Schie. “Maar het zou goed zijn als hen wat meer stabiliteit geboden wordt. Bij publieke gebouwen die vrijkomen, een school bijvoorbeeld, zou het fijn zijn als de gemeente en overheden bewust nadenken of er voldoende ruimte is voor maatschappelijke functies in de stad. En dat ze daarbij ook aan internationale gemeenschappen denken voordat ze het commercieel gaan aanbieden. Dat zou ik heel mooi vinden.”

Krapte op de vastgoedmarkt

Een maatschappelijke hub, zo noemt Gaetan Mbwete zulke plekken ook wel. “Migrantenkerken zijn niet de enige die last hebben van de krapte op de vastgoedmarkt. Huisartsen hebben dit probleem bijvoorbeeld ook. Ik zie als makelaar een kans om juist die huisartsen en de kerken bij elkaar te zetten. Samen met de fysiotherapeut, jongerenwerkers, et cetera. In één klap los je heel veel dingen op.”

Een goed voorbeeld vindt hij het Makelpunt in Utrecht. Daar melden zich zowel maatschappelijke en culturele organisaties die een ruimte zoeken, als de aanbieders ervan. “Zo faciliteert de gemeenten niet alleen voor de kerken, maar voor veel meer maatschappelijke partijen en initiatieven.”

Maar vaak staan migrantenkerken niet op het netvlies van zulke partijen, ziet Petra de Nooy, dominee en projectleider van het Haagse netwerk ‘HUB: geloof in Den Haag’ voor internationale- en migrantenkerken. “Daarom proberen wij te laten zien dat migrantenkerken hele goede samenwerkingspartners zijn. Juist in deze tijd met veel armoede en eenzaamheid.”

Niet dat het altijd vanzelf gaat. De diversiteit is enorm. Van Indonesisch protestanten tot Ethiopisch orthodoxe kerken. Soms is het zoeken om de juiste verbinding te leggen. “Dan voelt het wat onwennig. Mensen willen eerst weten: Ben je te vertrouwen, wat is je agenda? Maar op het moment dat je elkaar leert kennen, gebeuren er mooie dingen. We werken echt vanuit de relatie.”

Kerk als ontmoetingsplek

Volgens Hilbert Bredemeijer, in oktober aangetreden als coördinerend wethouder levensbeschouwelijke organisaties in Den Haag, aarzelen sommige beleidsmakers en bestuurders over samenwerking vanwege de strikte scheiding tussen kerk en staat. Maar dat vindt hij ‘volstrekt geen argument’. “Dit zijn mensen die hele goede dingen doen voor de samenleving. Dat zeggen we ook als gemeente. We zien migrantenkerken als volwaardige organisaties waar we mee samenwerken.”

Daarom wil de gemeente, onder aanvoering van Bredemeijer (CDA), een nieuw ‘kerkverzamelgebouw’ in de stad dat de migrantenkerken zelf uitbaten. “Het wordt idealiter geen gemeentelijk pand. We zullen helpen verbindingen te leggen en te faciliteren waar nodig. Daarna laten we het los. Het zou prachtig zijn als zo’n verzamelgebouw ook andere functies bekleedt, zoals zorg en kinderopvang. Maar dat moeten de kerken zelf ook zien zitten.”

Ook in stadsvernieuwingsprojecten wil Bredemeijer de kracht van migrantenkerken terugzien. “Je kunt wel stenen stapelen, maar uiteindelijk bouw je een stad voor mensen. Bij leven hoort ontmoeten. Dat kun je op verschillende manieren doen. Ik vind de kerken een belangrijk onderdeel van die ontmoetingsplekken.”

In de Rank komen buurtbewoners, daklozen, expats en arbeidsmigranten bij elkaar, zegt Sam Nanhu. Dat levert ook nieuwe vrijwilligers op, onder wie ook niet-gelovigen of leden van andere kerken. Nanhu kent ze bijna allemaal bij naam.

Ook andere kerken willen leren van de Rank. Zo was er onlangs een delegatie uit Duitsland op bezoek. Uiteindelijk is alles terug te voeren op de kern van zijn geloof, zegt Nanhu tegen die geïnteresseerden. “Dat je het geloof niet oplegt, maar het dagelijks voorleeft.”

Lees ook:
Kerken in Bijlmer worden dakloos: ‘Rijken willen dit gebied inpikken’

Nu vastgoedprijzen in Amsterdam-Zuidoost stijgen, wordt het voor kerken steeds moeilijker onderdak te vinden. De kerk van pastor Moses Alagbe is binnenkort dakloos.

Kerken staan klaar voor armen, maar dat weten te weinig mensen

Kerken blijven meer geld en meer tijd steken in hulp aan mensen die in armoede leven. Maar de activiteiten van de kerken zijn niet zichtbaar genoeg, en ze moeten hun stem vaker laten horen in het publieke debat.