‘Van Aristoteles tot algoritme’ is een prima introductie in de filosofie van kunstmatige intelligentie

Guido van der Knaap
Van Aristoteles tot algoritme – filosofie van kunstmatige intelligentie
Boom; 224 blz. € 24,90
★★★

De auteur

Guido van der Knaap (1991) studeerde wijsbegeerte, logica en politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij kunstmatige intelligentie doceerde.

Opzet van het boek

Van der Knaaps debuut Van Aristoteles tot algoritme gaat over kunstmatige intelligentie (ki) en begint, natuurlijk, met wiskundige Alan Turing. Al in 1950 vroeg de grondlegger van het vakgebied zich in een beroemd artikel af of machines ooit zouden denken als mensen. Hij bedacht een examen dat een machine moest kunnen afleggen voordat we die intelligent noemen. In de ‘turingtest’ moet de machine zich tijdens een chatgesprek succesvol voordoen als mens.

Op een heldere manier beschouwt Van der Knaap de ki vanuit verschillende filosofische disciplines, waaronder de logica, kennisleer en cognitiefilosofie. Hij laat zien dat fundamentele problemen de ambitie om van machine mens te maken in de weg staan. Zo blijkt ki erg goed in het vinden van verbanden (waar rook is, is vuur) maar ontbreekt vooralsnog een begrip van causaliteit (het vuur veroorzaakte de rook).

Gezond verstand

In het hoofdstuk over taal beschrijft Van der Knaap de ki-gestuurde tekstgenerator GPT-3. ‘Hoeveel ogen heeft mijn voet?’, vroeg iemand GPT-3 in 2020, waarop de machine antwoordde: ‘Mijn voet heeft twee ogen’. Het boek staat vol met zulke schattige voorbeelden. Toch is GPT-3 geen hobbyproject: alleen al de energierekening voor het ontwikkelen ervan bedroeg een slordige 4,6 miljoen dollar. Waarom kan ze desondanks de simpelste vraag niet beantwoorden?

Het ontbreekt ki aan gezond verstand, aldus Van der Knaap. Wat dat precies betekent wordt helaas niet duidelijk. ‘Gezond verstand is lastig te beschrijven; het loopt uiteen van topografische kennis over Noord-Amerika tot weten dat citroenen zuur zijn.’ Het is alle menselijke kennis die zo vanzelfsprekend is, dat die zelden uitgesproken wordt. Daarmee verklaart Van der Knaap niet waarom GPT-3 het verkeerde antwoord gaf, hij geeft die mislukking alleen een naam: gebrek aan gezond verstand.

Antropocentrisch

Van der Knaap kent veel gewicht toe aan Alan Turing, voor wie de vergelijking met de mens belangrijk was. Mede daardoor is het boek voor het grootste gedeelte een reflectie op menselijke kennis, taal en cognitie. Vervolgens volgt steevast de vraag: kan ki daaraan tippen?

Dat is misschien niet meer de meest spannende denkrichting. In het denken over dieren is de afgelopen decennia een kentering te ontdekken. Steeds minder wordt gekeken of ze sporen hebben van menselijke cognitie. De vraag draait zich om: gegeven dat dieren een bepaalde intelligentie en taal hebben, hoe verandert dat hoe we tegen intelligentie en taal aankijken? Kunstmatige intelligentie zou eenzelfde autonomie verdienen. ki is tegenwoordig meer dan een project om menselijke cognitie na te bootsen, ze heeft een eigen realiteit gekregen.

Typerende passage

‘Ki verslaat de mens vandaag de dag weliswaar met schaken of go, maar het zijn telkens overwinningen op een duidelijk afgebakend terrein. (…) Kasparov mag met schaken verslagen worden (…) maar Kasparov kan ook een alledaags gesprek voeren en een brood bij de bakker kopen.’

Redenen om het boek niet te lezen

Van Aristoteles tot algoritme is niet een gedurfd boek. In iedere discipline komen de vaste tafelgasten aan het woord. John Locke, David Hume en Immanuel Kant als het gaat om kennisleer, Michel Foucault en Karl Marx bij de macht en economie. Van der Knaap neemt daarnaast weinig ruimte om de techniek achter ki uit te leggen. Omdat daardoor in de sommige delen de filosofie zo algemeen wordt en de link met ki zo dun, is het de vraag of Van der Knaap niet liever een overzicht van de gehele westerse filosofie had willen schrijven.

Redenen om het boek wel te lezen

Van der Knaap kent de klassiekers goed en de passages over filosofie zijn helder geschreven. Voor wie nog niet eerder iets las over de filosofie van ki, is Van Aristoteles tot algoritme een prima overzicht van een vakgebied dat filosofen terecht al lange tijd werk verschaft.