Wat zijn profeten en wat deden ze? Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier spreekt erover met schrijver Jonah Falke. ‘Het waren per definitie radicale idealisten.’
Met hun waarschuwingen voor onheil werden profeten vast als vervelende lui gezien. “Ettertjes”, zegt Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier. Zélf heeft hij juist een positief beeld van de Bijbelse profeten. “Het waren per definitie radicale idealisten”, zegt Quartier.
“Positief’ hangt voor mij niet samen met of iets mooi of harmonieus is”, licht Quartier toe. “Profeten klagen, over het volk, over de wereld. Maar ze doen dat vanuit de rotsvaste overtuiging dat het beste goed is, en dat het goede de toekomst kan hebben. Profeten staan voor mij voor de heiligheid van het leven en van de toekomst.”
Iedere Theoloog des Vaderlands krijgt bij die titel geld voor een project. Almatine Leene maakte een bundel met interviews met haar tien voorgangers, Claartje Kruijff organiseerde gesprekken over het Onze Vader, waarvan Trouw verslag deed.
Quartier, die in abdij Keizersberg in Leuven woont, concentreert zich op profeten, met onder andere een boek, publieksevenementen en vier gesprekken met door hemzelf gekozen mensen die hij creatieve geesten noemt die geëngageerd in het leven staan: Jonah Falke, Kristien Hemmerechts, Tabitha van Krimpen en Catharinus van den Berg. Ze kiezen uit de Bijbel een passage van een profeet, over een thema dat hen na aan het hart ligt. Trouw doet weer verslag.
Universele kracht
Waarom profeten? “Ze hebben een universele kracht, in alle religies komen profeten voor, in de islam is de profeet Mohammed zelfs de centrale figuur”, zegt Quartier, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij pakt in het zoomgesprek de Bijbel erbij. Het Oude Testament staat vol met boeken van profeten. Jesaja en Jeremia natuurlijk, de bekendsten, veronderstelt Quartier.
Hij noemt nog een rijtje namen, ook van vrouwen, Deborah bij voorbeeld, en Ruth. Ruth? “Ja, strikt genomen is zij in de Bijbel geen profeet, maar ze leeft wel in een context van onderdrukking en vreemdeling zijn. Haar verhaal is een profetisch geluid.”
Quartier slaat de Bijbel weer dicht. Hij zucht. “De selectie is niet zo simpel. Wie precies profeet zijn is ingewikkeld, als katholiek heb je die details niet altijd zomaar op een rijtje. Ik ben soms jaloers op de bijbelkennis van mijn protestantse collega’s.”
Vermanen en bemiddelen
Vast staat, dat profeten meestal man waren. Ze konden van alles zijn, boer, schriftgeleerde, outsider. Wat ze doen is vermanen, waarschuwen, onheil voorspellen, zegt de Theoloog des Vaderlands. “In het algemeen spreken ze in het openbaar. Ze richten zich tot de machtigen der aarde, ze lezen koningen de les. Maar ze spreken ook het volk aan, dat zich misdraagt en God is vergeten. Anderzijds zijn het ook bemiddelaars, als God boos is proberen ze Hem gunstig te stemmen, ze vragen zijn barmhartigheid voor het volk. Ze kondigen dus ook het heil, de redding aan.”
Die relatie met het hogere is er, ontegenzeggelijk: “Profeten zitten tussen het volk en de hemelse macht, ze schipperen tussen wereldvreemdheid en de neiging al te werelds te zijn. Ze spreken niet namens zichzelf, maar namens God. Die goddelijke stem moeten we in de context van vandaag plaatsen. Wat is de kracht ervan, voor nu?”
Voor Quartier zelf is dat de ‘revolutionaire geest’ die uit de profeten spreekt. “Het is een vermanende stem, er moet verandering komen. Ze zijn revolutionairen. Ze waarschuwen dat het vijf voor twaalf is, en zonder hen was het misschien vijf over twaalf. Je kunt van ze leren in de traditie te gaan staan en die te verbinden met het hedendaagse. Ze zijn een goddelijke stem, het is inspiratie die het nu ook waard is om gehoord te worden.”
Aflevering 1
Thomas Quartier en Jonah Falke praten over armoede, aan de hand van de zin van profeet Micha: ‘Ik zal de kreupelen verzamelen, de verstrooiden bijeenbrengen.’
Thomas Quartier en Jonah Falke kennen elkaar van een dag van de fanclub van Bob Dylan. Ze zijn allebei muzikant, Falke las een column voor, Quartier hield een lezing. Ze raakten met elkaar in gesprek en het klikt, ook op spiritueel gebied.
Beiden zijn zoekers. Theoloog des Vaderlands Quartier (49) leeft als een agnostische monnik, geloven ís voor hem zoeken. De 29-jarige schrijver Falke, niet-religieus opgevoed, stoort zich aan dogmatisme van gelovigen, maar hij voelt zich evenmin thuis bij atheïsten die gelovigen als achterlijk wegzetten. Zelf probeert hij, zegt hij, onafhankelijk te denken.
Ter voorbereiding van dit gesprek heeft Falke het Bijbelse boek van de profeet Micha gelezen. En hij moet zeggen: het staat hem aan.
