Nieuw ChristendomPopUpKerk
Op de grond liggen, krassen in de Bijbel en een goed glas wijn: op bezoek bij de onafhankelijke PopUpKerk
Ze noemen zich – soms in de verte – christen, en geven al zoekende een eigen interpretatie en vorm aan het christendom. Buiten de gebaande paden, los van hokjes en dogma’s. Wie zijn ze en wat delen zij? Vandaag: theatrale hermeneutiek.
Theoloog, activist en kunstenaar Rikko Voorberg (40) legt de laatste hand aan de brunchtafel met appel, noten en boterkoek, klapt de laptop open en sluit de microfoon aan. Zijn vrouw Joanne Zwart (41) haalt nog wat havermelk voor de koffie. De geur van versgebakken brood trekt door het huis. Hun kinderen Makai (9) en Mauka (6) huppelen door het huis. En dan zitten ze met een kleine ademnood klaar voor de PopUpKerk, sinds corona tweewekelijks online en in samenwerking met theologen Rik Zweers en Harm-Jan Dijk van PopUpKerk Zwolle. Negen schermen deze zondag, vanuit stadsklooster Leeuwarden, Alkmaar, Ede, Utrecht en twee appartementen van dezelfde woongemeenschap het Roosenhofje in de Amsterdamse Jordaan, waar ook gezin Voorberg woont.
“Nice dat jullie er zijn”, opent Zweers om 11.15 uur lachend de dienst. Hij bekent net als de rest graag buiten te zijn met dit mooie weer. Een handige bezoeker maakt ondertussen een wandeling. De dienst start met het breken van het brood, ‘of iets anders eetbaars’. Een PopUp-regel is namelijk ‘samen eten’. ‘Broken for those who are broken.’ Makai breekt het warme brood open. “Het dampt zelfs.”
In het rondje ‘Hoe zit je erbij?’ is er een halfuur tijd voor ieders verhaal. Nieuwe, creatieve ontmoetingen, het zonnige weer, de vreugde om een moeder met borstkanker met een goede dag, een gevonden woonplek. Daarna leidt Voorberg een stiltemeditatie met bodyscan, om ‘in het lijf, uit het hoofd en scherm’ te komen. De kinderen gaan buiten spelen. Rust.
Geen domineesuitleg vanaf de kansel
De onafhankelijke PopUpKerk is sinds de start in 2013 interactief, dus zonder preek, maar na de uitbreiding naar andere steden onderzoekt Voorberg de werkwijze methodischer, genaamd theatrale hermeneutiek (uitlegkunde). Geen domineesuitleg vanaf de kansel, maar als bezoeker zelf aan de slag. “Vanuit de ervaring, voorbij kennis en discussie, geïnspireerd door de kunst. In elke tekst zit een geheim. Door daarmee te spelen, ontdek je nieuwe dingen. Je weet vooraf nooit wat. Als dominee laat je de controle compleet los.” Interpreteer maar raak? “Nee, geen ‘wat betekent dit voor jou?’ waar je alle kanten mee op kunt. De dominee bereidt zich grondig voor en komt vanuit exegese en theologie tot een vorm die een nieuw licht werpt op het leven en de tekst.”
Een stagiaire onderzoekt momenteel hoe deze methode bruikbaar is voor andere genootschappen. Elke dienst is oefenmateriaal. De van oorsprong gereformeerd-vrijgemaakte domineeszoon Voorberg is bekend van meer onconventionele, soms controversiële methoden voor geloofsvernieuwing. Zijn oproep vloeken als gebed in te zetten, veroorzaakte ophef, evenals dat hij via een facebookpagina mensen uitnodigde om pedofiel Benno L. welkom te heten ‘in hun straat’ en met een leeg vliegtuig vergeefs poogde vluchtelingen te halen uit het kamp Moria. Op de progressief christelijke website Lazarus publiceert hij sinds 2016 elke werkdag tussen 6 en 7 uur een PopUpGedachte in podcastvorm vanuit de katholieke leesteksten.
Verhalenserie
In deze verhalenserie gaat journalist en religiewetenschapper Pauline Weseman op zoek naar uitingen van een nieuw christendom buiten de gebaande paden. Parallel aan deze serie verschijnen in magazine Volzin interviews met voortrekkers van deze beweging, zoals Rikko Voorberg.
Durf je te scheuren in een heilig boek?
Ieder rekt zich na de meditatie uit. Tijd voor inhoud. Niet achterover leunen voor de preek, maar naar voren, aan de slag. Vandaag het slot van het drieluik over je plek vinden. Bij de eerste keer over luisteren, ging iedereen thuis op de grond liggen om te luisteren naar wat er vanuit de stilte tot hen kwam. Een innerlijke stem, de weerstand, God? Naar voorbeeld van de Bijbelse profeet Samuel die God tijdens zijn slaap zijn naam hoorde roepen. Bij de tweede keer, over spreken, sloegen de twintig aanwezigen de Bijbel volgens de methode black out poetry op een willekeurige plek open en scheurde die pagina eruit. Dat alleen al riep dilemma’s op. Durf je te scheuren in een heilig boek? Welke bijbel kies je als je er tien hebt? Wat doe je als je geen bijbel hebt? De opdracht was alle voor jou opvallende woorden te onderstrepen, de overgebleven woorden zwart te kalken met een stift. Zo ontstond in de nog zichtbare woorden een zin of gedichtje dat wellicht iets zegt over wat je te doen staat.
