Theoloog Cecilia González-Andrieu: ‘Geloof zonder solidariteit is als een taartrecept zonder ingrediënten’

De Amerikaanse president Donald Trump en zijn christelijke electoraat zetten het geloof in voor hun eigen belangen. Dat is de boodschap van Cecilia González-Andrieu, theoloog aan de katholieke Loyola Marymount University in Los Angeles. Als kind ontvluchtte zij het communistische regime van Fidel Castro in Cuba, nu geeft zij les aan studenten die risico lopen de Verenigde staten te worden uitgezet. Vanavond verzorgt González-Andrieu (geboren in 1958) de Edward Schillebeeckx-lezing in Nijmegen.

U ontwikkelde een theologie over macht en kwetsbaarheid. Wat houden die termen in?

“Ik onderzoek hoe er over macht en kwetsbaarheid wordt gesproken binnen het christendom. Veel christenen misbruiken beide concepten om mensen te onderdrukken en te marginaliseren. We moeten terug naar de oorspronkelijke bedoeling ervan. Als we die woorden opnieuw begrijpen, kunnen we ze inzetten voor de hulp aan de kwetsbaren in onze wereld. Die kwetsbaren zijn vrouwen, gekleurden, maar in mijn werk vooral immigranten en ontheemden: degenen zonder macht.”

Wat zegt de Bijbel hierover?

“Neem het verhaal over Adam en Eva, die vruchten aten van de boom die God hun verboden had. Een prachtig verhaal dat een fundament is voor de gehele westerse wereld. Volgens de historische interpretatie gaat het over de erfzonde, hoe wij als mens ongehoorzaam waren aan God en zelf goddelijk probeerden te zijn. Ik denk dat we het verhaal anders moeten zien, dat het verhaal over het afbreken van menselijke solidariteit gaat. Het draait om de vraag van God aan Adam en Eva: ‘Heb je soms gegeten van de boom waarvan ik je verboden had te eten?’ Dat is een retorische vraag, omdat God net als elke ouder weet wat er gebeurd is. Volgens mij stelde hij die vraag om te kijken hoe de mens zou reageren. En wat gebeurt er? Adam verraadt Eva: ‘Zij was het, zij liet me van de verboden vruchten eten!’ Zo breekt hij de menselijke solidariteit voor altijd af, om zichzelf te redden. Dat zie ik als de erfzonde van de mens.”

Adam had zijn mond moeten houden?

“Hij had moeten zeggen: ‘Sorry, we hebben het verpest. We hebben niet geluisterd, maar het is niet haar schuld. Het is mijn fout.’ Er is geen solidariteit tussen de twee. Ik denk dat dát de relatie tussen God en de mens heeft verbroken, dat is waar zij ophouden de gelijkenis van God te zijn. Want God is eenheid. Het verhaal vertelt ons vervolgens dat mensen eeuwenlang niet in solidariteit leefden, totdat Jezus kwam om voor de ander te sterven. Hij gaf zichzelf voor de mensheid, een daad van absolute solidariteit. De erfzonde is niet ongehoorzaamheid, dat is het soort idee dat ons gevoelig maakt voor het volgen van dogma’s. De erfzonde is dat we er niet voor elkaar waren. En dat doen we nog steeds niet. We zijn er niet voor elkaar, we zijn er niet voor de planeet. We doen onze menselijke solidariteit zwaar tekort.

“In de Verenigde Staten leven we in een gebroken land. Er zijn een heleboel mensen die werken vanuit solidariteit, die opkomen voor hun zwakke naasten. De Bijbel zegt immers: Heb uw naaste lief als uzelf. Maar er is ook een groep die heeft besloten dat ze als enige recht heeft op gezondheidszorg, op eten, op onderwijs. Privileges worden opgespaard. Die groep vormt niet de meerderheid in ons land, maar heeft wel de macht. Dat zijn de mensen in het Witte Huis, de president en zijn omgeving. Hun wereldbeeld gaat over witte nationalistische macht, het tegenovergestelde van waar het christendom voor staat.”

Maar hoe komt het dan dat zoveel christenen, ook katholieken, op Trump stemden?

“Omdat zij een verkeerde interpretatie van het christendom aanhangen. Zij gebruiken het als een individualistisch geloof: het gaat over mij en mijn verlossing. Ze wanen zichzelf superieur en bekijken anderen met achterdocht. Volgens de peilingen vormen de volgelingen van Trump zo’n 35 procent van de bevolking. Het is een kleine groep die beledigt en luidruchtig en zichtbaar is.”

Wat kunnen christenen hiertegen doen?

“Wat ik vraag van mensen als ze zichzelf christen noemen, is om zich zichtbaar te maken, om zich te verzetten tegen deze polariserende krachten, en om een volk van solidariteit en hoop te vormen. Het christelijk geloof zonder solidariteit en liefde is als een recept voor taart waar je alle ingrediënten uithaalt.”

