Het is Suikerfeest, het einde van de ramadan. Meer dan om het wel of niet eten, gaat het tijdens de vastenmaand om bezinning, zeggen vier jonge moslims. Slot van een tweeluik over de spirituele kant van de ramadan: de terugblik.
Zachtjes stommelend, met aan elke arm een grote boodschappentas, komt Zouhair Saddiki het verduisterde zaaltje binnen. Hij is laat, de film over het leven van de profeet Mohammed is al even begonnen. Op deze filmavond en iftar in een gemeenschapsruimte van de Iraakse culturele vereniging op een industrieterrein in de Utrechtse buitenwijk Kanaleneiland zijn ongeveer dertig jongeren afgekomen.
Half op de tast zet hij een pan harira, een Marokkaanse soep die hij met zijn moeder heeft bereid, op tafel bij het eten van de andere gasten. Ze verbreken het vasten met een potluck dinner, waarbij iedereen iets meeneemt dat ze gezamenlijk nuttigen.
Het bijwonen van de iftar is een van de dingen die Zouhair (32) doet in het kader van de vastenmaand. Hij noemt dit zijn ‘jaarlijkse bijstuurmoment’. Dat gaat voor de docent bedrijfseconomie uit Gouda om dingen als ‘rust vinden’, ‘vrede hebben met jezelf’ en ‘niet-oordelen’. Net als andere jonge moslims zegt hij dat de ramadan om meer gaat dan om het niet-eten vanaf zonsopgang en het wel-eten na zonsondergang. Het gaat ook, of misschien wel juist, om het innerlijke, geestelijke aspect.
Daarbij horen goede voornemens op spiritueel gebied. Om de zijne te halen bidt Zouhair frequenter – vijfmaal daags, terwijl hij dat normaal gesproken niet doet. In de ramadan bidden ze ook met het gezin in de woonkamer, vertelt hij. “Als je de stem van je vader koranteksten hoort reciteren, komt dat nog harder binnen. Harder op de goede manier, hè?”
Hij is zelf als soenniet niet bekend in dit sjiitische verenigingshuis, maar dat is juist het idee van deze avond. De iftar is opgezet door de stichting Su-shi, ter bevordering van de relaties tussen soennitische en sjiitische moslims in Nederland.
Rond kwart voor tien gaan de tl-lichten aan en is het tijd om te eten. Tenminste: voor de soennitische aanwezigen. Zij nemen alvast een dadel, terwijl de sjiitische aanwezigen nog zo’n twintig minuten moeten wachten. Zo ook geneeskundestudent Nura Tebayna (24) uit Dordrecht, die hier toevallig vanavond naast Zouhair aan tafel is beland. De twee kennen elkaars naam alleen uit de krant, van het eerste deel van dit tweeluik.
Rode gloed
Met een blik naar buiten, waar zojuist de schemer valt, legt Nura uit waarom zij als sjiitische moslim nog even wacht. “Wij geloven dat de dag pas echt voorbij is als ook de rode gloed aan de horizon helemaal weg is.”
Zij had zich de afgelopen maand voorgenomen om haar band met God te versterken. Dat helpt haar in het dagelijks leven, legt Nura uit. “Des te meer ik bid, des te meer ik kan loslaten. Dus heb ik ook minder spanningen met mensen om me heen. Vorige week merkte ik dat nog: er was iemand waarmee het niet zo boterde en waar ik nu juist een heel goed gesprek mee heb gevoerd. We bleken er allebei mee te zitten. Sindsdien is het heel leuk en gezellig. Dat is het effect van de ramadan.”
Er zijn ook dingen minder goed gegaan: vanwege haar co-schappen kwam ze aan minder gebeden toe dan ze had gewild. Normaal bidt Nura vijf keer per dag. Met de ramadan probeerde ze daarnaast extra smeekbedes te doen. Maar ze was daar soms te moe voor. “Dan had ik na een lange dag gewoon de puf niet meer en deed ik in plaats van een smeekbede maar een dutje.”
