Voormalige Jehova’s getuigen zeggen psychisch en financieel beschadigd te zijn door de ‘sociale doodverklaring’ na te zijn uitgesloten. ‘Je weet wel wat de consequenties zijn, maar pas als je het meemaakt weet je hoe het voelt’, zegt Gideon Nagtegaal.
Voor het eerst stemmen, voor het eerst demonstreren: het gaf Youri Jourdain en Gideon Nagtegaal een ongekend gevoel van opluchting. Van trots ook. “Daar stond ik dan, tussen vierduizend mensen, met een bord voor Oekraïne”, zegt Nagtegaal. “Ik was zo trots dat ik dat deed, en durfde.”
Stemmen en protesteren, dat deden Jourdain (34) en Nagtegaal (45) niet toen ze nog lid waren van de Jehova’s getuigen; dat past niet in de overtuiging van deze geloofsgemeenschap. Nu doen ze dat wel en dat geeft hen voldoening, meer dan ze ooit gedacht hadden. Het lijkt wel, zeggen ze, alsof ze een ander mens zijn geworden, een nieuwe identiteit hebben gekregen, ja, meer ‘zichzelf’ zijn.
Het is een van de weinige momenten in het urenlange gesprek in een café bij het station in Zwolle dat er een glans van vreugde over hun gezicht trekt. Uiteindelijk zijn ze blij met de wending die hun leven heeft gekregen nu ze geen lid meer zijn. Maar het kost hen veel, heel veel – Nagtegaal zelfs het contact met zijn kinderen. Want Jehova’s getuigen moeten ex-leden mijden die hun leven niet willen beteren.
Onvoldoende bewijs voor onherstelbare gevolgen
De oud-leden hebben een ander woord voor dat mijdingsbeleid: ze bestaan in feite niet meer, daarom noemen ze het ‘sociaal doodverklaren’ of ‘shunning’. En daar komen ze tegen in actie. Ze zijn aangesloten bij de stichting Against Watchtower Shunning, waarvan ex-lid Henri Dahlem voorzitter is. Die vecht het uitsluitingsbeleid aan, politiek en juridisch.
In België veroordeelde de rechtbank in Gent de Jehova’s getuigen vorig jaar tot een boete van 96.000 euro wegens de schadelijke gevolgen van uitsluiting voor ex-leden en aanzet tot discriminatie en haat en geweld. In hoger beroep werd dit vonnis begin juni van tafel geveegd. Het hof van beroep zag onvoldoende bewijs voor de onherstelbare gevolgen van shunning.
Bij het bestuur van de Jehova’s getuigen is dat goed gevallen. In een schriftelijke reactie stelt het bestuur dat het vonnis getuigt van respect voor het “fundamentele recht van een individu te bepalen met wie hij/zij omgaat”. Volgens de organisatie worden alleen mensen uitgesloten die Bijbelse normen overtreden. Ze laat het aan de leden zelf over hoe ze omgaan met wat zij noemt “het toepassen van de Bijbelse raad om de omgang met een uitgesloten persoon te beperken of te beëindigen.”
‘Je denkt dat iedereen die buiten is, minder is dan jij’
De vrijspraak is voor de ex-leden een tegenvaller. Maar Nagtegaal en Jourdain willen graag aan de hand van hun eigen ervaringen toelichten waarom zij wel degelijk een zaak denken te hebben. Ondernemer Nagtegaal groeide op in een getuigen-gezin dat hij omschrijft als liefdevol en liberaal. Zijn huwelijk maakte hem strenger in de leer, vanzelfsprekend voedden ze hun kinderen, nu 17 en 11, op in hun geloof. “Je wordt een beetje arrogant, je denkt dat je de waarheid hebt gevonden en dat iedereen die buiten is, minder is dan jij”, zegt Nagtegaal.
Jourdain, bouwer van websites, kwam via een klasgenoot bij de Jehova’s getuigen. “Ik kom uit een instabiel gezin, ik zocht structuur en vond die bij deze sekte”, zegt hij nu. Hij liet zich op zijn negentiende dopen, waarmee hij een eed van trouw deed aan de organisatie. Zijn moeder sloot zich ook aan. Hij had in die tijd wel vrienden buiten de geloofsgemeenschap. “Maar ik zag ze minder dan de vrienden die bij me in de kerk zaten.”
