Samen zwijgen is onvervangbaar

In een Israëlische krant las ik een interessant stuk over social distancing. De coronamaatregelen waren in zoverre niet écht nieuw, betoogde de auteur, dat we al decennia onderweg zijn naar een wereld waarin schermcontact fysieke nabijheid verdringt. Deze crisis is alleen maar ‘een sprong van drie treden op een roltrap richting eenzaamheid’, zoals de auteur, Lee Yaron, het treffend uitdrukte. Daar zit wat in, vind ik. Inderdaad kun je maandenlang intensief met elkaar appen, zonder elkaar nog te willen ontmoeten. Ook hoef je amper meer de straat op om iets aan te schaffen, zelfs je dagelijks brood kun je laten brengen.

Terwijl ik als student mijn géld nog moest ophalen in het postkantoor, niet door dat uit de muur te trekken, maar door eindeloos mét anderen in de rij voor het loket te staan, waar dan ook weer een levend mens achter zat, die dat geld voor ons uittelde – zonder handschoenen!

De wereld was al antiseptischer geworden en misschien is deze crisis een voorproefje van een nóg afstandelijker toekomst, zoals Yaron betoogde. Hoeveel fysieke nabijheid zijn we bereid in te wisselen voor efficiëntie en gemak?

Toch is er één vorm van communicatie, die juist in tijden van social distancing onvervangbaar blijkt te zijn en dan doel ik even niet op fysiek contact, maar op iets anders: samen zwijgen.

Omdat praten iets kapot zou maken

Nog nooit heb ik zo goed begrepen hoe waardevol, welsprekend in feite, die manier van communiceren is. Ik moet daarbij telkens denken aan het gedicht ‘Ziekenbezoek’ van Judith Herzberg, dat zo kort is, dat ik het hier wel helemaal kan citeren:

Mijn vader had een lang uur zitten zwijgen bij mijn bed.
Toen hij zijn hoed had opgezet
zei ik, nou dit gesprek
is makkelijk te resumeren
Nee, zei hij, nee toch niet,
je moet het maar eens proberen.

Een vader die zwijgend aan het ziekbed van zijn dochter zit, omdat praten iets zou kapotmaken, dat het zwijgen juist intact laat. Misschien is dat ‘íets’ de zuivere behoefte bij ie­mand anders aanwezig te zijn. En dat gaat dus niet, of veel slechter, met een scherm ertussen. Dan lijkt het meteen of er iets mis gaat, hetzij op relationeel, hetzij op technisch vlak.

Ben je boos? Is er iets? Hoor je me nog? Natuurlijk kán zwijgen heel goed ook een expressie van boosheid zijn, maar als je gewoon bij elkaar zit, zoals aan een ziekbed, maakt dat wantrouwen meestal snel plaats voor vertrouwen op een samenzijn dat juist geen woorden meer nodig heeft.

Misschien verklaart dat ook waarom de twee minuten stilte van Dodenherdenking zo ontroerend kunnen zijn – of waren. Al die stille mensen op de Dam, die juist door te zwijgen veel meer één geheel vormen, dan wanneer ze allemaal door elkaar heen zouden praten.

Je zou stippen op dat plein moeten zetten, twee meter van elkaar vandaan. Waarop zich dan langzaam en voorzichtig een stille, rouwende menigte kan verzamelen.

Wat is daar nou erg aan? Leonie Breebaart onderzoekt in haar column de actualiteit op filosofische wijze. Lees ze hier terug.