Psychiater Paul Conti beschrijft trauma als een epidemie waarvoor geen vaccin bestaat

Nadat hij zelf een trauma had meegemaakt, ontdekte de Amerikaanse psychiater Paul Conti dat trauma’s een verborgen epidemie zijn in onze samenleving. En die maken zingeving bijna onmogelijk.

‘Jonathan was twintig. Hij schoot zichzelf dood in het huis waarin we waren opgegroeid, met een pistool dat mijn vader tijdens de oorlog in Korea had gekregen. Mijn moeder vond zijn lichaam. Toen de ergste schok voorbij was, probeerden mijn familie en ik iets te begrijpen van wat zo’n zinloze tragedie leek.’

Met deze gruwelijke anekdote uit zijn eigen leven begint de Amerikaanse schrijver Paul Conti zijn boek Trauma, de verborgen epidemie. Ook Conti heeft zijn trauma, het veranderde zijn leven. Hij ging geneeskunde studeren en werd psychiater. Voordat hij zijn eigen kliniek opende in Portland, Oregon, werkte hij aan de universiteiten van Stanford en Harvard.

Pijn die vaak ongezien blijft

“Zowel in mijn eigen leven”, zegt Conti, “als tijdens mijn loopbaan als arts heb ik gezien dat de onderliggende oorzaak van de meeste menselijke problemen trauma is. En met ‘trauma’ bedoel ik: emotionele en psychische pijn die vaak ongezien blijft, maar ons wel verandert, lichamelijk en geestelijk.”

“We hebben allemaal zo onze copingstijl, onze manier van omgaan met negatieve omstandigheden. Trauma verandert die stijl, en dat verandert ons. Daardoor worden we minder gelukkig, zijn we minder goed in staat zin te geven aan ons leven. Na het verlies van mijn broer werd ik overweldigd door schuldgevoel en schaamte, waardoor ik mijn plek in de wereld dreigde kwijt te raken.”

Om de werking ervan uit te leggen, vergelijkt Conti trauma’s met een virus: je kunt het zelf niet zien, je ziet alleen wat het doet. “Geweld, isolatie, angst, gevoelens van zinloosheid – telkens weer zie ik dat trauma’s er de oorzaak van zijn. Ik vergelijk het met een epidemie, omdat je het doorgeeft. Neem een vader die in zijn jeugd te maken heeft gekregen met geweld. Goed mogelijk dat hij zich sindsdien bewust of onbewust angstig voelt, zich daardoor terugtrekt uit de wereld. Zijn kijk op de wereld geeft hij door aan zijn kinderen.”

Trauma’s zorgen ervoor dat we de negatieve kant van het leven extra gewicht toekennen. Zo komen onze waarden, onze dromen en talenten onder druk te staan; we vergeten wat het betekent om volledig te leven. “Toen ik me schuldig voelde over de dood van mijn broer, dacht ik werkelijk dat ik me altijd zo gevoeld had.”

De sensor voor gevaar blijft aan staan

“Andere gevolgen van een trauma zijn dat we hyperwaakzaam worden, onze sensor voor gevaar blijft aan staan. We ervaren daardoor minder kalmte of vreugde, en slapen slechter.”

Je belandt in een vicieuze cirkel? “Ja, want een slechte slaap beïnvloedt weer onze emoties. Wie slecht slaapt, is vaak angstiger. En die angsten hebben een negatieve invloed op onze vaardigheden om lastige situaties het hoofd te bieden: we verliezen ons zelfvertrouwen en ons doorzettingsvermogen. Eenmaal overstuur of uitgeput zijn we minder geneigd onszelf te troosten wanneer er problemen op ons afkomen.”

Nemen we hierdoor andere beslissingen? “Zeker, trauma’s beslissen direct en indirect onze levensloop en die van onze familieleden, onze kinderen. Ik zeg vaak dat trauma’s kinderen infecteren nog voor hun geboorte. Sterker nog, zelfs nog voordat er over hun bestaan is nagedacht.”

Een vaccin is er niet? “Nee, en voegtijdig testen op trauma kunnen we ook niet.”

Conti beschrijft verschillende typen trauma’s: het acute trauma, zoals dat optreedt na een ernstig auto-ongeluk of een verkrachting, of de zelfmoord van een broer. Conti: “Veel lastiger te herkennen zijn chronische trauma’s, die niet worden veroorzaakt door een acute gebeurtenis, maar door langdurige blootstelling aan schadelijke situaties of mensen. Denk daarbij aan beledigend taalgebruik dat gekleurde mensen in het dagelijks leven te verwerken krijgen.”

Een andere metafoor die Conti in zijn boek gebruikt om het belang van trauma’s uit te leggen, is de wegenkaart. “Onverwerkte trauma’s zorgen ervoor dat we onze levensweg afleggen op een wegenkaart die er net een beetje naast zit. Via omwegen kom je vaak wel op de juiste bestemming, maar het is ook goed mogelijk dat je verdwaalt.”

