Kerkbreuk
Russisch-orthodoxe kerkleden in Amsterdam besluiten tot breuk met Moskou
Een ruime meerderheid van de parochianen van de Russisch-orthodoxe kerk in Amsterdam besluit te breken met patriarch Kirill in Moskou.
Zaterdagmiddag hebben de kerkleden van de Russisch-orthodoxe kerk in Amsterdam ingestemd met het eerdere besluit van de lokale geestelijken om de banden met Moskou door te snijden. In een verklaring schrijven ze dat ze voortaan in hun vieringen naar metropoliet Athenagoras van Constantinopel te zullen verwijzen, in plaats van naar patriarch Kirill.
Sinds het begin van de Russische invasie in Oekraïne is er onrust in de Heilige Nikolaas van Myraparochie, die zo'n 400 kerkleden telt. De geestelijken van de kerk hebben er grote moeite mee dat patriarch Kirill, het hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk, de aanval op Oekraïne steunt. Toen ze dit merkten, lieten ze weten dat ze weigeren nog langer Kirills naam te noemen in de gebeden in de viering, zoals gebruikelijk is in de liturgie.
Niet lang daarna werd de kerk beklad met het pro-Russische Z-symbool, en ging een ruit aan diggelen. Diensten in de kerk werden voorlopig afgelast.
Bedreigd en onder druk gezet
Vanwege de opstelling van de geestelijken kreeg de kerk twee weken geleden onaangekondigd bezoek van aartsbisschop Elisey van Den Haag en Nederland, die de leiding in een viering overnam. Zij vonden dat intimiderend, vooral omdat hij met een diplomatieke auto voorgereden werd, en hen na de viering zou hebben gezegd “dat zowel het patriarchaat als het ministerie van buitenlandse zaken in Moskou op dit moment aandacht hebben” voor de kerk.
De Amsterdamse geestelijken voelden zich hiermee ook bedreigd en onder druk gezet door de Russische staat. “Deze druk brengt de spirituele veiligheid van de kerkgemeenschap en haar leden in gevaar”, schreven ze. De Amsterdamse parochie laat weten dat er geen sprake is van een kerkscheuring.
Pijn in het hart
De vier priesters en een diaken van de Amsterdamse parochie lieten weten dat ze zich van Moskou en Kirill wilden losmaken. Ze namen die “zeer moeilijke stap met pijn in het hart”, zo schreven ze in een verklaring. Wereldwijd staat de breuk in de belangstelling, omdat de Amsterdamse kerk de eerste orthodoxe kerkgemeenschap is die zulke conclusies trekt. Tot nu toe zijn ze ook nog de enige.
In plaats van bij de Russisch-orthodoxe kerk wil de gemeenschap zich bij het Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel aansluiten, om precies te zijn bij het Orthodox Aartsbisdom van België en Exarchaat van Nederland en Luxemburg. Hiertoe is een verzoek ingediend bij de metropoliet Athenagoras, die de aanvraag in behandeling heeft genomen. Hij zal een canonieke losbrief vragen aan aartsbisschop Elisey.
Onzinnig
Niet alle Amsterdamse parochianen staan achter de breuk. Op het besluit kwam ook al kritiek van andere Nederlandse Russisch-orthodoxe kerkgemeenschappen. Zo zei priester Sergi Merks van de Russisch-orthodoxe kerk in Nijmegen vorige week in deze krant dat hij de opstelling van de Amsterdamse geestelijken ‘onzinnig’ vindt. Dat patriarch Kirill niet meer genoemd werd in het gebed noemde hij “zeer onchristelijk en zeer onorthodox”.
De kaart van de Russische orthodoxie in Nederland
Nederland telt een vijftiental Russisch-orthodoxe parochies met zo’n 3000 praktiserende gelovigen, schat Paul Baars, bibliothecaris van het Instituut voor Oosters Christendom (IvOC) verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. De parochie in Amsterdam is met zo’n 400 leden de grootste. Deze gemeenschap telt zo’n twintig nationaliteiten, Russen en Oekraïners zitten er net als in andere parochies doorgaans zij aan zij. Ook in een kleinere parochie als die in Amersfoort komen mensen uit verschillende landen. In Nijmegen, waar Baars zelf tot voor kort bij hoorde, komen mensen uit Rusland, Oekraïne, Nederland, Georgië en Servië.
De Russisch-orthodoxe parochies in Nederland vallen onder drie bisdommen, zegt Baars. Ten eerste het aartsbisdom van Den Haag. Dat is het sterkst gebonden aan de hoofdzetel van de Russische kerk in Moskou, waar patriarch Kirill de scepter zwaait. Bij dat bisdom horen de kerken in Rotterdam, Amersfoort, Den Haag, Nijmegen en Groningen, en twee kleine kloosters, in het Friese Hemelum en in Den Haag. De recent begonnen gemeenschappen in Zwolle en Leeuwarden horen hier ook bij. Amsterdam heeft zich hier juist uit teruggetrokken.
De parochie in Deventer valt onder het bisdom Parijs, van de ‘Rue Daru’, de naam van de straat waar de kathedraal staat. Het valt indirect ook binnen het patriarchaat van Moskou. Dit bisdom heeft ook gemeenschappen in Breda en Maastricht.
Ten derde zijn er nog drie parochies van de zogenoemde Buitenlandkerk, in Arnhem, Aalsmeer en Maastricht. Zij horen bij het bisdom van Londen, dat indirect ook onder Moskou valt.
De twee laatstgenoemde stromingen hebben volgens Baars van oudsher een meer onafhankelijke traditie dan de parochies die rechtstreeks onder Moskou vallen. Met name het bisdom Rue Daru heeft zich altijd gedistantieerd van totalitaire regimes.
In al deze Russisch-orthodoxe parochies wordt dezelfde traditionele orthodoxe geloofsovertuiging uitgedragen. Ook de opzet van de vieringen en de gebeden zijn hetzelfde. De vormgeving kan verschillen. De orthodoxe traditie is één van de drie hoofdstromingen binnen het christendom, naast het katholicisme en het protestantisme.
Lees ook:
Hoe Poetin religie tot wapen smeedt in de strijd tegen Oekraïne
President Poetin zet religie in als wapen. Hij lijkt de Russisch-orthodoxe kerk nog aan zijn zijde te hebben. Wat bezielt hen?
Hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk houdt extremistische preek: Gay prides zijn de reden voor deze oorlog
Patriarch Kirill van de Russisch-orthodoxe kerk heeft zondag gepreekt over de oorlog in Oekraïne. Het gaat in dit conflict om meer dan politiek, zei hij: de redding van de mensheid staat op het spel.