Jazzmuziekje aan, scherm uit
Nu, deze derde keer, is de vraag: wat nu? Wat ga je doen en wanneer? Voorberg leidt dit in met een verhaal uit Marcus waarin Jezus een melaatse geneest en hem opdraagt die genezing stil te houden, omdat het Jezus’ tijd nog niet is, wat niet bepaald lukt, de man bazuint het rond. “Soms is er iets waartoe je geroepen bent, maar moet het nog rijpen, je wilt het nog stil houden, een klus, een project. Je wilt gastvrij zijn, maar bent er nog niet aan toe dat iedereen langskomt. Een roeping zit dicht op je huid én het zit verborgen.” Kleine stap naar een reep stof zoeken in huis, daar je roeping op schrijven en het op de huid onder je kleding dragen. Sommigen willen wat hulp om bij die roeping te komen. Voorberg stelt vragen: “Wat wilde je toen je tien was en einde middelbare school? Wat kon je wat jij normaal vond, maar anderen niet? Wat maakt je dankbaar? Wat durf je niet, omdat het niet praktisch is, of je ervoor schaamt?”
Jazzmuziekje aan, scherm uit, met tien minuten terug. Voorberg haalt een zachte linnen doek van boven, wrijft erover en laat hem dat inspireren tot het woord ‘pastor’. Het reepje blijkt net iets te kort voor om zijn bovenarm, maar ja, wie zei dat een roeping makkelijk was? Voorberg trekt zijn mouw er lachend overheen. Zwart, interieurarchitect en docent, trekt zich terug bij het raam om bij haar wens ‘terug naar het maken’ te komen. Het omknopen van de doek om haar hals, herinnert haar aan die handeling als kind, het plezier van het maken.
Als de schermen weer aan gaan, verschijnen dromen als ‘werken met kinderen en natuur’, ‘meer creëren’, ‘you’re welcome’ op linten, een enkelband en een smoezelig mondkapje. Soms is de tijd al rijp, soms is er eerst meer nodig. Voorberg reageert bemoedigend, oordeelloos. “Je plek vinden is een proces dat tijd kost.” Dat het woord ‘pastor’, ofwel luisteraar opdook, verraste Voorberg, deed hem realiseren dat daar zijn kracht ligt, minder in het bekende activistische van hem. Voor Zwart is vandaag ‘een goede reminder’ ooit een keuze te maken.
De dienst van twee uur vliegt om, loopt zelfs uit. Nog snel een kurkentrekker zoeken voor een wijntoost op ieders roeping. Voorberg reflecteert direct: “We moeten nog minder praten. Het gebeurt in de handeling. Dat kort laten zien was al voldoende geweest.” En nu snel naar buiten.
‘De huidige preek verdwijnt’
De dominee die het woord brengt, kennen we over twintig jaar niet meer, voorziet theoloog, vinoloog en docent filosofie Erik van Pijkeren (48) uit Wezep. Corona versnelt dat proces. “Ik kijk niet eens naar livestream diensten. Vreselijk, die eenzijdigheid. We missen nu zo dat gesprek, de interactie, de beleving. We willen voelen, ervaren. Ik vraag me af of we hierna de kerk op de oude manier opzoeken.” Van Pijkeren ontwikkelde in zijn afstudeeronderzoek aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) naar wijn in de Bijbel een ‘doe-het-zelf-hermeneutiek’, een werkvorm voor leerhuisactiviteiten waarin je de Bijbel naar je eigen leven vertaalt. Bij zijn bedrijf Wijn in de Bijbel kunnen groepen een wijnproefpakket bestellen met gespreksvragen, ingeleid met bijbelverhalen over wijn. In welk karakter van deze wijnen herken jij je, wat is voor jou overvloed, kwaliteit van leven? Voor bedrijven heeft hij een niet-religieuze variant, Wijn & Filosofie. “Wijn heeft een onderbelichte rijke symboliek, komt 800 keer voor in de Bijbel en helpt die zo gezochte beleving uit te drukken en vorm te geven. Het beleven van smaak en geur brengt je instant op een diepere laag in jezelf, een geloofservaring.”
Hij baseert zich hierbij op de theologen E.R. Jonker en Edward Schillebeeckx die ook naar verbinding zochten tussen de geloofs- en levenswerkelijkheid en op de symbooldidactiek van Pieter Biehl.
Van Pijkerens wijnhermeneutiek is opgenomen in het boekje ‘25 missionaire ideeën’ van de Protestantse Kerk in Nederland over nieuwe werkvormen. Sake Stoppels, lector theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede, onderzoekt pioniersplekken en kent niet veel uitgekristalliseerde preekalternatieven, maar ‘interactiviteit is wel het handelsmerk van vrijwel alle pioniersplekken’. “Mensen gaan zelf aan de slag, creatiever, non-verbaal. Ook in bestaande kerken neemt dat door corona toe, bijvoorbeeld dat je via de chat vragen kunt stellen tijdens de preek. Velen hebben niet genoeg meer aan monologen, ze willen het creatiever, toegankelijker, geen dominee meer die het ons vertelt.”
Lees ook:
Nieuw christendom
Lees hier eerdere afleveringen uit deze serie, bijvoorbeeld over christelijke meditatie.
