Op bezoek bij de filosofieclub van daklozen: ‘Ik kom vooral om te controleren of ik nog niet lijp ben geworden’

Het aantal oudere daklozen in Nederland stijgt. Een aantal van hen komt wekelijks in Amsterdam bij elkaar voor een filosofisch kringgesprek. ‘Dit bewijst dat de stereotype dakloze niet bestaat.’

Koffiedampen kringelen uit een gele mok omhoog als Peter Bartels zich over zijn verse krant buigt. Iedere week komt hij naar dit souterrain aan de Amsterdamse Nieuwe Herengracht om met een vaste groep dak- en thuislozen over filosofie en het nieuws te praten. “Erg hè, de energiecrisis”, zegt hij, terwijl hij over de krant naar buurman Youssef Boucenna kijkt. Die lijkt, vroeg op de ochtend, nog even met andere dingen bezig.

De filosofiegroep bestaat al tientallen jaren en heeft een vaste kern, in leeftijd variërend van vijftig tot tachtig jaar. Hanna Wapenaar (32), straatpastor van de Amsterdamse protestantse diaconie, is hun begeleider. Bijna vier jaar zet ze zich in voor daklozen in de hoofdstad.

Gedurende de week fietst ze door de stad en gaat het gesprek aan met mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats. Nu deelt ze koffie en speculaas uit, terwijl de leden van de filosofiegroep binnendruppelen.

‘We zijn allemaal wel eens bang’

“Is Huub er al?”, vraagt vrijwilliger Rob de Boer van onder een beige vissershoed. De tachtiger is de oudst­gediende van de groep en wil beginnen met zijn wekelijkse meditatievoordracht. Vandaag gaat die over nachtelijke worstelingen. “Want ‘s nachts zijn we allemaal wel eens bang, dat weten jullie zelf”, zegt Rob.

Als Huub van Roij voorzichtig de deur openduwt, buldert Rob een ‘dankjewel!’ naar straatpastor Wapenaar. “Het is je weer gelukt Hanna, je hebt de man weten te bereiken en hem zelfs op de fiets gekregen.”

Wapenaar heeft een nauwe band met de deelnemers en kent hun persoonlijke situatie. “Ze vinden geen aansluiting bij wat wij normaal noemen, maar ze hebben enorm veel kennis en levenservaring, hebben scheikunde gestudeerd of medicijnen. Het bewijst dat er geen stereotype dak- of thuisloze bestaat.”

De wekelijkse bijeenkomsten waarop ze een filosofisch onderwerp bespreken hebben duidelijk effect, zegt Wapenaar. “Dit uurtje geeft mensen de kans om hun stem te oefenen en verhalen te delen. Het geeft ze de menswaardigheid terug dat je kwijtraakt als je op straat terechtkomt. Hier zijn je gedachten veilig.”

‘Ordenen, dat is ook mijn doel’

Lucien Remmers, met nekkussen en muts, schuifelt binnen. Hij heeft voor de gelegenheid het boek Filosoferen in de tuin gelezen en een hoofdstuk voorbereid dat over de Franse filosofe Sidonie-Gabrielle Colette (1873-1954) gaat, maar is zijn exemplaar met aantekeningen vergeten.

Toch laat hij zich niet uit het veld slaan. Als pastor Hanna hem heeft voorzien van haar exemplaar begint hij aan zijn verhaal. “Tuin in het Engels is garden, dat lijkt op ordenen en dat is ook mijn doel van het filosoferen, het ordenen van gedachten.”

Terwijl Lucien voorleest, fatsoeneert Saskia Assies haar lange grijze haren. Al sinds de jaren negentig bezoekt ze de filosofiegroep en dat maakt haar tot baken van kennis. Ze wijst de groep op de vooruitstrevende geest van de Franse Colette. “Ik vind het erg gedurfd dat ze zich zo onconventioneel en vrouwelijk uit. Bij dé literatuurbeweging uit haar tijd, De Tachtigers, zat maar één vrouw.”

In al die jaren bij de filosofiegroep heeft Saskia veel gelezen, maar verhalen uit huiselijke sfeer blijven haar favoriet. “Omdat ik dat zelf een beetje mis misschien. Het is zo fijn om daar met aardige mensen over te praten”, zegt Saskia.

‘Ik kom vooral om te controleren of ik nog niet lijp ben geworden’

Om die woorden moet Gerard Pronk lachen. “Niet zo gek dat we aardig doen, er is gratis koffie. Ik kom ook vooral om te controleren of ik nog niet lijp ben geworden, of ik nog mee kan met het denkniveau”, zegt hij, terwijl hij opstaat om pastor Wapenaar te helpen met het klaarzetten van de lunch.

Zoals gebruikelijk eten de groepsleden na afloop broodjes, voordat ze weer naar buiten gaan. “Gelukkig zie ik de meesten snel terug”, zegt Wapenaar tijdens de lunch. “Het is zo belangrijk dat hun denkpatronen niet als gek worden weggezet. Toen het filosofisch uurtje niet doorging in de eerste coronaperiode zag ik dat de mensen psychologisch achteruitgingen. Ook kregen ze meer ouderdomskwaaltjes.”

Ze hoopt nog lang door te gaan met de filosofiegroep. “Hier is genoeg tijd om de warrige wijsheden van ieder persoon te ontrafelen. Daar leer ik ook veel van. Ik probeer te verstaan wat iemand zegt om het zo goed mogelijk te vertalen voor de andere aanwezigen. Ze weten vaak zoveel. Dat houdt mij scherp en komt ook mij ten goede.”

Lees ook:
Zolang er geen hulp is, is er de shelterback voor daklozen

De Shelterbag, een speciale slaapzak, moet de nachten voor zwervers buiten verlichten. ‘Sympathiek, maar dakloosheid los je niet op met liefdadigheid.’