Intussen zijn ze toe aan het overvloedigde dessert: watermeloen, baklava en verschillende taarten. Nura zet een houten vork in een stuk cheesecake. Niet alleen de gebeden tellen mee voor God, zegt ze. “Ook mensen helpen en jezelf ontwikkelen telt mee – eigenlijk alles wat een positieve waarde heeft voor de maatschappij. Dat geldt allemaal als aanbidding. Zelfs het dutje waarmee je je energielevel weer even boost om je dag verder aan te kunnen. Mijn doel daarmee is namelijk dat ik de volgende dag weer wél gewoon die extra smeekbede kan doen.”
Even legt ze bedachtzaam de vork tegen haar bovenlip. “Eigenlijk zijn mijn co-schappen voor mij ook een vorm van aanbidding. Ik hoop zoveel mogelijk kennis en ervaring te vergaren om later als arts mijn patiënten te kunnen helpen.”
Voor Fouad Bechara (34) uit Haarlem verliep de ramadan dit jaar in het geheel niet zoals hij had gehoopt. Aan de telefoon vertelt hij dat er van bezinning weinig terechtkwam en het hem de meeste dagen niet is gelukt om te vasten. Hij is spoken word-artist en had het de afgelopen maand te druk – soms waren er twee optredens per dag. “Het was zonder dollen de meest onrustige maand voor mij in jaren.”
Met een zucht: “Ik had dit gewoon beter kunnen organiseren. Het was qua werk zoveel – klap na klap na klap. Bij het opstaan voelde ik die uitdroging al, en dan dacht ik: ik ga vandaag maar wel drinken.”
Hij heeft wel de nodige tijd gestoken in het lezen van religieuze geschriften. “Daar heb ik zonder overdrijven misschien drie of vier keer meer aan gedaan dan normaal. Maar dat was dan ook mijn enige houvast.”
De ‘rust, reinheid en regelmaat’ die het vasten hem normaal gezien oplevert liep hij ook mis. “Eigenlijk is het tegenovergestelde gebeurd van wat ik me op dit gebied had voorgenomen. Het is niet dat ik me schuldig voel, in die termen denk ik niet. Maar ik ben wel pittig teleurgesteld in mezelf. Ik wéét wat de zegeningen zijn van het vasten. Ik kén het reine gevoel van bewust leven. De staat van mindfulness waar je in belandt. Dat heb ik allemaal niet benut. Zonde.”
Hij aarzelt even. “Kijk, ik heb een leverconditie. Dat maakt dat ik conform de religieuze voorschriften geëxcuseerd ben. Maar eerlijk gezegd, nu ik dit zeg voelt het alsof ik mezelf aan het verdedigen ben. Onnodig. De ramadan is geen wedstrijdje hongerlijden. Het gaat om de spirituele laag, om wat je een beter mens maakt. Ik heb ook weleens heel chagrijnige vastende moslims gezien. Dan denk ik: waar ben jij nou weer mee bezig? Voor wie is dat goed? Dan kun je beter stoppen.”
Ramadanbaby
De laatste week van de ramadan is helemaal aan Fouad voorbijgegaan. Om begrijpelijke reden. Hij werd vader van zijn eerste kindje en is hoorbaar in de gloria. “Ik ben er nog helemaal door gehypnotiseerd, joh. Ze is ook nog een ramadanbaby. Dat is een zegening, zegt men, als je wordt geboren in de heilige maand. Of dat klopt weet ik niet, maar sowieso heeft zij alles goedgemaakt.”
In de kelder van een smartshop aan de Warmoesstraat spreidt de Amsterdamse Sanae Orchi (29) een zevental paarse yogamatjes uit. Ze geeft deze avond les, al heeft ze vandaag gevast. Het is voor het eerst dat ze in de ramadan doorgaat met yoga, zegt ze. “Maar het gaat wonderlijk goed.”
Een van de eerste instructies die ze geeft, is een ontvangend gebaar te maken met de beide handen tegen elkaar. “Als kind heb ik geleerd om zo mijn handjes op te houden”, zegt Sanae. “Wij noemden dat een dua, een smeekbede. Maar je kunt het ook gewoon een intentie noemen. Als je dit met meerdere personen in één ruimte doet, dan gaat er veel meer energie en kracht van uit. Net als in een kerk of moskee.”