Ik gaf mijzelf van alles de schuld

Een van de oorzaken waardoor we de weg kwijtraken, is dat we ons schamen. Toen hij terugkeek op zijn eigen leven, ontdekte Conti dat veel van zijn activiteiten voortkwamen uit schaamte. “Buitenstaanders dachten dat het goed met mij ging, maar ik zorgde slecht voor mij, gaf mezelf van alles de schuld, en nam zo beslissingen waardoor ik me slecht bleef voelen. Ook mijn compassie voor anderen nam af – eigenlijk kun je zeggen dat trauma onze gemeenschapszin en menselijkheid ondermijnt.”

Voor velen van ons is dat iets dat zin geeft aan de wereld? “En wat onmiddellijk verdwijnt als een trauma zijn weg vindt naar ons huis.”

Conti stelt dat trauma’s niet alleen onze kinderen infecteren, maar ook de politiek. “Wie te maken heeft gehad met geweld, ziet overal toekomstig geweld, en zal politiek gevoeliger worden voor complottheorieën. Trauma’s zijn verantwoordelijk voor de polarisatie van onze maatschappij. We verspillen ons politieke kapitaal, terwijl ons huis instort.”

Een virus zonder vaccin. Een vertekende kaart waardoor we de weg kwijtraken. De oorzaak van polarisatie in de maatschappij. Wat is er tegen deze epidemie te doen? Conti noemt de innerlijke dialoog, het levensverhaal en de taal als belangrijke middelen om trauma te bestrijden.

De duivel en de engel

“We zeggen vaak dat op je ene schouder de duivel zit en op de andere een engel. Door het trauma met mijn broer luisterde ik alleen nog naar de negatieve influisteringen van de duivel. ‘Ik ben een verschrikkelijk persoon’, zei ik tegen mijzelf. ‘Ik kom nergens.’ Ik moest weer een innerlijke dialoog gaan voeren tussen de duivel en de engel, ik moest zelf weer de rechter worden, die kon besluiten wat de juiste woorden waren. Ik leerde dit doordat ik hulp kreeg. Maar mij ontbrak het inzicht dat deze mechanismes veroorzaakt werden door de traumatische gebeurtenis in mijn leven.”

Na een tijd begon Conti zich te realiseren dat hij vroeger nooit zo negatief of destructief over zichzelf had gedacht, gesproken, geoordeeld. “Door de innerlijke dialoog kreeg ik langzamerhand weer grip op mijn eigen verhaal. Ik begon na te gaan wat ik tegen mijzelf zei, en ging mezelf steeds vaker ondervragen. Langzamerhand nam de rechter tussen duivel en engel zijn taak weer op.”

Storytelling is dan ook een andere remedie die Conti noemt om trauma te lijf te gaan. “Ik ben nu 20 jaar psychiater en nog steeds valt me op hoe vaak mensen niet de gelegenheid hebben gehad hun eigen verhaal te doen. Ze zeggen: ‘Niets gaat ooit goed in mijn leven’. ‘Niemand mag mij.’ ‘Ik verpruts alles.’ ‘Ik ben waardeloos.’ Van nature voelt niemand zich zo. Wat is het verhaal, dat dit gevoel heeft veroorzaakt?”

Dat éne kritische puntje

Moet je hiervoor naar een psychiater? Lang niet altijd, meent Conti. “Door te werken aan je innerlijke dialoog werk je ook aan je levensverhaal. Maar hierbij ondervind je wel vaak hindernissen op je pad. Onze hersenen houden er namelijk niet van om die verhalen op waarheid te checken. We verzinnen een verhaal over de betekenis van een gebeurtenis, en leven verder. Als dit een traumatisch verhaal is, worden we zonder het te beseffen opgezadeld met negatieve consequenties, omdat we negatieve emoties of gevoelens beter onthouden dan positieve.

“Iedereen herkent dit: we vergeten talloze complimenten, maar één kritisch puntje, hoe marginaal ook, onthouden we moeiteloos. Daarom is het heilzaam verhalen over onszelf onder de loep te houden. Klopt het wel wat ik mijzelf vertel?”

Een eerste indicatie die je wantrouwen over je eigen verhaal kan voeden, is de taal die je gebruikt. “Vergeet niet dat taal bepaalde overtuigingen en gevoelens opwekt, zowel bij jezelf als bij anderen. Woorden maken zinnen, zinnen creëren je verhaal. Jouw verhaal begint bij de taal die je gebruikt. Daarom moeten we voorzichtig zijn met de woorden, individueel en collectief. Ons taalgebruik is de laatste jaren veel grover en gewelddadiger geworden. Door de woorden te analyseren die we gebruiken, de verhalen die we over onszelf vertellen te checken op waarheid, kunnen we het trauma de pen uit handen nemen die ons levensverhaal schrijft.”

Lees ook:

‘Gezondheid is niet de afwezigheid van ziekte, maar het vermogen om met het leven om te gaan’

Arts en onderzoeker Machteld Huber maakt school met haar ideeën over ‘positieve gezondheid’. Van de krachten die gezond maken, vindt ze zingeving ‘de sterkste’. Waar haalt ze haar ideeën vandaan?