Radicale gevoeligheid, dat is precies wat we nodig hebben

Fiona Apple heeft een nieuwe plaat gemaakt. ‘Fetch the bolt cutters’ heet-ie, ‘Haal de betonscharen’, naar een citaat uit detectiveserie ‘The Fall’, waarin een seriemoordenaar en een rechercheur een kat-en-muisspel spelen. Apple is een singer-songwriter die in de tweede helft van de jaren negentig al jong doorbrak met het album ‘Tidal’. Ze was ook buiten haar muziek iemand die het hart op de tong droeg: ze vertelde in interviews over haar verkrachting op twaalfjarige leeftijd en haar psychische gesteldheid, sprak zich tijdens de uitreiking van de MTV Awards uit over de nepheid van de muziekindustrie. En zo is ze nog steeds.

The New Yorker beschreef Apple’s houding onlangs als radicale gevoeligheid. Radicale gevoeligheid, dat is precies wat we nodig hebben, dacht ik, om de huidige politieke apathie te doorbreken.

Zoetsappig

Gevoeligheid wordt vaak geassocieerd met vrouwelijkheid, kunst, dieren, muziek, kinderen, zachtheid, verbinding. Gevoel wordt ook gezien als privé, iets waar je anderen maar niet te veel mee lastig moet vallen. Het wordt niet geassocieerd met politiek of academische kennis, niet met krachtdadig optreden, argumenten, overredingskracht – het is passief, de rede is actief. Gevoeligheid lijkt ook niet erg radicaal. Het is eerder een beetje zoetsappig, volgend.

Maar gevoel is niet alleen privé – wat we voelen en hoe we dat uiten is altijd mede gevormd door de tijd en cultuur waar we in leven. En een expressieve houding is niet per definitie minder rationeel dan een koele houding – die komt alleen uit een andere traditie.

In de politieke filosofie wordt onder andere nagedacht over publieke besluitvorming, oftewel deliberatie. In de deliberatieve theorie stond lang de rede centraal; door op een neutrale manier vrij van macht rationele argumenten uit te wisselen kunnen we tot betere oordelen komen. Politiek filosoof Iris Marion Young schrijft dat die opvatting van deliberatie niet neutraal is maar leunt op een bepaald mensbeeld, zeg maar een hoger opgeleide Europese of Noord-Amerikaanse man. Mensen uit andere groepen, die zich anders uitdrukken, ­lopen door die norm het risico niet gehoord te worden. Young pleit voor een herwaardering van de emotie, de getuigenis, de retoriek.

Verschillende manieren van expressie

Daarmee bedoelt ze niet dat we alleen maar meningen moeten spuien of een onderbuikgevoel moeten uitdrukken. In processen van deliberatie vormen we onze oordelen over het samenleven. Dat op een rijke, volledige manier doen vereist verschillende manieren van expressie, op verschillende plekken in de samenleving. Onze oordelen, belangen en identiteiten worden niet alleen in de Tweede Kamer of het stemhokje gevormd, ook in demonstraties, gesprekken, ingezonden brieven, liedjes. Daarin zijn denken en gevoel altijd met elkaar verstrengeld.

Juist in een tijd waarin de macht misschien wel meer bij bedrijven ligt dan bij de politiek, een tijd waarin mensen worden opgehitst door wat vroeger extreemrechts en nu gewoon rechts genoemd wordt, hebben we behoefte aan sterke sociale bewegingen. Aan het cultiveren van gevoeligheid en betrokkenheid – niet alleen als individuen, maar ook en juist als samenleving. Aan getuigenissen over verborgen ervaringen, ambiguïteit, romans, beeldende kunst. Aan Fiona Apple en haar piano en series over vrouwelijke rechercheurs die seriemoordenaars oppakken. Dus kom maar op met die betonschaar.

Lees ook:

Dit is de invloed van corona op onze mentale gezondheid

Wat doet de coronacrisis met onze mentale gezondheid, en welke invloed hebben we daar zelf op? Twee deskundigen vertellen erover, en geven tips.