Schijnbaar moeiteloos draait ze een twee uur durende yogales af. Na afloop oogt ze niet minder fris en monter. “Nee”, zegt ze, “Ik merk eigenlijk niks geks. Ik voel me heel rustig. Het is voor het eerst dat ik alleen maar vrouwen in de les heb. Dat gaf me zoveel goede vibes – ik merkte dat er verbinding, kracht en blijheid van de groep uitging. Daar heb ik God net echt voor bedankt.”
Sanae ziet de ramadan als een detox, een reiniging, waarbij ze zich ontdoet van negatieve energie. Een van de uitdagingen is om niet ‘hangry’ te worden – hongerig (hungry) en kregelig (angry). “Wie niet eet en drinkt, voelt zich natuurlijk al gauw prikkelbaar of chagrijnig. Er komt dan van alles naar de oppervlakte. Yoga of meditatie helpt om daarmee om te gaan. Dat maakt me mentaal sterk.”
Voor haar yogatrainingen reist ze veel: deze maand was ze onder meer in Ibiza, Portugal en het Verenigd Koninkrijk. Dat maakt het vasten niet makkelijker. Eén dag heeft ze dan ook overgeslagen. “Die nacht had ik zo weinig geslapen en de volgende dag moest ik vliegen. Nu was ik zo moe dat ik dacht dat het vasten echt niet zou gaan. Maar achteraf voelde ik me toch rot over mijn beslissing. Een vliegtuigreisje en ik haak al af?”
Er zijn mensen die op basis van een religieuze overlevering zeggen: op reis hoef ik niet te vasten, vertelt Sanae. “Maar ik vind dat niet zo sterk. Die teksten komen uit de tijd dat mensen drie weken op een kameel door de woestijn moesten trekken. Dat is wel iets anders dan in een vliegtuig stappen met je iPad en een muziekje op.”
Onlangs kocht ze een treinkaartje op het vliegveld en trof ze een kassajuffrouw aan die de klant voor haar bekvechtend te woord stond. “Zij ging echt niet oké met die mensen om. Ik heb nogal wat vuur in me, dus normaal zou ik er meteen iets van gezegd hebben. ‘Hallo doe eens even normaal ofzo.’ Nu dacht ik, geheel tegen mijn natuur in: ik hou mijn mond. Dat was echt puur door het vasten.”
In het Utrechtse zaaltje heeft Zouhair de lege pan alweer ingepakt. Hij speelt wat met de autosleutels. Ook voor hem was deze ramadan een tijd van reflectie op zijn leven en zijn relaties met anderen. “Het was dit jaar best heftig. Ik heb iemand die me dierbaar is moeten loslaten.”
Het gaat om een van zijn vrienden, vertelt hij, die strenger in de leer is, en hem bleef terechtwijzen over religieuze aangelegenheden. “Ik zeg het maar gewoon zoals het is: dat deed pijn. In feite accepteerde hij me niet zoals ik ben.” Het voelt goed zo, dit besluit.
“Als een bevrijding. Dat is ook te danken aan mijn ouders, die me met hun nuchterheid en kalmte hebben bijgestaan. Ik denk dat dit de voornaamste les was uit de ramadan: dat het helemaal niet erg is om dingen los te laten. Nu kan ik verder.”
Lees ook:
Vier jonge moslims over de ramadan: ‘Je reinigt telkens je ziel’
Bij de ramadan denk je aan niet-eten en wel-eten. Maar bezinning, dat is waar het echt om gaat, zeggen vier jonge moslims. Deel één van een tweeluik over de spirituele kant van de vastenmaand: de voorbereiding.
‘Tijdens de ramadan is het: hoe warmer, hoe beter’
Het is heet, en de dagen zijn lang in de ramadan van 2015. Hebben de moslims in Nederland het deze dagen moeilijk? Nee, het geloof geeft ze de kracht om te vasten. En in andere landen, zoals Spanje, is het nog veel warmer.
Eindexamen op een lege maag: hoe gaan scholen en islamitische leerlingen hiermee om?
De islamitische vastenmaand ramadan en het centrale eindexamen voor middelbare scholieren vielen vorig jaar precies samen.