Falke: “Het is op het botte af. Kijk wat Micha zegt: ‘Al die beelden zal Ik vernietigen, want met hoerenloon zijn ze betaald en als hoerenloon zullen ze weer dienen.’ Ik vind het goed dat die taal wordt gebruikt, er is niks verzachtends aan. Tegelijkertijd belooft hij het heil. Aankondiging van onheil en de belofte van heil, dat is geweldig, daar zit alles in.”
Quartier: “Wat is daar zo mooi aan? Die centrale beweging van onheil naar heil zie je bij veel profeten.”
Falke: “Ja, ik vind het mooi als het een paradox blijft. In het eerste deel van het bijbelboek is Micha een etter. In het tweede deel wil hij de kreupelen en de verstrooiden samenbrengen. Dat laat de gebrokenheid zien. Zonder hoop valt er niet te leven, maar met alleen hoop kom je er ook niet.”
Quartier: “O nee?”
Jonah Falke verdiept zich in armoede, hij schrijft er tien reportages over in Vrij Nederland. Quartier zocht daar voor Falke een passende profetenstem bij en kwam uit bij Micha. “Micha zag het misgaan”, zegt Quartier. “Zijn visioen kwam uit het slijk, anders was hij misschien niet bij het visioen gekomen.”
Quartier: “Kreupelen zijn in de Bijbel synoniem aan armen, het zijn de bedelaars, uitgestotenen. Maar Micha doelt óók op diegenen die geïsoleerd zijn. Hij haalt ze uit hun isolement. Hoe zie jij dat, Jonah? Je hebt me ook weleens verteld over gezellige situaties met daklozen.”
Falke: “Jazeker, het zijn vaak sprankelende figuren. Maar in het algemeen leven arme mensen geïsoleerd. Je komt erachter dat je in een ander land leeft dan je denkt. Dat is de functie van journalistiek, dat je iets uitlicht. Beschrijvend, niet activistisch. Het werkt tegen je als je te veel compassie hebt.”
Quartier: “Waarom?”
Falke: “Als je te veel meeleeft, dan kom je in een andere machtsverhouding, dan ga je mensen zielig vinden. Als je dat doet, dan ontken je hun kracht, hun waardigheid, en daar houden mensen niet van. Ze zijn vaak veel sterker dan ik.”
Quartier: “Mensen zitten niet op medelijden te wachten, maar waarop dan wel?
Falke: “Dat ze gehoord worden en voor vol worden aangezien. Neem ze serieus, loop niet over ze heen. Ik sprak een straatdokter, zij zegt: gelovigen lijken het patent te hebben op goed doen. Herken jij dat?”
Quartier: “Ja, barmhartigheid kan kwetsen: wie ben jij dat je dat denkt of doet. Werkelijke hulp kan je alleen geven op gelijke hoogte, het is altijd wederzijds. Dan maak je iets waar van dat bijeenbrengen van verstrooiden, zoals Micha zegt. Een stukje van het visioen wordt werkelijkheid.”
Falke: “Je hebt beide nodig, visioen en praktijk, dat wisselt elkaar af en dat helpt elkaar. Als je zegt: alle armoede de wereld uit, dan lig je sowieso binnen een maand met een burn-out op de bank. Ik was in Parijs, daar sprak ik hulpverleners die ouders en kinderen hielpen die door de politie werden opgejaagd. Die hulpverleners moeten sterk zijn en agressief, activistisch dus eigenlijk. Ze richtten zich op een groep van 100 a 150 mensen. Ik vind dat super.”
Quartier: “Maar waarom blijf je zeggen dat je niet te activistisch moet zijn?”
Falke: “Als schrijver he.”
Quartier: “Ja, maar dat straal je ook uit. Hier komt mijn revolutionaire geest naar boven, misschien heeft het te maken met mijn gegrepenheid door het profetisch visioen. Ik probeer wel activistisch te zijn, door mijn stem te verheffen, verdorie, hoezo kan armoede de wereld niet uit?”
Falke: “Nou ja, ik kies dit thema niet voor niks. Maar stel dat ik dat activistische wel zou hebben, dan wordt dat gesmoord door de realiteit. Veel mensen redden het niet. Er was hoop, maar het werkt niet. Je kunt niet naïef zijn.”
Quartier: “Jij bent dus duidelijk geen profeet.”
Falke: “Haha.”
Quartier: “Nee echt, als het misgaat zou de profeet juist wél verdergaan. Maar ik voel wel, dat je verschillende soorten profetenstemmen hebt. Erover schrijven, wat jij doet, erover spreken, wat ik doe.”
Falke: “Misschien zijn we allebei indirect activistisch.”
Quartier: “Ja, en ik denk dat we indirect worden geïnspireerd door een - je wilt er niet aan maar toch - een ultiem visioen dat ons drijft.”
Falke: “Nee, dat hoeft voor mij niet. Maar ik denk wel vaak als ik bij hulpverleners ben: mocht ik mijn handen verliezen, dan zou ik dat werk gaan doen. Absoluut. En dan niet iets groots, maar bij wijze van soep opscheppen.”
Lees ook:
Thomas Quartier is de allereerste monnik die zich Theoloog des Vaderlands mag noemen
De Benedictijner monnik Thomas Quartier (48) is de nieuwe Theoloog des Vaderlands. ‘Mijn levensstijl is honderd procent zoeken’, zegt hij. Maar hij kan ook fel en uitgesproken zijn.
