Schandalen in de kerk hebben een functie, maar laten we hun werking niet overschatten

Vorige week vrijdag was priester Pierre Valkering te gast in de talkshow Op1. Hij was diezelfde dag uit de pastorie van de Amsterdamse Vredeskerk gezet omdat – in de woorden van presentator Paul de Leeuw “hij van God houdt maar ook van andere mannen. Dat mag, als je maar celibatair bent. Dat is hij niet dus: hup, korte metten en voor het zingen de pastorie uit.” Lachen hoor.

Het werd een chaotisch gesprek waarvan ik me afvraag wat de gemiddelde Op1-kijker – die al zoveel moet verwerken – er nu van opgestoken heeft. Zo liepen er allerlei zaken door elkaar. De gunfactor aan tafel lag duidelijk bij Valkering. Die rare katholieke kerk ook, die vaak zo hardvochtig met homo’s omgaat (zit wat in) had hem heel slecht behandeld. Met recht een schandaal. Hier zat niet minder dan een martelaar, in de seculiere zin van het woord. Een man die vecht voor vrijheden die in de burgermaatschappij als volkomen vanzelfsprekend worden gezien. Dat een heteroseksuele priester die uitgebreid in een boek zou vertellen over zijn bezoeken aan – ik noem maar iets – een seksclub, waarschijnlijk hetzelfde zou zijn over­komen als Valkering, realiseerde ­niemand zich.

Diezelfde dag had ik beelden gezien van het vertrek van Pierre Valkering uit de pastorie. Hij stapte in een auto terwijl parochianen om hem heen stonden en voor hem applaudisseerden. Hij was bij een groot gedeelte van zijn parochie een populaire pastoor. Toen de auto de hoek omreed, schijnt de bestuurder getoeterd te hebben. Christus op weg naar Golgotha.

Uit de school geklapt

Ik bleef achter met gemengde gevoelens. Deze affaire begon met een boek dat Pierre Valkering presenteerde bij zijn 25-jarig priesterfeest, waarin hij openhartig vertelde over zijn homoseksualiteit, zijn bezoeken aan ­darkrooms en zijn pornoverslaving. Het boek leidde tot zijn schorsing als priester, ontslag als pastoor en als dramatisch slotakkoord de uitzetting uit de pastorie. Je zou kunnen zeggen dat Ontkleed niet naakt staan, zoals het boek heet, een schandaalboek is. Dat bedoel ik niet misprijzend. Soms is een schandaal nodig om zaken ten goede te keren en hervormingen mogelijk te maken, al is het toch ook begrijpelijk dat sommige van zijn (voormalige) parochianen moeite hadden met het feit dat hun pastoor ook uit de school klapte over darkrooms en homosauna’s.

Ruim een maand voordat Valkering met zijn boek kwam, verscheen het boek Sodoma van de Franse socioloog Frédéric Martel, die daarin beweerde dat vier op de vijf priesters in het Vaticaan homo is. Ook dit zou je een schandaalboek kunnen noemen, al was het minder persoonlijk van inhoud dan dat van Pierre Valkering. Het staat vol met sappige anekdotes over wellustige ­bisschoppen en flirtende kardinalen, geschreven in een stijl die je nog het best als ‘jarretel-journalistiek’ kan ­omschrijven.

Het boek van Martel verscheen in februari 2019. Het kreeg veel aandacht en leidde tot de nodige ophef. Het beeld dat hij van het Vaticaan schetste was dan ook vernietigend: dat van een instituut dat naar buiten toe kritisch naar homo’s is, maar binnen zijn eigen muren een van de grootste homo­gemeenschappen ter wereld herbergt.

Wachten op de nieuwe eerlijkheid

Het Vaticaan reageerde niet en een van de weinige serieuze kerkelijke ­reacties kwam van Timothy Radcliffe, de oud-magister-generaal van de dominicanen. Hij pleitte voor een ‘nieuwe cultuur van eerlijkheid’ binnen de kerk als het over seksualiteit gaat, maar hoe die eruit zou moeten zien, wist ook hij niet.

Daarna werd het heel snel stil. De rijen sloten zich in de katholieke kerk en de zaak werd vervolgens doodgezwegen. Tot de volgende rel zich aandiende. Dat was in ons land de affaire-Valkering. Maar ook deze kwestie lijkt in de ogen van de kerk­leiding nu afgewikkeld. De pastorie is weer vrij.

Ondertussen blijft het wachten op die nieuwe eerlijkheid, want die vereist een andere visie van de kerk op seksualiteit en een cultuurverandering binnen die kerk, tot in al zijn donkere kamers en gangen. Een kwestie van geduld, heel veel geduld. Het duurt nog wel een tijd –misschien wel een eeuwigheid – voordat een net benoemde bisschop bij zijn presentatie durft te melden dat hij van mannen houdt.

Schandalen hebben hun functie in de kerk (denk aan het misbruikdossier), maar laten we hun werking ook weer niet overschatten. Ik kan me niet voorstellen dat er na de uitzending van Op1 ook maar één priester in ons land heeft gedacht: misschien moet ik ook maar eens open kaart spelen.

Trouw-redacteur Stijn Fens volgt de katholieke kerk al decennia op de voet en schrijft columns over het geloof en zijn persoonlijk leven. Lees ze hier terug.