U werkt met veel studenten zonder verblijfsvergunning. Heeft dit uw overtuiging versterkt dat mensen voor elkaar op moeten komen?

“Natuurlijk. De Amerikaanse jongeren zonder papieren, veelal met een Latijns-Amerikaanse achtergrond, kunnen niet wachten. Dit zijn jonge levens die verwoest gaan worden als Trump en zijn volgelingen kunnen doen wat ze willen doen. We moeten deze jongeren nu ondersteunen en nu dingen veranderen. Op 12 november doet het Amerikaanse hooggerechtshof uitspraak over de vraag of de wet van Obama die deze jongeren beschermt, onwettig is. Achthonderdduizend jongeren kunnen dan hun status kwijtraken, mogen dan niet meer werken, kunnen zelfs gedeporteerd worden. Dus we leven nu in grote angst.

“Op basis van bestaande wetgeving mogen veel jongeren blijven. Maar hun ouders, grootouders en eventueel broers en zussen niet. Deze jongeren zijn echter vaak bereid zichzelf op te offeren en te zeggen: geef ons geen rechten als jullie die niet ook aan onze families kunnen geven. Dat is solidariteit.”

Wat had u zelf aan uw geloof als vluchteling uit Cuba?

“Het gaf ons een mogelijkheid een gemeenschap te vormen. Er waren mensen met wie we gingen bidden en we hielpen elkaar. Je weet van elkaar wie voedsel en zorg nodig hebben, je weet wie ziek is. Zo was het als kind in Cuba, maar ook toen we naar de Verenigde Staten kwamen en als vluchtelingen in aanraking kwamen met racisme, discriminatie en armoede. Als het op de goede manier wordt ingezet, zijn de christelijke evangeliën als een bloem die langzaam opengaat, bloeit en steeds mooier wordt. Maar soms wordt die bloem verbrand en weggegooid.”

Ook vrouwen rekent u tot de kwetsbaren. Wat is er voor hen nog te bereiken in de kerk?

“In het eerste verhaal van de Bijbel schept God de mens. Daarbij maakt het niet uit wat voor geslacht iemand heeft, of wat voor kleur. We zijn allemaal mensen. Die gelijkheid geldt voor immigranten en vluchtelingen, en zeker ook voor vrouwen. Als katholieke kerk zijn we het grootste humanitaire netwerk op de wereld, dus we hebben iedereen nodig. Waarom zouden alleen mannen dit werk mogen doen? Laten we ook vrouwen de mogelijkheid geven om te werken en te leiden.”

Zouden vrouwen volgens u priester moeten kunnen worden?

“Ik geloof dat iedereen die zich geroepen voelt door God om zijn werk te doen moet kunnen luisteren naar die roeping. Als je mensen verhindert voor hun kwetsbare naaste te zorgen, dan sta je God in de weg. Als de Heilige Geest vrouwen oproept om te leiden en om priester of diaken te worden, laten we daar dan naar luisteren.”

U bent een fan van paus Franciscus. Hij onderstreept het belang van meer gelijkheid voor vrouwen in de kerk, maar doet er in de praktijk weinig aan.

“Franciscus begrijpt heel goed dat de kerk wordt gevormd door ons als gemeenschap. Hij probeert zijn pauselijke macht niet op te leggen, want dan zijn we geen gemeenschap meer. We moeten het samen doen. Zijn manier van liefhebben en zorg dragen, hoe hij ons allemaal een God van mededogen laat kennen, daar plukken we al de vruchten van.

“Of er daadwerkelijk beleid moet komen? Het kan een poosje duren, maar ik hoop dat we daar uitkomen. We moeten niet iets doen dat de kerk opbreekt, of beschadigt. Ze bestaat uit meer dan een miljard mensen die eenheid moeten bereiken.

“Ik behoor pas tot de tweede generatie van vrouwelijke theologen in de VS. Dat is al een enorme verandering. Het feit dat ik lesgeef aan mannen, vrouwen en priesters, geeft hun al de mogelijkheid een andere kerk voor te stellen. Het kan dus even duren, maar de bloem bloeit. Franciscus heeft vrouwen op een aantal heel belangrijke posities geplaatst. Daar waren ze nooit eerder. Hun aanwezigheid alleen al creëert de mogelijkheid van een andere toekomst.”

Cecilia González-Andrieu spreekt vanavond de Edward Schillebeeckx-lezing uit aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Kaarten zijn beschikbaar op www.ru.nl/radboudreflects.

Lees ook:

Een alternatief voor de islam aan de macht

Ooit vond bevrijdingstheoloog Farid Esack, net als veel moslims, dat de islam aan de macht moet zijn. Nu komt hij met een alternatief.

In onze samenleving is nog altijd meer solidariteit dan we denken of vrezen

Angst, vreugde en verdriet verbinden ons. Maar er is een betere hechting te bereiken. Die vereist wel respect voor taboes.