Nagtegaal leefde voor de gemeenschap, hij was onbetaald cameraman voor het hoofdkantoor in Emmen. “Ik had wel goede relaties met mijn ‘wereldse’ zakenpartners, maar dat zijn niet per se je vrienden. Ik had alles in het geloof. De organisatie zorgt ervoor dat je daarnaast bijna geen tijd meer hebt voor andere dingen. Bovendien zeggen ze dat iedereen buiten de organisatie in handen is van satan.”
Verantwoorden voor buitenechtelijke relatie
En nu worden ze zelf zo gezien. Daar ging een proces aan vooraf bij het rechterlijk comité van de Jehova’s getuigen, gevormd door ouderlingen in de plaatselijke gemeente. Nagtegaal moest zich verantwoorden omdat hij een buitenechtelijke relatie had. Jourdain omdat hij met zijn vriendin seks had terwijl ze niet getrouwd waren.
Ze waren doodsbang voor uitsluiting - want dat, zeggen ze, betekent in de praktijk dat de gelovigen alle banden met hen moesten verbreken. Ze hebben zelf de doordeweekse vergaderingen meegemaakt waarin de namen werden voorgelezen van mensen die geen Jehova’s getuigen meer zijn. “Dat was het signaal om geen contact meer te hebben met die persoon”, zegt Jourdain.
Nagtegaal stuurt na het gesprek een Wachttoren, het magazine van de Getuigen, met volgens hem het bewijs van discriminatie. “Een zondaar die geen berouw heeft is als iemand met een zeer besmettelijke virusinfectie die in quarantaine moet om te voorkomen dat anderen ziek worden.”
“Afvalligheid is het ergste dat er voor hen bestaat”, zegt Jourdain. “Je gaat in tegen God, je bent bezeten door satan. Geloof is zo’n groot onderdeel van je identiteit, als je dat kwijtraakt, wie ben je dan nog? Je verliest alles. Ik was bang mijn moeder kwijt te raken, maar gelukkig is dat niet gebeurd.”
Ook Nagtegaal wist wat hem boven het hoofd hing: “Mijn kinderen waren mijn grootste goed. Zij zijn zo in het geloof, ze zijn zo geïndoctrineerd, dat ik wist dat zij met mij het contact zouden verbreken. En zo ging het.”
Acht maanden zag hij zijn kinderen niet. Zijn dochters motiveerden dat, zegt hij, als volgt: “Ze zeiden: je bent dood voor ons. Jij bent niet onze vader, God is onze vader. Je hebt hem verdriet gedaan, daarom willen wij je niet meer zien.”
Niet leven met een leugen
Vader Nagtegaal vond dat onverdraaglijk. Hij zag eerst geen andere uitweg dan proberen weer in genade te worden aangenomen, maar hij zag daar uiteindelijk toch vanaf. Hij wilde niet leven met een leugen. Want in het ‘herstelgesprek’ moest hij beloven dat hij zijn relatie met zijn verloofde uit zou maken, wat hij niet van plan was.
Bovendien, zijn poging terug te keren was niet gebaseerd op zijn geloof – dat is verdwenen – maar voor het contact met zijn kinderen. Inmiddels is er via de rechter een omgangsregeling gekomen. Desondanks wil zijn oudste hem niet meer zien, zegt Nagtegaal, en de jongste ook veel minder dan hij zou willen. “En daar heb ik elke nacht verdriet van.”
Jourdain is daar even stil van. “Ik vind het al erg dat ik vrienden ben kwijtgeraakt, en dat mensen mij niet meer aankijken in het winkelcentrum. Laat staan hoe het is als je je kinderen niet meer mag zien. De gemeenschap heeft zoveel macht, het is alsof ze zomaar een stuk van je leven kunnen wegnemen.”
Jourdain besloot zijn ervaringen als ex-lid te delen: hij zette ze op YouTube, JG Atheïst heet het kanaal. “Er kwam zoveel boven, ik kwam echt in een hele wondere wereld terecht van wat mensen allemaal hadden meegemaakt.”
Bevrijd van angst voor hel en verdoemenis
De twee ex-leden stonden voor grote vragen, hoe ze hun leven moesten opbouwen buiten de beslotenheid van de gemeenschap, hoe ze vertrouwen konden krijgen in zichzelf en anderen, hoe ze bevrijd konden worden van hun angst voor hel en verdoemenis.
