Paragnost helpt Noordwijk zijn reliek terug te vinden

Onder de lokale Oude Sint Jeroenskerk hebben archeologen maandag een schedel gevonden die goed de relikwie kan zijn van Sint Jeroen, een volksheilige aan wie in de late Middeleeuwen allerlei wonderen werden toegeschreven. De relikwie was al sinds de Reformatie zoek, waarschijnlijk omdat zij toen is verstopt voor beeldenstormers. Als bij nader onderzoek blijkt dat de schedel inderdaad alle eigenschappen van de relikwie heeft, kan Noordwijk er moeilijk omheen: de gouden tip kwam uit onverklaarbare hoek.

Preciezer: hij kwam van paragnost Chris Zoet, die een paar jaar geleden met een wichelroede door de kerk liep en uitkwam op de begane grond van de kerktoren. Zijn verhaal overtuigde een lokale filosoof die onderzoek deed naar Sint Jeroen, en die kreeg de gemeente zover dat ze toestemming gaf om te graven. In Bulgarije worden vaker paragnosten ingeschakeld bij archeologisch onderzoek, vertelt de filosoof, Harrie Salman, desgevraagd. "Met heel interessante resultaten."

Toen Zoet uitkwam in de kerktoren wist het hij direct zeker, zegt hij. “Ik kreeg er een beeld van een man in een zwarte pij die een schedel aan het begraven was.” Zoet gaf een nauwkeurige graafinstructie: bij binnenkomst rechts, de derde vloertegel vanaf de muur. En dan 80 centimeter de grond in. Nu blijkt dus dat daar inderdaad een schedel lag. Zonder onderkaak, net als de relikwie.

Ongebruikelijke plek

De regionale dienst voor erfgoed en archeologenbureau IDDS, dat de opgraving deed, weten niet helemaal wat ze ervan moeten denken. Het idee dat paragnosten kunnen helpen om mysteries op te lossen is uiterst omstreden. Voor zover bekend heeft een paragnost nog nooit een Nederlands politie-onderzoek opgelost. “Er waren al langer geruchten dat hij in de toren zou liggen”, vertelt Yolande Meijer van IDDS. “Historische overleveringen spreken daarover. Daarbij moet je je wel bedenken dat de vloer van de toren zo’n 16 vierkante meter is. Wij hebben een gat van één vierkante meter gemaakt. Als je dan precies daar een losse schedel vindt, is dat is zeer toevallig. Zeker omdat die in een hoek lag, tegen de fundering aan. Een ongebruikelijke plek.”

Er zijn verklaringen te bedenken die de vondst minder opmerkelijk maken. Zo zou de grond onder de toren bezaaid kunnen liggen met beenderen. Meijer: “Dat zou goed kunnen en we moeten het zeker niet uitsluiten”. Onderzoekers van de Universiteit Leiden buigen zich de komende maanden over de schedel en geven later dit jaar uitsluitsel. Als bij hun koolstofdatering blijkt dat het object van na de Middeleeuwen is, dan is hij duidelijk niet van Sint Jeroen.

Zwaarwegend argument

Nederlandse overheden staan graafwerk in en rond monumenten alleen toe als daar een zwaarwegend argument voor is. In dit geval was daar volgens de gemeente sprake van. Ze achtte het in het belang van Noordwijk om te weten waar de belangrijkste relikwie van het dorp is gebleven.

“Ik had zoiets van: je weet maar nooit”, vertelt wethouder Marie José Fles. En, laat het duidelijk zijn, zegt Fles: “Het is dus niet zo dat we als gemeente een paragnost hebben ingehuurd”. Het onderzoek wordt uitgevoerd en betaald door de eerdergenoemde cultuurfilosoof Harrie Salman, die doceert aan de Hogeschool Leiden en veel historisch onderzoek doet. Dat hij zich in dit geval behalve op historische documenten ook baseerde op een paragnost maakte voor de gemeente geen verschil. Fles: “We hebben positieve ervaringen met hem”.

Jeroen van Noordwijk

Noordwijk heeft veel te danken aan de legende rond Sint Jeroen. Volgens de overlevering werd de priester in 856 vermoord door de Vikingen. Toen in 1310 een schedel werd opgegraven, gingen Noordwijker geestelijken er van uit dat die schedel van Jeroen was. In de jaren daarna werden talloze genezingen en andere wonderen aan de schedel toegeschreven, waardoor Noordwijk uitgroeide tot een bedevaartsoord. Een officiële heilige was hij trouwens niet. Ondanks zijn naam heeft het Vaticaan hem nooit heilig verklaard.