Ze zochten hulp in de geestelijke gezondheidszorg voor wat Nagtegaal omschrijft als een religieus posttraumatisch stresssyndroom. Hij prijst zich gelukkig met een psychiater die hem begrijpt. “De organisatie zegt dat je mentale problemen hebt omdat je niet meer bij de Jehova’s getuigen bent. Maar we hebben psychische problemen omdat we iedereen verliezen die ons lief is”, zegt hij. “Het is cold turkey. Op 1 augustus werd ik buitengesloten en op 2 augustus was ik dood. Je weet wel wat de consequenties zijn, maar pas als je het meemaakt weet je hoe het voelt.”
“Sommige uitgeslotenen geloven dat het een liefdevolle correctie is van God, maar ik kon erdoorheen prikken”, zegt Jourdain. “Er heerst een angstcultuur, uitsluiting is een middel om mensen binnen te houden.”
Beiden hebben een burn-out gehad. Als zzp’er moest Nagtegaal zelf zijn ziekteperiode zien te overbruggen. Mensen die nog bij de Jehova’s getuigen waren, wilden geen zaken meer doen met Jourdain. Maar hij vond op zijn werk begrip. “Ik mocht rustig aan doen van mijn baas. Hij is een ex-moslim, hij begrijpt wel wat er met mij gebeurde.”
Een APK voor het brein
Jourdain zocht een psycholoog, hij wilde ‘een soort APK voor het brein’. “Ik ben een blij persoon, maar ik had zelfmoordneigingen. Dat is niet normaal. Toen ik besefte dat ik in een sekte had gezeten, wilde ik zeker weten dat ik niet psychisch beschadigd was.”
Hij heeft nieuwe vrienden gemaakt, op de sportschool, hij bokst, hij doet aan zumba, gaat naar festivals. Nagtegaal heeft veel aan zijn nieuwe vrouw, via haar leert hij andere mensen kennen. Met zijn oude vrienden die nog Jehova’s getuige zijn zou hij graag nog willen omgaan. “Maar zij kunnen dat niet, ze zitten zo gevangen in het systeem dat ze niet beter weten dan dat ze het contact moeten verbreken. Ik hou van ze, maar zij hebben verdriet, en dat is oprecht.”
Via de Stichting zetten ze zich nu in voor een verbod op shunning. “Ik denk weleens: ik ga gewoon verder met mijn leven. Maar dan krijg ik een knoop in mijn buik”, zegt Nagtegaal. “Als iedereen zegt dat een ander het maar moet doen, gebeurt er niks.” Jourdain ziet het zo: “Ik wil waarschuwen, nieuwe mensen wakker schudden. Als ik één persoon kan helpen, dan is dat al genoeg.”
Gesprek met Tweede Kamer
De stichting Against Watchtower Shunning heeft vorige maand een gesprek gehad met de Tweede Kamer. Minister Frank Weerwind laat nu een onderzoek doen naar de gevolgen van uitsluiting van ex-leden door gesloten (religieuze) gemeenschappen. Op verzoek van de stichting zet advocatenkantoor Prakken d’Oliviera zowel de strafrechtelijke als de civielrechtelijke mogelijkheden op een rijtje, meldt advocaat Channa Samkalden. Dat het Gentse hof van beroep de Jehova’s getuigen heeft vrijgesproken betekent volgens haar nog niet dat de Nederlandse rechter tot hetzelfde oordeel komt. “Dit is zo’n heftige inbreuk op het leven van mensen, dat ik hier wel juridische grondslagen zie om de uitsluiting aan te pakken.”
Lees ook:
Discriminatie en beschadiging van ex-Jehova’s? Belgisch Hof ziet onvoldoende bewijs
De Jehovah’s Getuigen in België zijn in hoger beroep vrijgesproken van schadelijke behandeling van ex-leden. In Nederland gaan afvalligen desalniettemin door met juridische procedures tegen de ‘sociale doodverklaring’.
Ex-Jehovah’s Getuigen starten petitie tegen ‘mensonterend’ uitsluitingsbeleid
Kom in actie tegen het ‘mensonterende’ uitsluitingsbeleid van de Jehovah’s Getuigen,roepen ex-leden de politiek op in een petitie.
